1
H2 – PSYCHOANALYSE
2.1 Basisuitgangspunten.
Psychoanalyse Ontstaan door systematseren v ervaringen tidens hulpverlening (psychotherapie).
Ervaringen bepalen theorieontwikkeling in psychoanalyse.
Psychoanalyse gaat uit van:
1) Subjecteeve erevaringeeng
Psychoanalytsch is meer geïnteresseerd in datgene waarin iemand zich onderscheid i.p.v.
overeenstemming tussen mensen. Gedrag bepaald door biologische aanleg + levensgeschiedenis.
2) Ongderbewustzijng
Onbewuste = wensen waarvan we niet besefen dat we ze hadden / bewuste wensen die weggestopt ziin.
Onbewuste wensen bliiven actee + gedrag beïnvloeden.
3) Congfictmodel
Gedrag = resultaat van compromis tussen wens en (zele opgelegd) verbod. Waarneembare
gedrag/gedachten/dromen bepaald door onbewuste mensen + niet-geaccepteerde wensen.
4) Al ongs eedrae heef betekengis
Toevallig gedrag bestaat niet, bv verspreking, vergissing. Gedrag heef verborgen betekenis, uitgansvorm
bepaald door 2 invloeden: wens, verbod. Psychoanalytsch moet verborgen betekenissen verhelderen.
5) Erevaringeeng uit 1e leevengsjareng bepaleng persoonglijkheid evolwassenge
Psychoanalyse legt nadruk op psychische ontwikkeling kinderen. Hersenen vanae baby in riipingsproces
ervaringen bv stress grote invloed op vorming v hersenen.
Sigmund Freud (1856 – 1939).
Grondlegger psychoanalyse.
- Oorsprong neuroloog
- Ontdekker van onderbewustziin (traumdeutung)
- Psychologische theorie gebaseerd op kwalitatee onderzoek. Kreeg theorie o.b.v. gesprekken met cliënten.
2 manieren ontwerpen psychologische theorie:
a) Verzamelen van eeiten waarbii gezocht wordt naar gemeenschappeliike eactoren die eeiten verklaren.
b) Theorie ontwerpen en daarna kiiken oe eeiten passen. Als eeiten niet passen wordt theorie aangepast.
Freud koos voor b): manier wordt nog steeds toegepast bii theorieontwikkeling in psychoanalyse. Feiten in
psychoanalyse ziin afomstg uit hulpverleningspraktik. Werk v Freud op verschillende manieren
geïnterpreteerd. Waarom?
Door tidsbestek is theorie erg vaak veranderd.
Werk beïnvloed door 2 wetenschapstheorieën: Natuurwetenschappelijke + romantsche benadering.
Psychoanalyse werd daarom tweeziidig/dualistsch genoemd.
Natuurwetengschappelijke bengaderinge.
Medisch denken: biologische benadering = centraal (Freud was neuroloog). Hii probeerde
psychische processen met eysiologische wete te verklaren. Zocht naar eenduidige oorzaken
van gedrag (= determinisme, mechanistsche benadering van psychologie).
Romangtsche bengaderinge.
Vòòr Freud al aandacht voor onbewuste, door magnetseurs/hypnotseurs. Freud werd door
hun romantsche benadering beïnvloed. Probeerde de irreële wil te doorgronden en maakte
gebruik van opvatngen over onbewuste. Mechanistsche benadering bleek hierin
ontoereikend. Gedrag bleek, ongeacht onbewuste oorzaken, doelgericht te ziin. Freud
probeerde (onbewuste) oorzaken van gedrag begriipeliik te maken: psychoanalyse werd
‘uitlegkunde’. Aan gedrag/dromen betekenis toe kennen om begriipeliik te maken (=
hermeneutsche methode; personalistsche benadering).
Samenvatting Het Palet van de Psychologie
Ayla Naebers – SPH HAN.
, 2
Momenten uit leven v Freud, die belangriik ziin geweest voor ziin theorieontwikkeling.
