Arbeidsrecht en reorganisatie
Samenvatting Arbeidsrecht en reorganisatie
Hoofdstuk 2: Collectief arbeidsrecht I: Medezeggenschapsrecht
2.1 Inleiding
Medezeggenschap van werknemers bij de bedrijfsvoering en besluitvorming binnen de onderneming
is van groot belang: zo zullen werknemers bijvoorbeeld ondernemingsbesluiten – zoals het besluit tot
reorganisatie – eerder accepteren als ze hebben mogen meepraten over het te nemen besluit en hun
zienswijze naar voren hebben kunnen brengen. Door werknemers een rol toe te kennen in het
besluitvormingsproces voelen werknemers zich meer betrokken, wat het functioneren van de
onderneming ten goede komt. Ook vanuit het perspectief van de ondernemer bezien, kan het
waardevol zijn om te weten wat er onder werknemers leeft en hoe werknemers over bepaalde
aangelegenheden denken. Medezeggenschap van werknemers is niet vrijblijvend, maar wettelijke
geregeld in de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Indien aan een aantal voorwaarden is voldaan,
is een ondernemer op grond van de WOR verplicht een ondernemingsraad in te stellen. De leden van
de ondernemingsraad vertegenwoordigen de werknemers binnen de onderneming en hebben een
belangrijke rol bij de besluitvorming binnen de onderneming, onder andere in geval van een
voorgenomen (belangrijke) reorganisatie. In de WOR zijn de rechten en plichten van de ondernemer
en de ondernemingsraad opgenomen.
2.2 Instellen ondernemingsraad
Artikel 2 lid 1 WOR bepaalt wanneer er binnen een onderneming een ondernemingsraad moet
worden ingesteld. Uit deze bepaling volgt dat er voor de verplichting tot het instellen van een
ondernemingsraad aan drie voorwaarden moet zijn voldaan. Er moet sprake zijn van:
- Een ondernemer
- Die een onderneming in stand houdt;
- Waarin in de regel ten minste 50 personen werkzaam zijn (getalscriterium)
Ondernemer
Artikel 1 lid 1 sub d WOR bepaalt dat de ondernemer de natuurlijke persoon of rechtspersoon is die
een onderneming in stand houdt. Meestal zal er bij het begrip ondernemer gedacht worden aan een
natuurlijk persoon: iemand die verantwoordelijk is voor het reilen en zeilen binnen de onderneming
en die de leiding heeft. Een ondernemer kan echter ook een rechtspersoon zijn. Een besloten
vennootschap (bv) en naamloze vennootschap (nv) kunnen bijvoorbeeld ook ondernemer zijn in de
zin van de WOR.
Onderneming
Een onderneming in de zin van de WOR is: ‘Elk in de maatschappij als zelfstandige eenheid optredend
organisatorisch verband waarin krachtens arbeidsovereenkomst of krachtens publiekrechtelijke
aanstelling arbeid wordt verricht’ (art. 1 lid 1 sub c WOR)
Uit deze definitie volgen drie voorwaarden om als onderneming in de zin van de WOR te kunnen
worden aangemerkt:
- Er moet sprake zijn van een organisatorisch verband;
- Dat in de maatschappij optreedt als zelfstandige eenheid; en
- Waar krachtens arbeidsovereenkomst of publiekrechtelijke aanstelling arbeid wordt verricht
1
,De eerste voorwaarde, het organisatorische verband, kan worden opgesplitst in twee onderdelen:
het intern en het extern organisatorische verband. Om als onderneming in de zin van de WOR te
worden aangemerkt, dient er zowel een intern als een extern organisatorisch verband aanwezig te
zijn. Als het intern of het extern organisatorisch verband ontbreekt, is er geen sprake van een
onderneming in de zin van de WOR.
