College 1 – Inleiding: Het volmaakte lichaam: Ideaal, product en project
5-9-2018, dr. Stefan Dudink
Vooronderstelling in onze cultuur: het idee dat het bereiken van het ideale lichaam de route is naar
het ideale zelf. Zoals in extreme make-over shows > dit zijn de meest radicale voorbeelden van deze
vooronderstelling. Aan het einde van de show is dus niet alleen het lichaam veranderd maar ook het
zelf. Voorbeeld uit de tekst: Amy veranderd niet alleen qua uiterlijk, maar stelt zelf dat ze vanaf
toen ook zichzelf kon zijn. Via de lichamelijke transformate is Amy zichzelf geworden (en ideaal
geworden).
Het gaat in deze cursus over:
- Praktjken van lichaamspresentate en lichaamstransformate die beogen een gewenste
identteit (een ‘ideaal zelf’i te realiseren). Dus wat voor een manieren van presentate en
transformate komen we tegen binnen een bepaalde cultuur.
- Genderaspecten: sociaal-culturele constructes van (ideale) mannelijkheid en vrouwelijkheid.
Het gaat dus om constructes en zijn dus niet door de natuur gedicteerd. Constructes zijn
veranderlijk. Constructes zijn ook divers, omdat ze door een bepaalde cultuur en
maatschappij bepaald. het gaat niet enkel over een verzameling / set van ideeën > deze
ideeën en opvatngen krijgen een beslag in de werkelijkheid. Bijvoorbeeld in kleding,
consumptepatronen en lichamen. Hoe we er uit zien is ten dele door natuur bepaald maar
ten dele ook als product van sociaal-culturele normen en praktjken.
Ideeën > praktjk
Gender in extreme makeover shows:
1. Zijn sterk gericht op vrouwen (als publiek / deelnemers)
2. Vrouwen moeten altjd vrouwelijker worden in deze shows > show begint vaak met de
diagnose dat een vrouw niet vrouwelijk genoeg is. Vrouwelijk is een smalle / enge opvatng
van vrouwelijkheid. Er is niet maar één vorm van vrouwelijkheid. Deze varieert van context
tot context. In Nederland bijvoorbeeld: vrouwelijk maar toch stoer.
Programma: ‘What Not To Wear’i
Materiële belichaming van normen > de vrouw die wordt getransformeerd draagt in eerste instante
vrij mannelijke kleding en op de paspop naast haar hangen vrij vrouwelijke kledingstukken (die zij
uiteindelijk zal gaan dragen). Vrouwelijkheid is dus belichaamt in het materiële van de kleding.
Make over shows zijn een hele radicale manifestate zijn van het idee dat het ideale lichaam een
route is naar het ideale zelf. In andere delen van de maatschappij is dit idee niet zo opvallend als hier.
Aan het einde van de show als de deelnemers zichzelf te zien krijgen, hoort men vaak de kreet ‘oh my
god’i. Dit is een uitng van een hele hevige en diepe emote. Deze kan niet op een conventonele
manier geuit worden, het moet eigenlijk wel hysterisch geuit worden. Tegelijkertjd is deze uitng een
soort script, het gebeurt elke keer weer aan het einde van de show. Het is geen individuele /
authenteke uitng van emote. Dus tegelijkertjd een cultureel script <-> diepgevoelde emote.
Centrale paradox van de makeover show:
Bereiken van ideaal zelf via lichaamstransformates > dat wordt voorgesteld als ‘ik ben eindelijk
mezelf’i en ik heb eindelijk macht over mezelf (‘empowered’i) en tegelijkertjd is dat totaal verknoopt
met maatschappelijke en culturele idealen (en dus niet individueel / authentek).
- Jezelf worden in de make-over is eigenlijk gelijk aan allemaal hetzelfde worden > normen
over ideale uiterlijk zijn eenvormig.
- Jezelf worden is onderwerping aan de bestaande normen over vrouwelijkheid > hoe zelf /
authentek ben je dan gewordenk Het zou ‘empowering’i moeten zijn, maar eigenlijk is het
onderwerping.