Hypngose
Freud kwam tidens studiereis Pariis in aanraking met hypnose: vrouw met verlamming in arm, zonder
medische bevestging. Freud constateerde symboolfuncte.
Symbooleuncte = symptoom beeldt iets anders uit en verwiist naar probleem oe innerliik confict.
Droomduidinge
Freud’s ervaringen met patënten bleken niet te verklaren met ziin theorie theorie werd hierop aangepast. 2
verschiinselen dwongen Freud hiertoe: a) niet alle patënten waren gevoelig voor hypnose, b) gehypnotseerde
patënten herinnerden zich niet altid trauma’s. Ondervond weerstand bii patënten.
Weerstand = Een actee psychisch mechanisme voorkomt dat piinliike herinneringen aan de oppervlakte
komen.
* Conclusie: binnen onderbewuste moeiliik onderscheid tussen eantasie en echte herinnering. Nadruk werd
gelegd op onbewuste innerliike wensen, en wiize waarop die aan opp. komen.
Droomtheorie = Droominhoud die iemand zich herinnert (manifeste inhoud) is vermomming van onbewuste
innerliike wensen (latente inhoud). D.m.v. droomanalyse probeerde Freud de onbewuste
wensen van ziin patënten te ontdekken. Droomduiding werd een boek.
Schoolevorminge
Freud ontwikkelde eigen begrippen waarmee hii gedrag beschreee. Begin 20 e eeuw ontstond 1e
psychoanalytsche organisate waarmee Freud zich aezete tegen heersende opvatngen/organisates binnen
psychiatrie + psychologie. Psychoanalyse begon als tegenbeweging, laterna toonaangevende benadering.
2.2 Het mensbeeld in psychoanalyse
Verschillende opvatngen over mensbeeld binnen psychoanalytsche theorie. Discussiepunt: pessimistsch of
optmistsch naar de mens kiiken?
Pessimistsch: benadrukt dat mens geen baas in eigen huis is + drifen besturen ons leven.
Optmistsch: benadrukt dat mens bewust is van (onbewuste) wensen + drifen en ’t leven in eigen
hand kunnen nemen.
Pessimistsch; In dageliiks leven gaan we ervan uit dat we zele doelbewust richtng geven aan ons leven. Bv
‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg’ – Pim Fortuiin. Psychoanalyse benadrukt iuist dat ons leven mede
door (deels)irratonele en onbewuste wensen bepaald wordt. Het congfictmodel benadrukt dat gedrag van
mensen het resultaat is van een compromis tussen (onbewuste) wensen + (onbewuste) verboden. Ook
hieruit bliikt dat ons gedrag niet door onszele, maar door meerdere (onbewuste) krachten wordt bepaald.
De mens is in deze pessimistsche visie geen baas in eigen huis.
Pessimistsch; Freud stelde 2 aangeboren drifen bii mensen: a) levens- oe seksualiteitsdrift b) doods- oe
agressiedrif. Hoe in mensbeeld plaatsen? Ze ondersteunen met name het pessimistsche mensbeeld.
‘Mensen ziin van nature slecht’ is conclusie die op bestaan van deze drifen gebaseerd is.
Pessimistsch; Ons gedrag wordt bepaald door leevengseeschiedengis. Hier en nu wordt gekleurd door
ervaringen vanuit kindertid. Ook dat is pessimistsch: mens is (deels) product van ziin geschiedenis en kan
daaraan niet ontsnappen.
Pessimistsch; Psychoanalytsche theorie is van toepassing op al ons gedrag (gestoord + normaal). Het
ontstaan van beide v vormen van gedrag is met dezelede principes te verklaren. Dus: er kan eeeng duidelijk
everschil tusseng ngormaal eng eestoord eedrae worden gemaakt. Psychoanalyse gaat uit van minder oe meer
gezond gedrag.
Optmistsch; Doel van psychoanalyse is bewustwordinge evang ongderlieeengde oorzakeng ev eedrae.
