INLEIDING IN DE PSYCHIATRIE
Nevid, Rathus & Greene
Hoofdstuk 1-14
1: Introducte
2: Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden
3: Classifcate en beoordeling van afwijkende emotes,
gedachten en gedrag
4: Stress gerelateerde stoornissen
5: Angststoornissen en OCS
6: Dissociateve stoornis, somatsch-symptoomstoornis en
verwante stoornissen, en psychische factoren die
somatsche aandoeningen beïsnvloeden
7: Stemmingsstoornissen en zelfmoord
8: Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen
9: Voedings- en eetstoornissen & slaap-waakstoornissen
10: Genderdysforie en seksualiteitsstoornissen
11: Schizofreniesprectrumstoornissen
12: Persoonlijkheidsstoornissen en
impulsbeheersingsstoornissen
13: Stoornissen die ontstaan in kindertjd en adolescente
14: Cogniteve stoornissen en stoornissen die samenhangen met
ouder worden
Hoofdstuk 1
Psychopathologie: Deelgebied van de psychiatrie en psychologie dat zich bezighoudt met het
beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken daarvan en behandelingen ervoor.
,Psychiatrie: Medisch specialisme wat zich richt op de diagnostek en behandeling van psychische
stoornissen
Klinische psychologie: tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, oorzaken en
behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te bevorderen.
Psycholoog: iemand die de universitaire studie psychologie heef voltooid.
GZ-psycholoog: (GZ-gezondheidszorg) Psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heef
gevolgd en in het BIG-register (beroepen Individuele Gezondheidszorg) is ingeschreven. Een GZ-
psycholoog is bevoegd tot het diagnostceren en behandelen van psychische stoornissen.
Psychotherapeut: iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding heef
gedaan waardoor hij bevoegd is tot het geven van psychotherapeutsche behandelingen. Hij moet
ook in het BIG-register zijn ingeschreven.
Psychiater: iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heef gedaan waarin hij of zij
zich heef gespecialiseerd in het diagnostceren en behandelen van patinten met psychische
stoornissen. De psychiater mag medicijnen voorschrijven (i.t.t. de psycholoog)
Psychische stoornis: Het geheel van afwijkende emotes, gedachten of gedragspatronen dat wordt
gekenmerkt door onder andere een storing in het functoneren en (persoonlijk) lijden.
Symptoom: specifeke kenmerken of eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis
Diagnostsch criterium: Bepaalde verschijnselen of symptomen moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden, voordat ze als afwijkend worden beschouwd of passend bij een bepaalde stoornis.
Mensen met psychische problemen worden vaak gestgmatseerd en door ‘de’ omgeving afgewezen,
of zelfs uitgestoten. Bijna elk jaar start het Landelijk Platorm GGZ wel een campagne om uitsluitng
en stgmatsering tgv psychische problematek tegen te gaan.
Praten over afwijkende emotes, gedachten en gedrag is niet waardenvrij. Bij iedereen speelt of
spelen morele, religieuze, culturele e.o. maatschappelijke oordelen een belangrijke rol. Normaal en
abnormaal, evenals ‘afwijkend’ of ‘gestoord’ hangt voor een groot deel af van de tjd, plaats en
persoon (de sociaal-culturele omgeving).
Criteria voor afwijkend gedrag (abnormaliteit):
UITZONDERLIJK: meestal krijgt dit het etket ‘afwijkend’ of ‘abnormaal’. In de westerse cultuur wordt
bijv. het horen van stemmen als afwijkend beschouwd. Paniekgevoel bij het betreden van een
supermarkt of drukke lif is ook afwijkend. Wereldrecord 100 meter vrije slag is ook afwijkend, maar
wordt door niemand zo gezien. ‘Uitzonderlijk’ is dus op zichzelf niet voldoende om gedrag afwijkend
te noemen.
SOCIAAL AFWIJKEND: Om dit vast te stellen moet er eerst bekeken worden welke norm gehanteerd
wordt. De norm ontwikkelt zich namelijk uit de gewoonten en opvatngen van een specifeke
cultuur, dus relateve maatstaven en geen universele waarheid.
FOUTE PERCEPTIE OF INTERPRETATIE VAN DE REALITEIT: Bij bijv. wanen of hallucinates worden in
onze cultuur gewoonlijk opgevat als teken van een onderliggende psychische stoornis.
Een hallucinatie is een zintuiglijke beleving die niet overeenkomt met wat er in werkelijkheid
gebeurt.