Van een intern organisatorisch verband is sprake als werkzaamheden in een functioneel
samenhangend en gecoördineerd verband worden verricht. Dat wil zeggen dat werknemers in een
functionele en hiërarchische relatie tot de leiding van de organisatie staan en dat de leidinggevende
bevoegdheden heeft ten aanzien van de interne organisatie van de onderneming. Met andere
woorden: er moet sprake zijn van een leidinggevende die toezicht op de uitvoering van de
werkzaamheden houdt en die de werknemers binnen de organisatie aanstuurt door bijvoorbeeld
opdrachten te geven. Om als onderneming in de zin van de WOR te worden aangemerkt, dient er als
gezegd echter niet alleen sprake te zijn van een intern organisatorisch verband, maar ook van een
extern organisatorisch verband. Extern dient de onderneming als zelfstandige eenheid op te treden
(het in de maatschappij optreden als zelfstandige eenheid). Van een extern als zelfstandige eenheid
optredend organisatorisch verband is in feite sprake als voor derden kenbaar is dat er sprake is van
een zelfstandige onderneming.
Getalscriterium
Voor het verplicht instellen van een ondernemingsraad dienen in de regel ten minste vijftig personen
in de onderneming werkzaam te zijn. Dit wordt ook wel het getalscriterium genoemd. Voor het
getalscriterium wordt geen onderscheid gemaakt tussen fulltime of parttime werknemers.
Doorgaans zijn dat de personen die in de onderneming werkzaam zijn krachtens publiekrechtelijke
aanstelling of krachtens een arbeidsovereenkomst in de zin van artikel 7:610 BW (art. 1 lid 2 WOR).
Er zijn echter categorieën medewerkers die niet onder de definitie van artikel 1 lid 2 WOR vallen,
maar hier wel mee gelijk worden gesteld, namelijk (1) uitzendkrachten die ten minste 24 maanden
binnen de onderneming werkzaam zijn en (2) medewerkers die krachtens een arbeidsovereenkomst
of publiekrechtelijke aanstelling met de ondernemer werkzaam zijn in een door een andere
ondernemer in stand gehouden onderneming (gedetacheerde medewerkers van de ondernemer).
Deze uitbreiding van het aantal in de onderneming werkzame personen is opgenomen in artikel 1 lid
3 WOR.
De WOR bevat niet alleen een uitbreiding van de in de onderneming werkzame personen, maar ook
een beperking en wel in artikel 1 lid 4 WOR. De bestuurders van een onderneming worden op grond
van dit artikel niet tot in de onderneming werkzame personen gerekend. Wie si dan precies
bestuurder in de zin van de WOR? Daarvoor dient te worden gekeken in artikel 1 lid 1 sub e WOR,
dat zegt dat de bestuurder ‘hij die alleen dan wel tezamen met anderen in een onderneming
rechtstreeks de hoogste zeggenschap uitoefent bij de leiding van de arbeid’ is.
Wat nu als er een ondernemingsraad is ingesteld en het aantal in de onderneming werkzame
personen onder het getalscriterium van vijftig zakt? Is de ondernemingsraad dan ineens alle rechten
kwijt en houdt de ondernemingsraad per direct op te bestaan? Artikel 2 lid 2 WOR bepaalt dat in dat
geval de ondernemingsraad van rechtswege ophoudt te bestaan bij het eindigen van de lopende
zittingsperiode. De ondernemingsraad zal dus niet per direct ophouden te bestaan: de
zittingsperiode wordt nog gewoon uitgezeten. In beginsel is de zittingsduur van de
ondernemingsraad drie jaar (art. 12 WOR). Voor de omgekeerde situatie geldt hetzelfde. Als er
ineens meer personen in de onderneming werkzaam zijn en de ondernemingsraad op grond van
artikel 6 WOR bijvoorbeeld niet drie, mar vijf leden zou moeten telen, verandert er niets tot dat de
zittingsperiode van de ondernemingsraad is afgelopen. Als er verkiezingen zijn voor het instellen van
een nieuwe ondernemingsraad, moet er uiteraard wel opnieuw worden gekeken naar de in
onderneming werkzame personen en kan het aantal ondernemingsraadsleden worden aangepast.
