Samenvatting Behandeling
Pedagogische Wetenschappen jaar 2 2023 – 2024
,Inhoud
Week 1: orthopedagogiek als handelingswetenschap + behandelperspectieven........................4
Hoorcollege.............................................................................................................................4
Richtlijnen ADHD H4-5, 2017...............................................................................................7
Hoofdstuk 4.........................................................................................................................7
Hoofdstuk 5.......................................................................................................................12
De Bruyn et al., 2005 (hf. 9-10)............................................................................................14
Indicatieanalyse.................................................................................................................14
Advisering.........................................................................................................................16
Johnson et al., 1997 (hf. 1)....................................................................................................17
Tak et al., 2014 (pp. 38-43; 114-116; 133-141)....................................................................17
Week 2: leertheoretisch kader als behandelingsperspectief......................................................21
Kennisclip Functieanalyse....................................................................................................21
Hoorcollege + Prins H1-3.....................................................................................................22
Week 3: (cognitieve) gedragstherapie nader uitgewerkt...........................................................31
Kennisclip betekenisanalyse.................................................................................................31
Cladder..................................................................................................................................32
Prins H4.................................................................................................................................32
Prins H5.................................................................................................................................35
Prins H6.................................................................................................................................38
Week 4: behandeling en interventies in het werkveld leerlingenzorg......................................42
Kennisclip registreren...........................................................................................................42
Kennisclip holistische theorie...............................................................................................43
Hoorcollege...........................................................................................................................44
Toll........................................................................................................................................46
Ruissenaars............................................................................................................................49
Tijms 1.1 – 1.8 + 3.1 – 3.10..................................................................................................54
Week 4: interventie-onderzoek.................................................................................................59
Hoorcollege...........................................................................................................................59
Prins H12...............................................................................................................................62
Veerman H1-3.......................................................................................................................65
Week 6: protocollair versus modulair.......................................................................................70
Kennisclip Behandelplan......................................................................................................70
Hoorcollege...........................................................................................................................71
Bodden H16..........................................................................................................................73
, Chorpita.................................................................................................................................76
Week 7: behandeling en begeleiding binnen het werkveld gehandicaptenzorg met aandacht
voor non-specifieke factoren.....................................................................................................76
Hoorcollege...........................................................................................................................76
Beroepsvereniging professionals sociaal werk, 2022...........................................................78
Kindermans...........................................................................................................................80
Prins H7.................................................................................................................................80
Van Yperen...........................................................................................................................83
Luijer.....................................................................................................................................84
Week 8: behandeling: gezin als focus.......................................................................................86
Hoorcollege...........................................................................................................................86
De Kok..................................................................................................................................88
Leijten...................................................................................................................................90
Prins H10...............................................................................................................................91
Prins H11...............................................................................................................................94
Overige hoofdstukken...............................................................................................................96
Prins H8.................................................................................................................................96
Prins H9.................................................................................................................................98
,Week 1: orthopedagogiek als handelingswetenschap +
behandelperspectieven
Hoorcollege
Orthopedagogiek als handelingswetenschap
Rol van de professional:
- Toepassen van kennis en kunde
- Uiteindelijke doel: realiseren van het gewenste > normatieve gezichtspunt
- Object: ‘afwijkende’ kind
- Doel orthopedagogisch ingrijpen: kind helpen bij de maatschappelijke integratie
Therapiecyclus//interventiecyclus//behandelcyclus
- Indicatieanalyse is het scharnierpunt tussen diagnostiek en behandeling, waarbij het doel
is om een verantwoorde aanbeveling te doen voor de aanpak van dit probleem bij deze
cliënt, rekening houdend met de beschermende en risicofactoren.
- Doelen worden getrechterd van algemeen naar specifiek
- 3 stappen in de therapiecyclus: planning, uitvoering en beoordeling van het effect
- Regulatieve cyclus is het model om problemen te kunnen oplossen, gericht op het
evalueren van de effectiviteit van de geboden hulp > beslissingsmomenten inbouwen die
het verloop van het handelen bepalen
o Dit is beter geschikt dan de empirische cyclus, omdat de regulatieve cyclus
gericht is op verandering¸ terwijl de empirische cyclus gericht is op
beschrijving. De empirische cyclus wordt gebruikt als fundatie van de
regulatieve cyclus, waarbij de vraag gesteld wordt: is de gewenste verandering
inderdaad opgetreden? De voortgang wordt bewaakt door
onderzoeksmomenten in te bouwen
o Oftewel: in totaliteit regulerend met daarbinnen empirisch > predictieve
cyclus: systematisch hypothesen toetsen die ten grondslag liggen aan
behandeling
- Getrapte benadering: ‘gewoon waar het kan, speciaal waar het moet’
Fasen hulpverleningsproces:
Overzicht van de fasen van de regulatieve cyclus
1. Probleemherkenning en probleemdefiniëring > doel kiezen dat ingaat op een
realistisch probleem dat urgent, concreet en behandelbaar is.