,Centrale paradox in de samenleving: We moeten onszelf zijn volgens de samenleving > maar dat ‘zelf’i
blijkt verknoopt te zijn met collecteve idealen die de maatschappij propageert.
Men hecht in de cultuur veel belang aan het vinden van jezelf, het uiten van jezelf en het
ontwikkelen van jezelf. Dit zijn boodschappen die vaak mee worden gegeven vanuit thuis / opleiding.
Dit is alleen te bereiken door afstand te nemen van bepaalde maatschappelijke normen.
Dus: jezelf <-> maatschappij
Maar: dit ideaal van jezelf worden vinden we voornamelijk in moderne hoogontwikkelde
maatschappijen en dit ideaal is in opkomst sinds de late 18 e eeuw (vooral Westerse wereld). In deze
maatschappij is het individu compleet afankelijk van de maatschappij en kan het zelf niet zelfstandig
niet bestaan > dan wordt het een (onhaalbaar) ideaal.
Culturele veronderstelling dat de maatschappij <-> het ‘zelf’i staat. Opvoeding / onderwijs > zelf
ontwikkelen staat centraal. Mocht je jezelf niet kunnen vinden dan is er een enorme hulpindustrie:
bijvoorbeeld therapie, paramedische hulp, coaching. Er zijn dus enorm veel instellingen die dat idee
maken, propageren en verspreiden. Ondertussen is het streven naar het ‘zelf’i > nu al in zekere zin
voldoen sociaal-cultureel verwachtng.
Er zijn ook samenlevingen (niet westers) waar men niet zo extreem bezig zijn met het opzoek naar
zichzelf zijn. Zij leven in overeenstemming met de culturele verwachtngen en vinden dat niet erg en
zien dat niet als verraad aan het zelf (zoals dat bij ons wel het geval is). Het ‘zelf’i staat minder
centraal.
Bijvoorbeeld: China > idee van ‘zelf’i niet erg belangrijk in beginsel (collectef en familie belangrijk),
later tjdens het communisme ook het collectef belangrijker dan het ‘zelf’i. Maar nu in de
kapitalistsche samenleving wordt het ‘zelf’i steeds belangrijker.
Veronderstellingen in makeover shows:
De rol van het lichaam zien we ook terug in extreme makeover shows > het uiterlijk bepaalt het ‘zelf’i
en heef niets met het innerlijk te maken. Maar soms ook een minder sterke opvatng zoals: Een
innerlijk zelf is wel altjd al aanwezig, maar door de lichamelijke transformate kan het tot bloei
komen.
Bijvoorbeeld: afval programma’is > transformate van het lichaam dat leidt tot volle wasdom komen
van het innerlijke zelf.
Uiterlijke transformate kan en daarom moet het > een materiële mogelijkheid (tot bijvoorbeeld
plastsche chirurgie) is eigenlijk een norm geworden. ‘Het kan dus het moet’i. retoriek in dit soort
progamma’is: ‘before bodies’i zijn eigenlijk ‘nobodies’i. Weber stelt dat we daarom ook vaak de
retoriek zien van het redden van levens > van nonpersonen worden personen gemaakt.
Extreme makeover als mediagenre
1. Genealogie van extreme make-over programma’is begint bij een show van de zender abc
(2002-2007) genaamd ‘extreme make-over’i > kappers, visagisten, psychologie, maar vooral
tandartsen en chirurgen. Centraal in deze klassieke make-over show staat de lichamelijke
transformate.
2. Het programma dat hieruit volgt is: extreme make-over: home editon’i. Hier wordt niet een
lichaam, maar een huis verbouwt. Maar het is gebaseerd op hetzelfde principe dat de
transformate van een materieel / uiterlijk omhulsel leidt tot een nieuw leven (en een nieuw
zelf).
3. Het laatste broertje van deze klassieke programma’is is: ‘extreme make-over: weight loss
editon’i. Het lichaam en het zelf worden getransformeerd door middel van lijnen en sporten.