2
,2.2.1 GEMOR, COR, GOR en EOR
Voor een holding/concern waar verschillende ondernemingen onder vallen, zijn in de WOR
bijzondere bepalingen opgenomen. Het kan namelijk zijn dat er niet alleen op lokaal niveau een
ondernemingsraad ingesteld moet worden, maar ook een ondernemingsraad voor de verschillende
ondernemingen samen.
GEMOR
Voor ondernemers die meerdere ondernemingen (denk aan holdings, concerns en groepen) in stand
houden, bevat de WOR een aantal specifieke bepalingen. De ondernemer die twee of meer
ondernemingen in stand houdt waarin tezamen in de regel ten minste vijftig personen werkzaam
zijn, dient bijvoorbeeld voor alle of voor een aantal van de ondernemingen tezamen een
gemeenschappelijke ondernemingsraad (afgekort: GEMOR) in te stellen indien dit bevorderlijk is
voor een goede toepassing van de WOR in de betrokken onderneming (art. 3 lid 1 WOR). De
gemeenschappelijke ondernemingsraad komt dan in de plaats van de ‘gewone’ ondernemingsraad.
Dat is een verschil met een centrale ondernemingsraad en de groepsondernemingsraad, die hierna
nog zullen worden besproken. In de zin van de WOR worden de ondernemingen waarvoor een
gemeenschappelijke ondernemingsraad is ingesteld, beschouwd als een onderneming (art. 3 lid 3
WOR). Wanneer zal het instellen van een GEMOR bevorderlijk zijn voor een goede toepassing van de
WOR in de betrokken onderneming? Dit zal het geval zijn als werkzaamheden binnen de
verschillende ondernemingen die de ondernemer in stand houdt vrijwel hetzelfde zijn en sterk met
elkaar samenhangen.
Voor een ondernemer zal het instellen van een GEMOR voordelen hebben. Er hoeft namelijk niet
meer met de afzonderlijke ondernemingsraden (als die er waren) overlegd te worden, maar alleen
met de GEMOR. Ook kan het zijn dat binnen de afzonderlijke ondernemingen niet aan het
getalscriterium wordt voldaan, terwijl zij het tezamen wel doen. Door het instellen van de GEMOR
kunnen werknemers hun medezeggenschapsrechten dan toch uitoefenen. Op die manier worden de
werknemers gewoon vertegenwoordig die een ondernemingsraad en is er een ondernemingsraad
die rechten heeften op grond van de WOR.
Het tegenovergestelde van een gemeenschappelijke ondernemingsraad is de afzonderlijke
ondernemingsraad. De afzonderlijke ondernemingsraad is terug te vinden in artikel 4 WOR. Voor een
onderdeel van een onderneming kan een afzonderlijke ondernemingsraad worden ingesteld indien
dat bevorderlijk is voor een goede toepassing van de WOR in de onderneming.
COR
De ondernemer die twee of meer ondernemingsraden heeft ingesteld, stelt tevens voor de door hem
in stand gehouden ondernemingen een centrale ondernemingsraad (COR) in indien dit bevorderlijk is
voor een goede toepassing van de WOR ten aanzien van deze ondernemingen (art. 33 lid 1 WOR). De
ondernemingen houden hun eigen (afzonderlijke) ondernemingsraden en op centraal niveau wordt
daarnaast (of beter gezegd daarboven) een extra ondernemingsraad ingesteld. Een centrale
ondernemingsraad bestaat uit de leden die afkomstig zijn uit de afzonderlijke ondernemingsraden en
zijn ook gekozen door de leden van de betrokken afzonderlijke ondernemingsraden (art. 34 lid 1
WOR).
GOR
De ondernemer die meer dan twee ondernemingsraden heeft ingesteld, stelt voor een aantal van de
door hem in stand gehouden ondernemingen een groepsondernemingsraad (GOR) in indien dit
bevorderlijk is voor een goede toepassing van de WOR ten aanzien van deze ondernemingen (art. 33
lid 2 WOR). De GOR ligt tussen het niveau van de reguliere ondernemingsraad en het niveau van de
COR.