a. Functies: afname, beheersen of ingrijpen op probleemgedrag
b. Houd rekening met behandelbaarheid, ontwikkelingsniveau van het kind,
normen en waarden van de ouders/gezin en de beschikbare middelen
2. Afwegen en bedenken van handelingsmogelijkheden > hoe kan ik die doelen behalen?
a. Kosten-batenanalyse, gebruik van zowel praktijkkennis als theoretische kennis
b. Bespreken van de mogelijkheden met cliënt en checken hoe de cliënt erinstaat,
is het mogelijk? Ziet hij/zij het zitten?
, c. Adviesgesprek > voorlichting, werk controleren, overleg tot overeenstemming
en concretiseren
3. Maken van een plan > vastleggen wat je afgesproken hebt
4. Interventie > volgens het plan, tegelijkertijd monitoren en eventueel bijstellen
5. Evaluatie > zijn de doelen bereikt? Is het voldoende of is er meer nodig?
De regulatieve cyclus is een hulpmiddel om het denken en handelen te structureren en om
verantwoorde hulp te kunnen bieden ondanks heterogeniteit
Orthopedagogische invalshoek
- Houd rekening met wie je in gesprek bent > er zitten verschillen tussen de communicatie
met kinderen en adolescenten:
o afstemmen op ontwikkelingsniveau (zowel cognitief als emotioneel)
o bij kinderen nadruk op communicatie via spel, zoals dat bij volwassenen via
taal gaat
o houd er rekening mee dat kinderen in afhankelijkheidsrelatie zijn met
volwassenen > je hebt ook te maken met anderen, behandeling voortzetten is
dus niet alleen afhankelijk van kindfactoren, maar ook van ouder- of
gezinsfactoren
o kind kan minder gemotiveerd zijn en bereid om zich open te stellen, omdat hij
niet uit eigen initiatief hulp zoekt > zoeken hoe het ook wat oplevert voor het
kind
- Ethische kwesties:
o Wie is de cliënt? > de ouders of het kind?
o In hoeverre neem je het kind mee in beslissingen? > juridische richtlijn: vanaf
12 jaar, maar wat doe je met een kind van 9 jaar die al heel duidelijk weet wat
ze wil?
o Vertrouwelijkheid > als de veiligheid van het kind in het geding is, moet je de
ouders informeren, maar informeer je het kind daar dan ook over?
Overzicht van behandelperspectieven
Systemisch perspectief
Visie/mensbeeld Functioneren van het hele gezin staat centraal, dit complexe en
dynamische sociale systeem is van invloed op gedrag en
ontwikkeling van het kind
Visie op etiologie Symptomen van psychopathologie van het kind komt door
disfunctioneren in het gezin in verstoorde interacties, structuren
en relaties
Diagnostiek Gericht op het gezinsfunctioneren, gedrag niet geïsoleerd
bekijken
Visie op behandeling Gezond en evenwichtig gezinssysteem creëren door grenzen,
goede communicatie, wederkerigheid, cohesie,
verantwoordelijkheid en respect
Interventie Kijken naar aangrijpingspunten in het gezinssysteem waarbij je
je ervan bewust moet zijn dat er veel mensen betrokken zijn bij
de interventie, waarbij het dus zinvol moet zijn voor alle
betrokkenen
, Psycho-dynamisch perspectief
Visie/mensbeeld Angst en emotionele crisissen zijn voorwaardelijk voor
persoonlijke groei, waarbij belangrijke personen katalysatoren of
beperkers zijn van persoonlijke groei
Gericht op intrapsychische aspect van het individu
Persoonlijkheid bestaat uit ontwikkeling van drie structuren: id,
ego en superego, waarbij het gedrag het resultaat is van
interacties tussen die structuren
Visie op etiologie Abnormaal gedrag treedt op als iemand gefixeerd geraakt is in
een bepaalde fase waarbij er conflicten zijn:
- Orale fase > mond is bron van lust, erogene zone >
problemen: bijten en spugen, op latere leeftijd: gulzigheid,
hebzucht en discussie
- Anale fase > anus: loslaten of ophouden van urine >
autonomie, moeder wel of niet ter wille zijn > problemen:
knoeien, vernielen, peuterdriften, dwangmatig orde houden
- Fallische fase > pronken, nieuwsgierigheid, afgunst,
domineren, genderidentificatie
Diagnostiek Gericht op onbewuste driften, motivatie voor menselijk gedrag
verklaren door zicht op vroege ontwikkeling
Visie op behandeling Geblokkeerde ontwikkeling op gang brengen, conflicten
opheffen, adequate copingmechanismen aanleren en beïnvloeden
objectrelaties
Interventie Vrije associatie is bij kinderen vooral in spel, sluit goed aan bij
belevingswereld kind
Cliëntgericht perspectief (humanistisch)
Visie/mensbeeld Cliënt als mens staat centraal en kent vrijheid en
verantwoordelijkheid. Mens is van nature goed, eigenschappen
om te ontplooien zijn van nature aanwezig en je kan intuïtief
aanvoelen wat goed voor je is (organische behoefte). Daarnaast
is er de behoefte aan waardering, acceptatie en respect vanuit de
omgeving (psychologische behoefte)
Visie op etiologie Verstoring self-concept komt door incongruentie tussen zelf en
omgeving > wat je zelf wilt en waar de ander geen waardering
voor heeft, waardoor je jezelf niet kunt accepteren
Diagnostiek Geen diagnostiek omdat er geen probleem is in de mens zelf, die
is van nature goed
Visie op behandeling Creëren van een omgeving met onvoorwaardelijke positieve
acceptatie en waardering, ontdekken wat je zelf wil en positief
self-concept ontwikkelen als basis voor zelf-actualisatie
Interventie Spel > warmte en acceptatie in relatie, interpretatie door het kind
zelf, kind uitnodigen tot vrije expressie, respect voor het kind,
vertrouwen in het eigen problemen oplossen, cliënt geeft inhoud
(non-directieve instelling)
Biomedische perspectief
Visie/mensbeeld Gedrag kan worden verklaard door de bestudering van neuro-
psychologische processen > medische verklaringen voor iemands