Wanen zijn verkeerde denkbeelden over een bepaalde situate. Er gebeurt iets en je trekt hier
verkeerde conclusies uit.
AANZIENLIJK EMOTIONEEL LIJDEN VAN DE PERSOON: persoonlijk lijden als gevolg van
problematsche emotes als angst en depressie kan afwijkend zijn. Bij bijv. verlies van een dierbare is
dit heel gewoon en wordt het ontbreken ervan als afwijkend aangemerkt. Of wanneer het heel lang
duurt, spreek je ook van aanzienlijk emotoneel lijden.
ONGEPAST OF CONTRAPRODUCTIEF GEDRAG: gedrag wat geen bevrediging maar onpretge
gevoelens oproept. Denk aan zwaar alcoholgebruik
GEVAAR: gedrag wat voor de persoon e.o. zijnhaar omgeving oplevert. Denk hierbij aan suïscide of
gewelddadig gedrag.
,Wanneer een persoon in bepaald gedrag afwijkend is, wil dat niet zeggen dat deze in zijnhaar geheel
afwijkend is. Een normaal persoon kan heel gek zijn, een gek persoon kan heel normaal doen.
Benaderingen van afwijkend gedrag kan op diverse manieren, biologisch, sociologisch of
psychologisch. Geen enkele invalshoek is de waarheid, geen enkel model is alles omvatend.
De volgende vragen zijn bij de diverse invalshoeken en modellen in dit boek erg belangrijk:
1. Wat is afwijkend gedrag en welke karakteristeken heef dit gedrag?
2. Welke oorzaken worden onderscheiden voor het afwijkende gedrag?
3. Hoe wordt omgegaan met de persoon die afwijkend gedrag vertoont en hoe wordt hijzij
behandeld?
4. Draagt de cultuur waarin de persoon leef bij aan het afwijkende gedrag? Zo ja, hoe?
Culturele aspecten van afwijkend gedrag: cultuur is van invloed op ziekte en gezondheid. Indianen
maken bijv. onderscheid tussen ziekten als gevolg van invloeden van buiten de cultuur (ziekten van
de blanke man) en ziekten binnen de cultuur, bij de laatste worden traditonele genezers
ingeschakeld, bij de eerste zoekt men hulp bij de geneeskunst van de blanke man.
Psychische stoornissen hebben ook in verschillende culturen andere betekenissen, soms is er geen
equivalent. Dat wil niet zeggen dat de stoornis in een andere cultuur niet bestaat, men gaat er
gewoon anders mee om e.o. ervaren het anders. Bijv. in China wordt de nadruk bij depressie vooral
gelegd op de fysieke of somatsche symptomen, in de westerse cultuur meer op psychologische
symptomen.
Vroeger overheerste het geloof in bovennatuurlijke krachten, demonen of boze geesten. Ook werd
ziekte in bepaalde culturen als straf van God gezien. Tegenwoordig (in de loop van de tjd) wordt
afwijkend gedrag in de Westerse cultuur gezien als product van biologische en psychosociale
factoren.
De beroemde arts Hippocrates (ca 460-366 v Chr.) uit Griekenland stelde dat ziekten van lichaam en
geest gevolg waren van natuurlijke oorzaken (niet van bezetenheid door bovennatuurlijke geesten).
Hij stelde dat gezondheid van lichaam en geest werd bepaald door evenwicht in de humores: slijm,
zwarte gal, bloed en gele gal. Een verstoring in deze evenwicht was verantwoordelijk voor afwijkend
gedrag.
Overvloed aan slijm(fegma): veroorzaakte afwijkend gedrag.
Overvloed aan zwarte gal: veroorzaakte depressie (melancholie)
Overvloed aan bloed: leidde naar sanguistsche disposite, ofwel vrolijk, zelfverzekerd en
optmistsch.
Overvloed aan gele gal: maakte mensen korzelig en cholerisch, ofwel drifig
Hippocrates classifceerde abnormale gedragspatronen aan de hand van drie hoofdcategoriein die
nu nog herkenbaar zijn: 1. Melancholie (buitensporige depressie)
2. Manie (uitzonderlijke opwinding) en
3. Bezetenheid(schizofrenie)
Arabische psychologie:
Wetenschappelijke uitvindingen zoals algebra. Ook ontwikkelden zij hun eigen psychiatrie met veel
aandacht voor theorieen, diagnostek en behandelingen. In 705 opende men het eerste ziekenhuis
voor geesteszieken in Bagdad. De oorsprong is waarschijnlijk de Koran, hierin staat dat geesteszieken
een fatsoenlijke en humane behandeling moeten krijgen. Psychiaters gingen respectvol om met hun
patinten, observeerden en registreerden nauwkeurig. Dit leidde tot een gedetailleerd overzicht van
allemaal psychische stoornissen, goed ontwikkelde behandelingen en gespecialiseerde psychiaters,
een niveau wat pas in 1900 in Europa werd bereikt.
