Bron 3: inleiding in de psychische gezondheidszorg H1.11 t/m 1.18
H 1.11: Ontstaan van psychiatrie en psychische zorg
- Al eeuwenlang is er aandacht voor mensen die psychisch lijden (kloosterordes) en zijn er voor
hen opvangvoorzieningen opgezet.
- Men probeerde verwarde mensen buiten de steden te plaatsen omdat de openbare orde volgens
de bestuurders in het geding was.
In de afgelopen 200 jaar zin er evenwel stap voor stap nieuwe voorzieningen gekomen waarvan
duidelijk een medisch perspectef ten grondslag lag.
- In de 19de eeuw vooral in West-Europese landen, grote psychiatrische centra opgericht die
dienden als asiel maar er werden toch ook pogingen gedaan tot behandeling, gericht op een
bepaalde vorm van herstel.
- Methoden die werden toegepast: vastbinden, koudwaterbaden, via het neusgat het doorsnijden
van de verbinding tussen de twee hersenhelfen.
Het gebruik van dwangmaatregelen duidt op machteloosheid en gebrek aan competentes bij de
instellingen en het daar werkende personeel, maar ook op een tekort aan werkzame humane
behandelmethoden.
- In de 19de eeuw nog veel: opsluitng, verwaarlozing, geen behandeling en daarmee ook geen
perspectef op een beter leven.
Het bleek dat het achterhalen van de achtergronden van psychische stoornissen buitengewoon
moeilijk was, dat men in het verleden eigenlijk niets had begrepen van hoe de hersenen werken, en
het in het kielzog daarvan ook niet mogelijk was om methoden te ontwikkelen, te testen en later
eventueel toe ta passen die werkelijk voortgang bij de patint tot gevolg zou hebben.
- Op zijn best werden werkmethoden ontwikkeld om patinten in de psychiatrische instellingen
een zinvolle dagbesteding, fysieke actviteit en structuur in het verloop van de dag te bieden.
1.11.1 Ambulant werken
- Ambulante voorzieningen zijn in de loop van de twintgste eeuw tot stand gekomen; pas na de
tweede wereldoorlog, in het bijzonder a de jaren tachtg en negentg is er echt werk van gemaakt
om het belang van klinische voorzingen terug te dringen.
- Van groot belang was de ontdekking van een stof met een ant-psychotsche werking
(chloorpromazine), omdat de patinten hierdoor niet meer noodgedwongen altjd in een
psychiatrische instelling hoefden te verblijven.
- Door de komst van antpsychotca maar ook van antdepressiva en middelen voor de behandeling
van patinten met een bipolaire stoornis of angststoornissen was het inderdaad mogelijk om het
accent meer en meer te leggen op de ambulante hulpverlening.
- Een belangrijk verschil tussen de somatsche gezondheidszorg en de psychische gezondheidszorg
is dat de laatste veel complexer is. Hun hele leven en hun hele psychische welzijn zijn in het
geding.
- Het accent ligt op de (her)integrate in de samenleving en het voorkomen van uitval.
1.12 Verslavingszorg
- Voortgekomen uit de beweging zoals die in de negentende eeuw opkwamen in de westerse
landen. Drankgebruik ging in de ogen van de gemeentelijke bestuurders gepaard met verstoring
van de openbare orde.
,- Armoede en drankmisbruik gingen in de 19 de eeuw hand in hand. Er werd veel actegevoerd om
de overheid te dwingen een drankwet in te voeren die grenzen stelde aan de verkoop en de
consumpte van drank.
- Naast collecteve actes werden daarom aan het einde van de 19 de eeuw en vooral begin van 20ste
eeuw hulpvoorzieningen opgezet voor alcohollisten.
- Voor betrokkenen ging het uiteindelijk niet alleen om minder drinken of het liefst stoppen met
het gebruik, maar ook om weer een regulier leven te leiden: werk, een nete woning, zorgen voor
het gezin, kunnen sparen en vrij zijn van schulden, geen gedoe meer hebben met polite en
justte en andere vormen van criminaliteit.
- Bijzonder is ook dat in de verslavingszorg al heel vroeg werd gewerkt met ex-cliinten, wat we nu
noemen, ervaringsdeskundigen. Deze zaten in de bureaus om de nieuwe cliinten te motveren
hun gedrag te veranderen.
- Hoewel de verslavingszorg en de algemene psychische gezondheidszorg of psychiatrie veelvuldig
contacten hebben onderhouden op de werkvloer, hebben deze twee sectoren toch een eigen
dynamiek behouden en is het slechts op een paarplaatsen gelukt om de werkzaamheden echt te
integreren. Het is vaak afankelijk van toevallige gebeurtenissen in welke sector men is
terechtgekomen.