Aan het einde van de show wordt de overtollige huid weg gesneden, na het verlies van veel
gewicht. Dit gebeurt buitengewoon veel in programma’is tegenwoordig > topoi. Dudink vindt
het vreemd dat hier nog geen onderzoek naar gedaan is, want hij heef het idee dat hier
meer achter zit en het roept om interpretate.
,Dit zijn de 3 belangrijkste klassieke make-over programma’is waar alle andere programma’is op zij
gebaseerd.
- ‘Queer eye fort he straight guy’i: nieuwe doelgroep > heteroseksuele mannen worden
onderworpen aan transformates. Zij worden geholpen door homoseksuele experts.
- ‘ladete to lady’i: van del tot dame > niet zo zeer lichamelijke transformate, maar meer een
focus op kleding en manieren.
- ‘what not to wear’i: minder ingrijpende transformates enkel met betrekking tot kleding.
- ‘america’is next topmodel’i: mensen die al mooi zijn worde toch nog getransformeerd > ten
dele lichamelijk en ten dele in termen van hoe zij zich gedragen.
Er bestaan dus veel vertakkingen van het origineel, wat betekent dat het een genre is. Een genre
waarin voortdurend nieuwe variates op het klassieke thema worden bedacht. Ook komen er steeds
meer natonale varianten van de programma’is (bijvoorbeeld: Hollands Next topmodel).
Recente ontwikkelingen in het genre:
1. Tot kort geleden: minder nadruk op snijden. In de klassieke programma’is werd hier veel
nadruk opgelegd, maar dit werd later een tjdje minder. Maar tegenwoordig zien we dat de
nadruk op snijden weer terug is. Maar deze programma’is zijn tegenwoordig minder gericht
op choqueren en meer gericht op empathie.
2. Het individu staat steeds minder centraal en het gaat dus vaker over groepen. Zoals
bijvoorbeeld een compette in afvalprogramma’is.
3. Meer nadruk op innerlijke kwaliteiten. Zoals bijvoorbeeld bij afvalprogramma’is steeds meer
nadruk op zelfeheersing, doorzetngsvermogen en discipline. Deze worden versterkt of
ontdekt door de lichamelijke transformate.
Ondanks alle ontwikkelingen en nieuwe variates in het genre > blijf de kern constant: een obsessie
met transformate obsessie met transformate zit al duizenden jaren in de westerse cultuur.
Invloedrijke westerse narrateven over transformate en beter zelf (van vrouwen):
- Pygmalion & Galetea (Ovidius: metamorfosen)
Pygmalion is een beeldhouwer die diep teleurgesteld is in vrouwen zoals zij zijn (qua uiterlijk en
innerlijk). Hij maakt dan een beeld van een vrouw zoals zij zou moeten zijn volgens hem. En de goden
maken dat beeld tot leven (ook een transformate). Belangrijk element: ideale vrouwelijkheid is een
product van mannelijke scheppingskracht. Het zijn mannen die ideale vrouwelijkheid kunnen maken.
- Assepoester
Vrouw die marginaal is en waar op neer gekeken wordt. Deze vrouw wordt getransformeerd door
een fee. Uiterlijke transformate (kleding, schoenen etc.) waardoor een vrouw uiteindelijk een man
krijgt: de prins.
● Kern van Pygmalion / Assepoester-narrateven:
1. Sociale stjging van vrouw vrouwen die getransformeerd worden krijgen een nieuwe en
betere plek in de sociale orde.
2. Via uiterlijk
3. Mannen spelen vaak een grote rol in de uiterlijke transformate ook kan het zijn dat
mannen de transformate bekronen met een beloning (assepoester narratef)
4. Met als beloning: ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’i: heteroseksueel ingevulde belofe van
geluk en van nieuwe status. Man heef vaak een hogere sociale status (geslaagde zakenman /
prins) en als de vrouw daar een relate mee heef dan bevestgt dat de nieuwe hogere sociale
status die zij hebben verworven.
Centraal staan: klasse (sociale opwaartse mobiliteit), gender en seksualiteit.