, Exorcisme en heksenvervolgingen:
In de middeleeuwen nam in Europa het geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer toe, met name de
doctrine (de leer) van de bezetenheid. Volgens deze doctrine is afwijkend gedrag een teken van
bezetenheid door boze geesten of de duivel. Bezeten mensen werden bij voorkeur door middel van
exorcisme (duiveluitbanning) behandeld. Exorcisten deden dit met gebed, bezweringen, heen en
weer zwaaien met kruis, afranselen, geselen en uithongeren van de bezetene.
Ook vonden er heksenvervolgingen plaats door heksenvervolgers: inquisiteurs. Zij waren door de
kerk aangesteld.
Veel van de ‘heksen’ vertoonden abnormaal gedrag, dit zouden we tegenwoordig misschien
schizofrenie noemen, maar ook dat valt te betwijfelen, daar ze gemarteld werden door de
inquisiteurs en deze martelingen ook tot bepaald gedrag konden leiden.
Gekkenhuizen:
Rond 1600 werden overal in Europa krankzinnigengestchten ofwel ‘gekkenhuizen’ gebouwd. Het
waren voor de patinten erbarmelijke omstandigheden. Sommige huizen werden ware
publiekstrekkers, mensen brachten er tegen betaling een dag door, als ware het een dierentuin.
Vanaf 1800 kwamen er hervormingen:
In de ogen van Jean-Baptste Pussin en Philippe Pinel waren mensen met afwijkend gedrag gewoon
ziek en hadden zij recht op menselijke bejegening. Een impopulaire visie, maar door hun
inspanningen ontstond de ‘morele therapie’ , een flosofe die was gebaseerd op het idee dat de
zieken door een menselijke bejegening en verblijf in respectvolle ontspannen omgeving normaal
zouden gaan functoneren. In Nederland betekende Prof J.C.L. Schroeder v.d. Kolk (1797) veel voor
de ontwikkeling binnen psychiatrische zorg.
In 1841 kwam een wet waarin kwaliteitseisen werden gesteld aan behandeling en verpleging van
psychiatrische patinten (de 1e Nederlandse krankzinnigenwet)
In de tweede helf van de 19e eeuw raakte het idee van succesvolle behandelingen binnen psychiatrie
weer in ongenade. Alle deskundigen meenden dat afwijkend gedrag ongeneeslijk was. In de 20 e eeuw
veranderde dat weer. De wijze waarop men in de westerse wereld omging met patinten, er werd
weer behandeld, weliswaar in afgezonderde psychiatrische ziekenhuizen. In de jaren 50 waaide er
een nieuwe wind. Ook door het (bij toeval) ontdekken van efecteve medicate. Dat in combinate
met therapeutsche behandelingen leidde ertoe dat patinten in de gewone maatschappij konden
functoneren.
De antiipsychiatrische beweging:
Deze beweging in de jaren 70 ging ervan uit dat psychiatrische stoornissen überhaupt niet bestaan,
maar het gevolg waren van de (kapitalistsche) maatschappij. De beweging schoot hierin door, maar
leidde wel tot reducte van het aantal psychiatrische ziekenhuizen en nam het ambulant behandelen
van patinten toe. Ook is er veel veranderd in de juridische posite van de patint, in NL bestaat de
Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (wet bopz).
De keerzijde van dit liberale beleid is de opkomst van ‘zorgmijders’, deze werden aan hun lot
overgelaten en kwamen aan de zijlijn van de maatschappij terecht. Hierop ontstond ‘outreachende’
zorg (bemoeizorg), een onderdeel van de OGGZ (openbare geestelijke gezondheidszorg) en de
uitvoering ligt doorgaans bij GGD e.o. GGZ-instelling.
Hedendaagse trends:
Decennialang rezen zorgkosten de pan uit en er kwam in 2007 de wet WMO in werking om
zorgkosten te verminderen en de burger in eerste instante zelf verantwoordelijk te maken voor zorg
en steun. Van klassieke verzorgingsstaat naar partcipatesamenleving: burgers kregen meer
zeggenschap en verantwoordelijkheid om hulp in te zeten en zelf te regisseren.
