4 Historische context: Duitsland in Europa
4.1: Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog
Ka’s: 37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en
fascisme/nationaalsocialisme.
39 De crisis van het wereldkapitalisme.
40 Het voeren van twee wereldoorlogen.
41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
42 De Duitse bezetting van Nederland.
Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland
en Europa (1918-1945)?
In het voorjaar van 1918 waren alle oorlogvoerende landen uitgeput. Met een laatste veldslag wilde
het Duitse leger het westfront breken, ze werden door Amerikaanse soldaten neergeslagen. In
september 1918 was het duidelijk dat Duitsland de oorlog niet kon winnen. Een wapenstilstand zou
ten koste gaan van de eer van het leger en dus wilden opperbevelhebbers dat het parlement het
initiatief nam. Het nieuws van een militaire instorting kwam als een schok, de pers had lang onder
censuur gestaan waardoor negatieve berichten over de oorlog niet werden gedeeld. Op 9 november
1918 wilde het leger niet verder vechten en was Keizer Wilhelm II niet meer welkom in Duitsland.
11 november 1918 om 11 uur ’s ochtends werd de wapenstilstand getekend. Miljoenen gezinnen
hadden iemand verloren en er was veel honger en tekorten in Duitsland. De terugkerende soldaten
waren verbitterd en konden geen werk/onderdak vinden. In de Duitse regering had de SPD,
sociaaldemocraten, de meerderheid. De conservatieve elite wilden terug naar de tijd voor de oorlog
toen we nog een keizer was. Extremistische groepen probeerde de regering ter val te brengen, de
communisten waren het meest bedreigend Duitsland Spartakisten.
Er woedde een burgeroorlog tussen de verschillende groepen. De SPD, de katholieken en de
liberalen (DDP) kregen in de zomer van 1918 driekwart van de stemmen. Zij hadden aangedrongen
tot een wapenstilstand. Parlementsleden kwamen in het rustige Weiman bijeen Duitsland werd
Republiek van Weimar genoemd. Het nieuwe parlement ging een grondwet schrijven, principes
parlementaire democratie, gelijkheid, het parlement had de wetgevende macht. De regering bestond
uit ministers die verantwoording moesten afleggen aan het parlement. De rijkspresident mocht de
regering benoemen/ontslaan en een noodtoestand uitroepen.
Na de wapenstilstand kwam in 1919 de vrede van Versailles, belangrijkste afspraken:
- Gebiedsafspraken: Duitsland moest alle koloniën afstaan en verloor land aan België,
Denemarken, Polen en Frankrijk.
- Militaire afspraken: Het Duitse leger mocht uit maximaal 100000 beroepssoldaten bestaan
en Duitsland mocht geen luchtmacht of oorlogsvloot meer hebben. Wapenindustrie werd
stilgelegd en Rijnland werd gedemilitariseerd, zo wilde Frankrijk een aanval voorkomen.
- Financiële afspraken: Duitsland moest 132 miljard goudmark aan herstelbetalingen doen.
Duitsland was niet bij de onderhandelingen en als ze het verdrag niet tekende zou de oorlog hervat
worden. Veel Duitsers vonden het verslag dan ook een dictaat.
, Om het verlies van de oorlog te verklaren groeide in Duitsland de populariteit van de
‘dolkstootlegende’. Duitse nederlaag was onvermijdelijk geworden omdat politici en delen van het
volk ze in de steek lieten, het dappere leger kreeg een dolkstoot in de rug. Met deze legende gaf
iedereen elkaar te schuld van het verlies. Veel Duitsers vonden dat de gekozen politici schuldig waren
aan de ‘schande van Versailles’. Tussen 1919 en 1933 heeft Duitsland 21 regeringen gehad.
Duitsland kon onmogelijk de schadevergoedingen nakomen. Ze moesten meteen alle grote
koopvaardijschepen, 1/5 van de vissersvloot, locomotieven en steenkool afgeven. Vanaf 1921
moesten ze jaarlijks 2 miljard goudmark en 26% van de exportwaarde afdragen. In 1923 kon
Duitsland niet betalen en bezette Frankrijk het Ruhrgebied, het belangrijkste industrieterrein van
Duitsland. De arbeiders van dit gebied gingen in staking, om hun lonen te kunnen blijven betalen
drukte Duitsland geld bij. Hierdoor ontstond hyperinflatie, het spaargeld en loon van normale
burgers was hierdoor bijna niks meer waard.
Als oplossing stelde Amerikaanse politicus Charles Dawes het Dawesplan op. De Fransen trokken uit
het Ruhrgebied en in Duitsland werd een nieuwe munt ingevoerd. De VS leende geld aan Duitsland
om de economie te herstellen. Dit hielp Amerika ook: Frankrijk en Engeland konden Amerika niet
terugbetalen zonder de Duitse herstelbetalingen. De afspraken over de herstelbetalingen werden
aangepast om economische ineenstorting te voorkomen. De Duitse economie herstelde en de
verhouding met het buitenland verbeterde. Duitsland wilde verzoening met Frankrijk door de
westgrens de erkennen.
De vraag naar Amerikaanse producten vanuit Europa ging na de oorlog naar beneden. Er was
overproductie in Amerika waardoor de prijzen daalden en werknemers werden ontslagen. Deze
hadden vervolgens weer minder te besteden waardoor de vraag nog verder daalde. Op 24 oktober
1929 was de beurskrach op Wall Street. Banken die hun geleende geld niet terug konden krijgen en
bedrijven die niks meer verkochten gingen ten onder. De crisis werd een wereldcrisis, Duitsland werd
door de afhankelijkheid van Amerikaanse leningen zwaar getroffen. De industriële productie daalde
in drie jaar met meer dan 40%, in 1932 was 30% van de beroepsbevolking werkloos. Door de crisis
kregen veel Duitsers een voorkeur voor extreme partijen.
Door de economische wereldcrisis kregen politici die een andere inrichting van de samenleving
beloofde meer aanhang. Adolf Hitler was leider van de extreemrechtse NSDAP, de
nationaalsocialisten. Het partijprogramma benadrukte vooral waar men tegen was: kapitalisme,
communisme, liberalisme, democratie, Versailles en de joden. Door dit antisemitisme onderscheidde
de NSDAP zich van het fascisme. Fascisme: eenheid van de natie, verheerlijking van geweld en
militarisme, gevoel > verstand, je moet degene die boven je staat blindelings volgen.
In november 1923 pleegde Hitler een mislukte staatsgreep. Hij werd gevangen genomen en in de
gevangenis schreef hij Mein Kampf. Na zijn vrijlating deed de NSDAP mee met de parlementaire
democratie. Toen het economisch goed ging bleef de NSDAP klein. Er waren veel verschillende
partijen waardoor veel partijen moesten samenwerken, in 1929 werden de partijen het niet eens
over de aanpak van de crisis. In 1930 werd de NSDAP hierdoor een massaorganisatie, de aanhang
groeide door de crisis maar ook door de campagne. Hitler gebruikte propaganda en organiseerde
bijeenkomsten. Het werd lastig om een meerderheidsregering te vormen zonder de NSDAP, het was
de grootste partij en Hitler werd op 30 januari 1933 rijkskanselier.
Hitler hield gelijk nieuwe verkiezingen, hij wilde namelijk een absolute meerderheid. Partijen van
uiterst links en rechts maakten gebruik van intimidatie en geweldpleging om te winnen. Een week
voor de verkiezingen vloog het Rijksdaggebouw in brand, Hitler gaf de communisten de schuld.
