Hoofdstuk 1 Handelingsgericht werken in de praktijk
Handelingsgericht werken is een werkwijze om het onderwijs aan en de begeleiding van
alle leerlingen in het onderwijs te verbeteren. Doeltreffende leerlingbegeleiding en een
planmatige manier van werken.
7 principes van handelingsgericht werken:
- Handelen is doelgericht. We stellen korte en lange termijn doelen op. We formuleren
ze op schoolniveau, groepsniveau en individueel niveau. We doen dat voor leren,
werkhouding en sociaal/emotioneel functioneren.
- Onderwijsbehoeften van de leerling staan centraal. Niet wat de leerling is of heeft
maar wat hij nodig heeft is leidend voor het handelen. Samenwerken met ouders over
wat werkt. Onderwijsbehoeften zijn een kapstok waar alle kennis, informatie en
ervaringen aan gehangen kunnen worden door alle betrokkenen. Onderwijsbehoeften
bieden een gemeenschappelijke taal waarmee ouders, leerlingen en professionals
elkaar kunnen begrijpen. Onderwijsbehoeften stellen de leraar in staat te clusteren op
groepsniveau.
- De leraar doet ertoe. De leraar kan een positieve bijdrage leveren aan de
leerprestaties, taakwerkhouding en de sociale en emotionele ontwikkeling van de
leerling. Het geven van feedback op de aanpak van een taak en aanwijzingen over de
te verwachten resultaten zijn het meest effectief.
- Het gaat om afstemming en wisselwerking. Transactie in de onderwijssituatie. Door
uit te gaan van wisselwerking zullen we de aandacht richten op het analyseren en
onderzoeken van de omgeving waarin de leerling zich ontwikkelt. Het denken vanuit
deze wisselwerking stimuleert de leraar te reflecteren op zijn eigen handelen.
- Positieve aspecten zijn van groot belang. Handelingsgericht werken zoekt naar
kansen, kwaliteiten en mogelijkheden van de leerling. Positieve aspecten zijn prettige
leerling-kenmerken, talenten, karaktereigenschappen die in het algemeen positief zijn.
Deze kunnen als breekijzer gebruikt worden en hoeven niet gekoppeld te zijn aan een
belemmering of risico (beschermende factoren hebben altijd een relatie met
risicofactoren, positieve aspecten niet).
- We werken constructief samen. Met leerlingen. De leraar moet in dialoog zijn met
zijn leerlingen en situaties creëren waarin constructieve samenwerking vorm kan
krijgen. Met ouders. Een goede communicatie zorgt voor effectieve
ouderbetrokkenheid. Kerntaak voor de leraar is te zorgen voor een sterk gevoel van
gedeeld eigenaarschap. We staan er samen voor.
- Werkwijze is systematisch en transparant. Systematisch werken helpt om
planmatig, cyclisch en systematisch het onderwijsaanbod vorm te geven, dit te
evalueren en zo nodig bij te stellen. Transparant: we maken inzichtelijk wat we doen
en welke overwegingen hierbij een rol hebben gespeeld.
Leerlingen hebben 3 basisbehoeften:
- Erbij willen horen
- Invloed willen hebben of mee mogen denken
- Behoefte aan relaties of persoonlijk contact.
,Tips voor HGW-mindset (Hattie):
- Als zaken niet goed gaan, schuif het niet af op de leerling. Jij bent verantwoordelijk.
- Heb altijd oog voor wat er beter kan
- Vraag om feedback op je functioneren, vooral aan leerlingen
- Je moet leerlingen uitdagen, niet alleen aanmoedigen
- Fouten horen erbij, leer hiervan en bouw aan vertrouwen tussen leerlingen in je klas.
- Resultaten van leerlingen informeren je en zijn niet bedoelt om je te controleren.
- Evalueer niet alleen je leerlingen maar ook jezelf.
5 rollen voor de leerling:
Leerling als databron
Leerling als gesprekspartner
Leerling als onderzoekspartner
Leerling als kennisontwikkelaar
Leerling als medevormgever
4 manieren om constructieve samenwerking in te zetten:
- Samen met ouders de situatie analyseren, samen zoeken naar mogelijke verklaringen.
- Samen met ouders de ondersteuningsbehoefte van de leerling formuleren en samen
oplossingen bedenken
- Samen met de ouders doelen formuleren
- Samen met de ouders een aanpak afspreken, hierin taken verdelen, verwachtingen
duidelijk maken en een tijdspad afspreken
3 fasen van ontwikkeling handelingsgericht werken:
1. Handelingsgerichte diagnostiek: 5 stappen.
Intakefase, strategiefase, onderzoeksfase, indicatiefase en adviesfase.
Ouders als medediagnostici. Doel is handelingsgericht advies geven.
Redenen voor bedenkers van model:
- Vaktaal van diagnosticus werd niet begrepen door leraren
- Diagnosticus had te weinig oog voor didactiek en handelingsalternatieven van de
leraar
- Dianosticus ging voorbij aan het feit dat de leraar met een groep werkt en niet met een
individu
- Adviezen waren te weinig handelingsgericht
- Diagnosticus was zicht te weinig bewust van het beeld dat leraar van een leerling en
zichzelf heeft, dat erg stabiel is en niet makkelijk verandert.