gedrag, probleem in het individu
Visie op etiologie Genetische afwijkingen, afwijkingen op biochemisch/
Pedagogische Wetenschappen jaar 2 2023 – 2024
,Inhoud
Week 1: orthopedagogiek als handelingswetenschap + behandelperspectieven........................4
Hoorcollege.............................................................................................................................4
Richtlijnen ADHD H4-5, 2017...............................................................................................7
Hoofdstuk 4.........................................................................................................................7
Hoofdstuk 5.......................................................................................................................12
De Bruyn et al., 2005 (hf. 9-10)............................................................................................14
Indicatieanalyse.................................................................................................................14
Advisering.........................................................................................................................16
Johnson et al., 1997 (hf. 1)....................................................................................................17
Tak et al., 2014 (pp. 38-43; 114-116; 133-141)....................................................................17
Week 2: leertheoretisch kader als behandelingsperspectief......................................................21
Kennisclip Functieanalyse....................................................................................................21
Hoorcollege + Prins H1-3.....................................................................................................22
Week 3: (cognitieve) gedragstherapie nader uitgewerkt...........................................................31
Kennisclip betekenisanalyse.................................................................................................31
Cladder..................................................................................................................................32
Prins H4.................................................................................................................................32
Prins H5.................................................................................................................................35
Prins H6.................................................................................................................................38
Week 4: behandeling en interventies in het werkveld leerlingenzorg......................................42
Kennisclip registreren...........................................................................................................42
Kennisclip holistische theorie...............................................................................................43
Hoorcollege...........................................................................................................................44
Toll........................................................................................................................................46
Ruissenaars............................................................................................................................49
Tijms 1.1 – 1.8 + 3.1 – 3.10..................................................................................................54
Week 4: interventie-onderzoek.................................................................................................59
Hoorcollege...........................................................................................................................59
Prins H12...............................................................................................................................62
Veerman H1-3.......................................................................................................................65
Week 6: protocollair versus modulair.......................................................................................70
Kennisclip Behandelplan......................................................................................................70
Hoorcollege...........................................................................................................................71
Bodden H16..........................................................................................................................73
, Chorpita.................................................................................................................................76
Week 7: behandeling en begeleiding binnen het werkveld gehandicaptenzorg met aandacht
voor non-specifieke factoren.....................................................................................................76
Hoorcollege...........................................................................................................................76
Beroepsvereniging professionals sociaal werk, 2022...........................................................78
Kindermans...........................................................................................................................80
Prins H7.................................................................................................................................80