Psychoanalytci gaan ervan uit dat mensheid in algemeen gebaad is bii bewustwording. Naleven van
illusies/idealiseringen vervalst de realiteit (bewustwording is belangriik). We kunnen maar beter weten wat
er in ons omgaan. Dat betekend dat we moeten probereng openg te staang voor wat ons bange
/blij/everdriete maakt.
Samenvatting Het Palet van de Psychologie
Ayla Naebers – SPH HAN.
, 3
2.3 De klassieke theorie
De drie belangrijkste onderdelen van de psychoanalytsche theorie worden besproken. In het begin van de
theorieontwikkeling staat het onderscheid tussen het bewuste en onbewuste centraal. Belangrijk daarbij is het
onderscheid tussen het primaire proces, secundaire proces en de drifttheorie. Op grond van ervaringen
ontwikkeld Freud zijn theorie over de psycthiscthe structuur met ID, Ego en Superego. Belangrijk is de
constatering dat niet alleen ID onbewust is, maar ook delen van Ego en Superego (ijsbergttheorie). Tot slot
wordt de theorie over de psycthoseksuele stadia besproken. Deze theorie bouwt voort op de drifttheorie.
Binnen theorie v Freud 5 hooedonderdelen:
1. onbewuste mentale processent
2. ontwikkeling van een psychische structuurt
3. psychoseksuele ontwikkeling van kinderent
4. verdedigingsmechanisment
5. praktiktheorie.
1. Ongbewuste mengtale processeng.
Theorie over het bewuste, voorbewuste en onbewuste.
Bewuste = deel v psychische dat alles omvat wat zich op bep. moment onder de aandacht aespeelt, bv
waarnemingen, emotes, herinneringen, gedachten.
Voorbewuste = kennis, emotes, enz. die niet op het moment aanwezig ziin, maar wel op te roepen ziin. Als
we over (de oorsprong van) ons gedrag refecteren, gebruiken we de inhoud van ons
voorbewuste.
Onbewuste = deel v psychische waarvan men ‘niet weet’. Bevat kinderliike wensen en herinneringen,
kunnen veel angst opwekken om zich bewust van te ziin. Onbewuste is er al bii geboorte en
bevat dan 2 aangeboren drifen: levensdrif en doodsdrif.
*Met het onbewuste wordt binnen de psychoanalyse bedoelt: cogniteve, emotonele en mentale
processen waarvan we ons niet bewust ziin (omdat ze biivoorbeeld te veel angst oproepen als we er
wel bewust van ziin).
Het bestaan van onbewuste is alleen indirect te bewiizent aan ‘toevallig’ gedrag kent Freud betekenis toe, bv
dromen, versprekingen en andere Fehlleistungen (“verkeerde handelingen”). Daarnaast ook neurotsch gedrag,
bv overdreven angst, heef volgens psychoanalyse een onbewust confict als grondslag. Dromen, versprekingen
oe neurotsch gedrag ziin altid compromis tussen onbewuste wensen/herinneringen v.s. censuur van het
(voor)bewuste.
Primaire en secundaire proces.
Functoneren van (voor)bewuste en onbewuste is dynamisch proces: Freud onderscheid daarin 2 vormen:
primair en secundaire proces.
Primaire proces = Kenmerkt onbewustet kent alleen wensen en geen waarden/normen. Streef naar
verwerkeliiking van de wensen: het lustprincipe. Het onbewuste streef naar
lustbeevredieingeeng en miidt onlust. Primair proces is irratoneel (ongevoelig voor
bewuste overwegingen/redenen).
Secundaire proces = Kenmerkt (voor)bewustet gericht op doelmatgheid. Mens moet rekening houden
met realiteit/eisen van buitenwereld, bv normen en waarden. Alleen wensen die
rekening houden met normen van buitenwereld komen onder aandacht van het
bewuste. Secundaire proces kenmerkt zich ratonaliteitt overwegingent wat wel en
wat niet bereikt kan worden. Heet daarom realiteitsprincipe.