1.13 Belangrijkste ontwikkelingen in de afgelopen 150 jaar
- Er is een reeks aan geneesmiddelen gekomen, medicijnen.
- Psychologische of psychotherapeutsche behandelvormen ontwikkeld waarmee belangrijke
effecten kunnen worden bereikt.
- Therapiein inmiddels goed zijn getest en bewezen effectef zijn gebleken.
- Betere organisate van de zorg, meer aandacht voor de bejaging van patinten of cliinten en het
meer ambulant gaan werken en de focus richten op de vermaatschappelijking van de
zorgverlening.
- Meer kennis over psychopathologie. Vakopleidingen zijn verbeterd, duidelijke richtlijnen
ontwikkeld voor de wijze waarop de werkzaamheden moeten worden uitgevoerd.
Beroepsverenigingen, landelijke organisates zorgen ervoor dat kennis wordt gebundeld en
verspreid.
- Voor allerlei doelgroepen zijn er aparte programma’s ontwikkeld. Er zijn allerlei klinische en
ambulante voorzieningen voor uiteenlopende problemen.
1.14 Dominante disciplines en stromingen
- Psychiaters kunnen bogen op hun kennis over neurobiologische achtergronden van psychische
stoornissen en de betekenis die deze kennis heef gehad voor de ontwikkeling en toepassing van
farmacologische interventes.
- Bijdrage van Sigmund Freud: de ontdekking van seksuele dimensies bij het ontstaan van
psychische conficten en de rol van het onbewuste daarbij. Zijn inzichten hebben er zeker toe
bijgedragen dat psychotherapie een plaats heef kunnen verwerven, zowel in de instellingen
alsook in de vrijgevestgde voorzieningen.
- Verpleegkundigen en sociaal werkers zullen erop wijzen dat de zorg maar voor een klein deel
bestaat uit behandeling ( een gerichte intervente) en dat aanvullende begeleiding en verzorging
van patinten of cliinten van groot belang is voor hun welzijn en sociale integrate.
- Psychiaters de belangrijkste beroeps oefenaren zijn geweest die een stempel hebben gedrukt op
de ontwikkeling van de psychische gezondheidzorg. Psychologen vooral na de jaren zeventg van
, de 20ste eeuw een belangrijke positeve stempel hebben gedrukt op de ontwikkeling van de
sector.
- Door de komst van Hbo-opleidingen en aanvullende masteropleidingen zien we wel een
toenemende invloed van de niet-academische gevormde beroepsgroepen.
- Opkomst van ervaringsdeskundigen. Zij nemen deel aan beleid overleggen en partciperen in
teams, waarin zij een aparte zorg verlenende taak op zich nemen.
- Bestuurders en managers hebben een stempel gedrukt op de ontwikkeling van deze sector.
Aandacht voor de kosten voor wat wel en niet kan worden aangeboden aan zorg, hoe lang deze
zorg mag duren en op welke wijze het werk verricht moet of mag worden.
- In instellingen zijn weinig conficten. Veel samengewerkt in teams en op landelijk niveau zijn er
gezamenlijke richtlijnen en protocollen ontwikkeld waarbij diverse beroepsgroepen en cliinten-
of patintenorganisates nauw hebben samengewerkt.
1.15 Middelen, methoden en organisate vormen
- Medicijnen nemen een belangrijke plaats in.
- Elektroconvulsieve therapie (ECT), patinten lichte elektrische schokken worden toegediend en
waarmee als het ware het brein kan worden gereset.
- Er wordt geixperimenteerd met magnetsche velden, waarmee invloed op de werking van
specifeke hersengebieden kan worden uitgeoefend.
- Neurofeedback, de persoon met behulp van een technische installate leert invloed uit te
oefenen op de werking van zijn of haar brein.
- Psychologische en psychotherapeutsche behandelvormen hebben ook een grote vlucht
genomen. Er is onderzoek gedaan naar de werking ervan.
- Groot aantal sociale of sociaalpsychologische interventes ontwikkeld, helpen mensen met het
aanleren of oefenen van (sociale) vaardigheden om beter met veelvoorkomende moeilijkheden
om te gaan en een betere posite in de samenleving te bereiken, bevorderen deelname aan
arbeid, aangaan van relates, aandacht voor seksualiteit.
- Een combinate van diverse interventes biologisch, psychologisch en sociaal-, het liefst
gekoppeld aan psycho-educate, vaak het beste werkt.
1.15.1 Rol van taal
- De belangrijkste actviteit is praten.
- Met taal, spraak en zelfspraak lukt het mensen om bij zichzelf ander gedrag in gang te zeten.