Van Yperen...........................................................................................................................83
Luijer.....................................................................................................................................84
Week 8: behandeling: gezin als focus.......................................................................................86
Hoorcollege...........................................................................................................................86
De Kok..................................................................................................................................88
Leijten...................................................................................................................................90
Prins H10...............................................................................................................................91
Prins H11...............................................................................................................................94
Overige hoofdstukken...............................................................................................................96
Prins H8.................................................................................................................................96
Prins H9.................................................................................................................................98
,Week 1: orthopedagogiek als handelingswetenschap +
behandelperspectieven
Hoorcollege
Orthopedagogiek als handelingswetenschap
Rol van de professional:
- Toepassen van kennis en kunde
- Uiteindelijke doel: realiseren van het gewenste > normatieve gezichtspunt
- Object: ‘afwijkende’ kind
- Doel orthopedagogisch ingrijpen: kind helpen bij de maatschappelijke integratie
Therapiecyclus//interventiecyclus//behandelcyclus
- Indicatieanalyse is het scharnierpunt tussen diagnostiek en behandeling, waarbij het doel
is om een verantwoorde aanbeveling te doen voor de aanpak van dit probleem bij deze
cliënt, rekening houdend met de beschermende en risicofactoren.
- Doelen worden getrechterd van algemeen naar specifiek
- 3 stappen in de therapiecyclus: planning, uitvoering en beoordeling van het effect
- Regulatieve cyclus is het model om problemen te kunnen oplossen, gericht op het
evalueren van de effectiviteit van de geboden hulp > beslissingsmomenten inbouwen die
het verloop van het handelen bepalen
o Dit is beter geschikt dan de empirische cyclus, omdat de regulatieve cyclus
gericht is op verandering¸ terwijl de empirische cyclus gericht is op
beschrijving. De empirische cyclus wordt gebruikt als fundatie van de
regulatieve cyclus, waarbij de vraag gesteld wordt: is de gewenste verandering
inderdaad opgetreden? De voortgang wordt bewaakt door
onderzoeksmomenten in te bouwen
o Oftewel: in totaliteit regulerend met daarbinnen empirisch > predictieve
cyclus: systematisch hypothesen toetsen die ten grondslag liggen aan
behandeling
- Getrapte benadering: ‘gewoon waar het kan, speciaal waar het moet’
Fasen hulpverleningsproces:
Overzicht van de fasen van de regulatieve cyclus
1. Probleemherkenning en probleemdefiniëring > doel kiezen dat ingaat op een
realistisch probleem dat urgent, concreet en behandelbaar is.
a. Functies: afname, beheersen of ingrijpen op probleemgedrag
b. Houd rekening met behandelbaarheid, ontwikkelingsniveau van het kind,
normen en waarden van de ouders/gezin en de beschikbare middelen
2. Afwegen en bedenken van handelingsmogelijkheden > hoe kan ik die doelen behalen?
a. Kosten-batenanalyse, gebruik van zowel praktijkkennis als theoretische kennis
b. Bespreken van de mogelijkheden met cliënt en checken hoe de cliënt erinstaat,
is het mogelijk? Ziet hij/zij het zitten?
, c. Adviesgesprek > voorlichting, werk controleren, overleg tot overeenstemming
en concretiseren
3. Maken van een plan > vastleggen wat je afgesproken hebt
4. Interventie > volgens het plan, tegelijkertijd monitoren en eventueel bijstellen
5. Evaluatie > zijn de doelen bereikt? Is het voldoende of is er meer nodig?
De regulatieve cyclus is een hulpmiddel om het denken en handelen te structureren en om
verantwoorde hulp te kunnen bieden ondanks heterogeniteit
Orthopedagogische invalshoek
- Houd rekening met wie je in gesprek bent > er zitten verschillen tussen de communicatie
met kinderen en adolescenten:
o afstemmen op ontwikkelingsniveau (zowel cognitief als emotioneel)
o bij kinderen nadruk op communicatie via spel, zoals dat bij volwassenen via
taal gaat
o houd er rekening mee dat kinderen in afhankelijkheidsrelatie zijn met
volwassenen > je hebt ook te maken met anderen, behandeling voortzetten is
dus niet alleen afhankelijk van kindfactoren, maar ook van ouder- of
gezinsfactoren
o kind kan minder gemotiveerd zijn en bereid om zich open te stellen, omdat hij
niet uit eigen initiatief hulp zoekt > zoeken hoe het ook wat oplevert voor het
kind
- Ethische kwesties:
o Wie is de cliënt? > de ouders of het kind?
o In hoeverre neem je het kind mee in beslissingen? > juridische richtlijn: vanaf
12 jaar, maar wat doe je met een kind van 9 jaar die al heel duidelijk weet wat
ze wil?
o Vertrouwelijkheid > als de veiligheid van het kind in het geding is, moet je de
ouders informeren, maar informeer je het kind daar dan ook over?