● We zien deze narrateven terug in boeken, toneelstukken, flm, schilderijen etc.:
Bijvoorbeeld:
- toneelstuk ‘Pygmalion’i uit de 20e eeuw
- een flm uit de jaren ’i00 ‘My air Lady’i
, - een flm ‘Now, Voyager’i > van eenzaam boekenmeisje tot prachtge vrouw met uiteindelijk
een relate
- een flm ‘Working Girl’i > meisjes uit arbeidersklasse dat het probeert te maken in de
zakenwereld. Transformate met behulp van een man.
- een flm ‘prety woman’i > sympathieke hoer die eigenlijk beter verdiend, maar dus in eerste
instante wel immoreel is. Transformate met behulp van een man.
- Een flm ‘twilight’i > meisjes dat veranderd in een vampier en uiteindelijk wordt deze
transformate beloond met liefde.
In extreme make-over programma’is zien we deze narrateven ook terug, maar in het programma
gaan zij een fusie aan met reality-tv.
Reality-tv is opgekomen aan het einde van de 20e eeuw en is te verklaren vanuit een soort
‘beeldmoeheid’i. Toename van televisiekanalen, dvd, cd’is etc. > enorme toename aan beelddichtheid.
Mensen werden moe van beeld > vooral dingen die werden gezien als fake, manipulatef, overdaad.
Hieruit kwam een verlangen voort naar reality / werkelijkheid op het beeld.
- Vorm van democratsering (van tv-beroemdheid) > iedereen kan mee doen aan televisie en
hiermee beroemd worden.
- Reality-tv is ook goedkope televisie > commercialisering van televisie. Geproduceerd door
omroepen die winst maken door reclame en gebaat zijn bij zo’in groot mogelijke winst.
Televisie is dan niet langer meer een publieke dienst.
- Claim dat het ‘reality’i is (werkelijkheid) > maar dat is natuurlijk niet het geval. Er wordt in het
beeldmateriaal gesneden en er wordt in gemanipuleerd en geregisseerd. Deze claim wordt
onderbouwt met het feit dat we zogenaamd alles te zien krijgen (bijvoorbeeld: seks / ruzie).
Hoe komen de narrateven terug in de make-over programma’s?
● ‘Klasse’i van centraal thema in de narrateven naar een sub thema binnen de reality-tv. Alle
vrouwen krijgen de make-over programma’is een vorm van glamoureuze vrouwelijkheid aangemeten.
Dat lijkt iets te suggereren over sociale stjging, maar aan het eind van het programma gaan alle
vrouwen terug naar hun eigen leven. Ze gaan dus niet naar een nieuw milieu (nieuwe sociale klasse),
maar terug naar het oude milieu. Impliciet is het thema van klasse dus aanwezig (glamorous uiterlijk),
maar expliciet keren zij terug naar dezelfde klasse.
● De transformate is tegenwoordig veel ingrijpender (chirurgie) dan zoals deze werd voorgesteld in
de eerdergenoemde narrateven. Het lichaam zelf wordt aangepakt in plaats van enkel de kleding of
manieren.
● Gender en seksualiteit waren in de oude narrateven erg belangrijk, maar in de nieuwe narrateven
van make-over shows zijn deze nog steeds erg belangrijk. Mannen zijn nog steeds belangrijk als
personen die de transformate voltrekken. Vaak zijn de chirurgen, kappers en stylisten mannen
mannelijk scheppingsvermogen.
● Ook het idee van de heteroseksuele bezegeling zien we terug aan het einde van make-over
programma’is: wanneer de vrouw terugkeert naar haar man en men er van uitgaat dat bijvoorbeeld
het huwelijk / seksleven nu beter is na de metamorfose.
● extreme vrouwelijkheid in make-over programma’is > hyperbolisch. De juiste vrouwelijke identteit
en het aannemen daarvan is erg belangrijk.
● de boodschap: alleen wanneer een vrouw toegeef aan deze vormen van extreme vrouwelijkheid,
dan bestaat zij echt (dan ben je echt iemand). Extreme vrouwelijkheid is voorwaarde geworden voor
waardevolle individualiteit.
Mannen in make-over programma’s
Verschil mannen en vrouwen in traditionelne extreme make-over shows
- Veel meer vrouwen als deelnemer