De Driftheorie.
Freud gaat ervan uit dat mensen 2 aangeboren basisdrifeng hebben die tegengesteld aan elkaar ziin. Hiermee
verklaart hii motvate v mensen. Beide drifen ziin tegengesteld/concurrenten, maar mengen zich toch met
elkaar. Volgens Freud mens tegeliikertid goed en slecht.
a) Seksuele/Lustsdrif (Eros)
Motor van al het gedrag dat als fin/plezierig wordt ervaren. Drif omvat seksueel-erotsche wensen en drif
tot zelfehoud. Maar ook plezier met nutgen van een maaltid, knufelen van een kind en beheersen van
moeiliike vaardigheid ziin hiervan aegeleide vormen. Eros eunctoneert volgens lustprincipe. In realiteit ook
in verband gebracht met het ‘createve’ en ‘constructeve’.
Samenvatting Het Palet van de Psychologie
Ayla Naebers – SPH HAN.
, 4
b) Doodsdrif (Thanatos)
Agressieve en destructeve drifen, maar ook drifen gericht op vermiiding van spanning. Thanatos
vertegenwoordigt neiging tot terugkeer naar rust.
2. De psychische structuur.
Psychische structuur ontstaat in 3 stappen.
1. ID
Pasgeboren baby is enkel gericht op bevredigen van lichameliike
behoefen, bv warmte, honger, dorst , het ID.
ID = Onbewust, bevat alleen nog drifen. Gericht op bevrediging
van de behoefen die veroorzaakt worden door de drifen
en is georiënteerd op een staat van lust. Het primaire proces
is van toepassing op het ID.
Voorbeeld:
De omgeving (meestal moeder) zal niet altid direct reageren als
baby d.m.v. huilen aangeef dat bep. behoefe bevredigd moeten
worden. Ookal reageert moeder z.s.m., vanuit perspectee van baby
altid te laat. Volgens Freud ontstaat er zo spanning tussen
verlangens naar lustbevrediging v.s. eis van omgeving om nog even in
staat van lust te verkeren. Sprake van confictt om uit confict te komen is
aanpassing van psychische structuur nodig. kind zal moeten leren om zele
ziin behoefebevrediging uit te stellen.
2. Ego (het Ik)
De verandering van psychische structuur komt doordat deel van ID verandert in een structuur die:
eunctoneert in overeenstemming met realiteit
spanning kan hanteren die ontstaat uit botsing tussen eisen van ID v.s. realiteit.
Ego = Rede, gezond verstand. Deel v psychische structuur dat actee is als ie bewust redeneert / aeweegt/
beslissingen neemt. Komt tot ontwikkeling in 1 e levensiaar en eunctoneert volgens secundaire proces.
Ego is dominant over ID, maar ID bliif invloedriik. Ego probeert eisen van ID en realiteit op elkaar ae te
stemmen. Realiteitsprincipe is het dominante principe geworden.
3. Superego (Opper-Ik)
Superego = Tiidens Oedipale confict (4/5ir).
Superego ontwikkeld vanuit Egot hierbii gebruikt het Ego everdedieingesmechangismeng om zich te handhaven
tussen striidige eisen van omgeving v.s. eisen van ID. Superego bevat ook Ik-ideaal: ideale beeld waaraan
iemand wilt voldoen. Als Superego gevormd is gaat kind zichzele ‘toespreken’. Superego eunctoneert als
moraal, geweten.
*Deze theorie wordt vergeleken met Biopsychosociaal modelt
Biologie = ID, Psyche = Ego, Sociale = Superego. Verschil: Freud meent
dat grote delen v psychische op onbewust niveau eunctoneren.
Vorming van psychische structuur verloopt verschillend bii mensen.
Bv zwak oe sterk Ego.
Superego te sterk veel schuldgevoelens. Te zwak weinig
schuldgevoelens.
Samenvatting Het Palet van de Psychologie
Ayla Naebers – SPH HAN.