Overzicht van behandelperspectieven
Systemisch perspectief
Visie/mensbeeld Functioneren van het hele gezin staat centraal, dit complexe en
dynamische sociale systeem is van invloed op gedrag en
ontwikkeling van het kind
Visie op etiologie Symptomen van psychopathologie van het kind komt door
disfunctioneren in het gezin in verstoorde interacties, structuren
en relaties
Diagnostiek Gericht op het gezinsfunctioneren, gedrag niet geïsoleerd
bekijken
Visie op behandeling Gezond en evenwichtig gezinssysteem creëren door grenzen,
goede communicatie, wederkerigheid, cohesie,
verantwoordelijkheid en respect
Interventie Kijken naar aangrijpingspunten in het gezinssysteem waarbij je
je ervan bewust moet zijn dat er veel mensen betrokken zijn bij
de interventie, waarbij het dus zinvol moet zijn voor alle
betrokkenen
, Psycho-dynamisch perspectief
Visie/mensbeeld Angst en emotionele crisissen zijn voorwaardelijk voor
persoonlijke groei, waarbij belangrijke personen katalysatoren of
beperkers zijn van persoonlijke groei
Gericht op intrapsychische aspect van het individu
Persoonlijkheid bestaat uit ontwikkeling van drie structuren: id,
ego en superego, waarbij het gedrag het resultaat is van
interacties tussen die structuren
Visie op etiologie Abnormaal gedrag treedt op als iemand gefixeerd geraakt is in
een bepaalde fase waarbij er conflicten zijn:
- Orale fase > mond is bron van lust, erogene zone >
problemen: bijten en spugen, op latere leeftijd: gulzigheid,
hebzucht en discussie
- Anale fase > anus: loslaten of ophouden van urine >
autonomie, moeder wel of niet ter wille zijn > problemen:
knoeien, vernielen, peuterdriften, dwangmatig orde houden
- Fallische fase > pronken, nieuwsgierigheid, afgunst,
domineren, genderidentificatie
Diagnostiek Gericht op onbewuste driften, motivatie voor menselijk gedrag
verklaren door zicht op vroege ontwikkeling
Visie op behandeling Geblokkeerde ontwikkeling op gang brengen, conflicten
opheffen, adequate copingmechanismen aanleren en beïnvloeden
objectrelaties
Interventie Vrije associatie is bij kinderen vooral in spel, sluit goed aan bij
belevingswereld kind
Cliëntgericht perspectief (humanistisch)
Visie/mensbeeld Cliënt als mens staat centraal en kent vrijheid en
verantwoordelijkheid. Mens is van nature goed, eigenschappen
om te ontplooien zijn van nature aanwezig en je kan intuïtief
aanvoelen wat goed voor je is (organische behoefte). Daarnaast
is er de behoefte aan waardering, acceptatie en respect vanuit de
omgeving (psychologische behoefte)
Visie op etiologie Verstoring self-concept komt door incongruentie tussen zelf en
omgeving > wat je zelf wilt en waar de ander geen waardering
voor heeft, waardoor je jezelf niet kunt accepteren
Diagnostiek Geen diagnostiek omdat er geen probleem is in de mens zelf, die
is van nature goed
Visie op behandeling Creëren van een omgeving met onvoorwaardelijke positieve
acceptatie en waardering, ontdekken wat je zelf wil en positief
self-concept ontwikkelen als basis voor zelf-actualisatie
Interventie Spel > warmte en acceptatie in relatie, interpretatie door het kind
zelf, kind uitnodigen tot vrije expressie, respect voor het kind,
vertrouwen in het eigen problemen oplossen, cliënt geeft inhoud
(non-directieve instelling)
Biomedische perspectief
Visie/mensbeeld Gedrag kan worden verklaard door de bestudering van neuro-
psychologische processen > medische verklaringen voor iemands
gedrag, probleem in het individu
Visie op etiologie Genetische afwijkingen, afwijkingen op biochemisch/