3
, Onderlinge bevoegdheidsverdeling verschillende soorten ondernemingsraden
De bevoegdheden van de COR en de GOR zijn geregeld in artikel 35 WOR. Hieruit volgt dat de COR
en GOR uitsluitend aangelegenheden behandelen die van gemeenschappelijk belang zijn voor alle of
de meerderheid van de ondernemingen waarvoor zij zijn ingesteld. Hierbij geldt dat de COR en GOR
over zelfstandige bevoegdheden beschikken die niet hoeven te zijn afgeleid van de afzonderlijke
ondernemingsraden. Een aangelegenheid van gemeenschappelijke belang betreft een kwestie die
voor de meerderheid van de ondernemingen waarvoor de COR en GOR is ingesteld van betekenis is.
In het algemeen zijn onderwerpen ‘van gemeenschappelijk belang’, onderwerpen (1) die het beleid
van het concern betreffen en (2) die in beginsel voor alle of de meerderheid van de betrokken
ondernemingen een gelijke afdoening of regeling vereisten (3) waarover op centraal niveau wordt
beslist. Voor het antwoord op de vraag of sprake is van een gemeenschappelijk belang kunnen uit de
rechtspraak de volgende uitgangspunten worden gehaald:
- In technische zaken (een regeling die voor de meerderheid van de betrokken ondernemingen
een gelijke regeling of afdoening vereist) gaat de medezeggenschapsbevoegdheid over naar
de overkoepelende ondernemingsraad (dus de GOR of COR)
- Ingeval een besluit een onderdeel is van een herstructureringsoperatie (reorganisatie) die
een groot aantal concernondernemingen raakt, is in de regel sprake van een aangelegenheid
van gemeenschappelijk belang. Dat geldt ook als het voorgenomen herstructureringsbesluit
weliswaar gevolgen heeft voor alle of de meerderheid van de ondernemingen, maar in het
bijzonder een onderneming raakt. Een besluit dat slechts een onderneming in de groep
raakt, is alleen van gemeenschappelijk belang wanneer het uitstralingseffect heeft op de
andere ondernemingen de groep. Een voorgenomen reorganisatie die alleen een bepaalde
onderneming binnen het concern betreft en geen uitstralingseffect heeft op andere
ondernemingen binnen het concern, zal geen aangelegenheid van gemeenschappelijk belang
zijn en daarmee dus door de (afzonderlijke) ondernemingsraad van de onderneming waarop
de reorganisatie betrekking heeft moeten worden behandeld
- De omstandigheden van het geval kunnen tot de conclusie leiden dat niet gesproken kan
worden van een aangelegenheid van gemeenschappelijk belang, ondanks de rol van de
concernstrategie in de besluitvorming. Dit is met name het geval als de concerngevolgen van
te algemene aard zijn.
- De wijze waarop de ondernemer een voorgenomen besluit presenteert, weegt tot slot ook
mee, maar is niet doorslaggevend
Kan van een gemeenschappelijk belang worden gesproken, dan gaan de bevoegdheden van de
(lokale) ondernemingsraden op grond van artikel 35 lid 2 WOR over op de COR en de GOR. De GOR
behandelt op zijn beurt geen aangelegenheden die door de COR worden behandeld.
Beste medezeggenschapstructuur
Als algemeen uitgangspunt heeft te gelden dat voor een goede toepassing van de WOR de
uitoefening van de medezeggenschapsrechten daar dient plaats te vinden waar in overwegende
mate zeggenschap over de ondernemingen bestaat, en zij dus het meest doelmatig is. Kort gezegd:
medezeggenschap volgt zeggenschap. Indien de te behandelen aangelegenheden zowel op het
niveau van iedere onderneming afzonderlijk, zal op centraal niveau liggen, komt het voor een goede
toepassing van de WOR het beste voor, dat ondernemingsraden worden ingesteld voor die
ondernemingen waarvoor dit wettelijk verplicht is, overkoepeld door een centrale
ondernemingsraad ter behandeling van de gemeenschappelijke aangelegenheden, in welke centrale
ondernemingsraad ingevolge de wet wel vertegenwoordigers kunnen worden opgenomen van
ondernemingen waarvoor geen lokale ondernemingsraad behoeft te worden ingesteld.
4