4 principes:
1. Diagnostiek dient gericht te zijn op advisering
2. Diagnostiek dient te verlopen volgens systematische procedures
3. Er wordt uitgegaan van een interactionistisch referentiekader
4. Ouders en leraren dienen nauw bij het diagnostisch proces betrokken te zijn.
Voorwaarden van handelingsgerichte diagnostiek:
- Onderwijs dient adaptief te zijn
- Er moet een goed georganiseerde onderwijsstructuur zijn
, - School moet een goed ondersteuningsprofiel hebben
- Leerlingenzorg moet multidisciplinair zijn
- De ib’er moet beschikken over begeleidingsvaardigheden
2. Handelingsgericht werken voor de interne begeleider
Thema’s:
- De intern begeleider handelt planmatig, doelgericht en volgens een vaste structuur
- De intern begeleider fungeert vooral als coach van de leraar
- De intern begeleider bewaakt de communicatie en samenwerking binnen de
ondersteuningsstructuur van de school, zorgt ervoor dat ouders, leraren en leerlingen
een “stem in dit proces krijgen en zich medeverantwoordelijk voelen
- De intern begeleider fungeert als mediator tussen de externe ondersteuning en de
interne ondersteuningsstructuur.
- De intern begeleider vertaalt extern advies naar intern handelen.
Reparatiemodel: HGW wordt vooral curatief ingezet. Het gaat mis met de leerling
vervolgens gaan we er wat mee doen.
De 1-zorgroute en handelingsgericht werken
De 1-zorgroute beschrijft een afgestemde werkwijze voor 2 doelgroepen leerlingen namelijk
ALLE leerlingen binnen de groep en leerlingen die extra begeleiding hiervoor nodig hebben
(intern of extern). Uitgangspunt is dat de begeleiding binnen de groep,
ondersteuningsstructuur op school en bovenschoolse ondersteuningsstructuren in elkaar
overvloeien.
1-zorgroute richt zich op kwalitatief goed, adaptief onderwijs voor alle leerlingen, waarmee
uitval voorkomen kan worden. Binnen de 1-zorgroute is een prominente plaats voor het
werken met groepsoverzichten en groepsplannen. Individuele handelingsplannen zijn
incidenteel.
Verschil handelingsgericht werken en 1-zorgroute:
1-zorgroute is een werkwijze gericht op de hele groep om uitval te voorkomen.
Binnen de 1-zorgroute zijn groepsplannen en groepsoverzichten belangrijker dan individuele
handelingsplannen.
Het draait bij de 1-zorgroute om een duidelijke route van zorg die je de leerlingen kunt
bieden. Hoe vloeit het in elkaar over? Wat is de route die een school kan nemen met een
zorgleerling? Hoe zorg je ervoor dat groepsplannen overgaan naar het volgende jaar. Hoe
krijg je 1 lijn met alle collega’s in de school?
Ook helpt het systeem van de 1-zorgroute om het onderwijsproces en de onderwijskwaliteit
gericht te evalueren binnen de school (d.m.v. groepsbespreking en leerlingbespreking).
Handelingsgericht werken is de manier van werken en handelen van de leraar. Hoe ga je om
met de leerlingen?
Handelingsgericht werken en onderwijskwaliteit
, Handelingsgericht werken richt zich op de professionele leraar binnen een professionele
organisatie.
Onderwijsprofessionals vinden dat onderwijskwaliteit gebaat is bij een kwalitatief goede
instructie, kwaliteit van onderwijsmethodes en gerichte aandacht voor de kernvakken.
Dilemma is echter: Wie is daar verantwoordelijk voor?
Gericht aandacht voor onderwijskwaliteit en basisvaardigheden heeft een risico. Leraren
hebben het gevoel dat didactiek boven pedagogiek gaat. Ze zijn bang voor een afrekencultuur,
zien vakken als crea en muziek in het gedrang komen en twijfelen aan de eigen vaardigheid.
Ook is de nascholingsbereidheid onder leraren niet erg groot.
Nussbaum is tegen prestatiegericht onderwijs. Onderwijs moet volwaardige mensen afleveren,
geen nuttige machines.
Indicatoren onderwijskwaliteit volgens:
Onderwijsinspectie Sociaal Cultureel planbureau
- Opbrengsten - Diverse meetbare criteria (oa Cito)
- Onderwijsleerproces - Kenmerken van
onderwijsorganisatie
- Ondersteuning en begeleiding - Kwaliteit van professionals
- Kwaliteitszorg - Transfer en toepassen
basisvaardigheden
- Wet- en regelgeving - Welbevinden van leerlingen
- Tevredenheid ouders
- Brede focus: creatief, ethisch,
sociaal
- Talentontwikkeling
- Kwaliteit onderwijskundig
leiderschap
- Kwaliteit ondersteuning en
begeleiding
Handelingsgericht werken en opbrengstgericht werken
Overeenkomsten:
- Doelgerichtheid: het stellen van groepsdoelen
- Cyclisch systeem: doelen evalueren en planmatig handelen
- Hoge verwachtingen
- Analyse didactische informatie (groepsoverzicht, datamuur)
- Groepsplan dient om verschillen hanteerbaar te maken
- Beide gaan uit van convergente differentiatie
- Belang van kwalitatief hoogstaand onderwijs
- Aandacht voor preventie, effectief leraargedrag en excellent onderwijs
- Verhogen van opbrengsten en resultaten