- Het helpt als mensen de juiste manier kunnen vinden om problemen onder woorden te brengen
en daarvoor oplossingen aan te dragen.
- Met taal kunnen mensen betekenis geven aan hun leven en aan het lijden dat daarin plaatsvindt,
maar het verschaf ook mogelijkheden om het leven zin te geven.
1.16 Resultaten
- In de rijke westerse landen is er stabiliteit in de kerncijfers.
- Velen mensen met een psychische aandoening leven zelfstandig. Behandelingen zijn kortdurend,
velen komen niet terug voor een vervolgbehandeling.
1.17 belangrijkste veranderingen in afgelopen decennium
- Veel aandacht geweest voor het bevorderen van herstel en de betekenis daarbij van
ervaringsdeskundigheid.
, - Minder focus op genezing, maar meer nadruk op maatschappelijke integrate, persoonlijke
ontwikkelingen en focus op de ontwikkeling van de psychische functes die in het bijzonder nodig
zijn om zich in het dagelijks leven staande te houden, doelen te bereiken en met andere mensen
te kunnen samenwerken.
- Er bestaan zelfulpgroepen waarin lotgenoten elkaar ontmoeten. (AA, Anonieme alcohollisten).
- Ervaringsdeskundigen spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van ideein over
empowerment, de eigenaar worden van het zorgproces, zelfepaling, zelfmanagement,
zelfredzaamheid en zelfregulate.
- Last gehad van veel bezuinigingen. Toezichthoudende instantes en fnanciers waren ontevreden
over de resultaten van de zorg en/of het gebrek aan transparante om die resultaten überhaupt
te kunnen waarnemen. Kritek op het te lang vasthouden aan klinische voorzieningen
(dwangopname in gesloten afdelingen), terwijl het beleid al lang was gericht op ambulantsering
en vermaatschappelijking van de zorg.
- Het gebrek aan transparante het zichtbaar maken van de reile resultaten van het werk is een
opgave waar de sector nog aan moet werken.
1.18 Aandeel patinten/ cliinten in deze ontwikkeling
- Het zijn de belangrijkste afnemers van psychische zorgverlening.
- Cliinten en patinten zijn actef in verenigingen, treden naar voren op sociale media, vervullen
de rol van ‘ambassadeur’ voor landelijke organisate en/of nemen deel aan een patinten raadt.
- Davidson, Rakfeldt en Strauss (2010): De herstelbeweging in eerste plaats een
burgerrechtenbeweging was, specifek voor mensen met ernstge psychische aandoeningen. Pas
in de tweede plaats betrof het een beweging die consequentes had voor de manier waarop
praktjkwerkers hun werk verrichten.
- Er werd steeds meer gekeken naar de eigenkracht van de patinten. Zij hoefde niet weggehaald
te worden uit hun eigen leefomgeving. Ze werden geholpen zelf problemen op te lossen, zoals
hoe ze met hun aandoening konden omgaan. De hulpverlener verplicht zich zo goed mogelijk in
te leven in de patinten.
- Davidson et al. Wijzen erop dat in de psychische zorg het dagelijks leven en de context van
iemands leven centraler kwam te staan. Er kwam meer aandacht voor de verhalen die de
betrokkenen konden vertellen over hun dagelijks functoneren en hoe zij dit ervoeren.
- Het streven was erop gericht stgmatsering te verhinderen en het denkbeeld te weerleggen dat
een psychische aandoening altjd een chronisch en invaliderend beloop had. Dit stelde echter ook
eisen aan het taalgebruik in de voorzieningen voor de psychische zorg: preciezer, niet spreken in
algemene termen of afortngen, en in de benaming eerst de persoon en dan het probleem
aanduiden.
1.18.1 Emancipateproces
- De claim van Davidson et al. De herstelbeweging in de kern een emancipateproces van burgers
is, manifesteerde zich in een verandering in het denken over rechten van psychiatrische
patinten.
- Zij hadden hetzelfde recht, uitgaande van de wensen en mogelijkheden, om volledig
geïntegreerd te zijn in het gemeenschapsleven.
- Belangrijk aspect was ‘het zelf doen’, en het inzicht dat we aandacht moesten richten op
leerprocessen en eigen actviteit.
- De meesten zijn, ondanks hun moeilijkheden, wel degelijk in staat hiernaar te handelen.
- Het helpt als ‘afwijkend’ gedrag wordt gepercipieerd als een variant van normaal gedrag, en
wanneer de focus ligt op hun capaciteiten, hoe ze die het beste kunnen ontplooien en hoe ze
daarin ondersteund kunnen worden.
