Lokaal bestuur
Hoofdstuk 1, inleiding
Begripsafaaening: wat is loaaal bestuur?
Zes kenmerken gemeente(bestuur):
1. De gemeente heef urrssrice e oer een speirfek gebres. De gemeente besihrkt e oer
publrekreihtelr ke be oeegshesen.
2. De gemeente rs rn srt gebres ensergesihrkt aan een hegere auterrtert, eihter zenser sat
sprake rs oan een srreite be oels oerheusrng: ze meet brnnen se grenzen oan hegere wet- en
regelge orng blr oen.
3. Het bestuur oan se gemeente rs semeiracsih gelegrcmeers seer mrssel oan oerkrezrngen.
4. De gemeente heef het reiht em oan haar burgers belascng te hefen.
5. De gemeenten heef een ‘epen hursheusrng’. Het gemeentelr k takenpakket rs rn prrnirpe
enbeperkt.
6. De gemeente rs se fysrek meest nabr e en terrrterraal klernste e oerhersslaag.
Van alle oermen oan bestuur rn Neserlans oelseet alleen het gemeentelr k bestuur aan seze zes
oerersten. De pre ornire oelseet aan alle kenmerken behal oe se laatste.
Loaaal bestuur: zelfestuur en medebestuur
Gemeentebestuur suggereert sat sat het bestuur rs sat het srihtste br se burger staat. Burgers
zeusen hrerbr sterker betrekken zr n san br ansere e oerhesen. De prakc k rs teih rngewrkkelser.
Veeral wat betref se srreite leefemge orng oan burgers staat se gemeente het srihtst br . Wat
betref oerlrghers en belascngbelers zr n eek ansere e oerhesen oerantweerselr k.
Heewel een gemeente se terrrterraal klernste e oerhersslaag rs, betekent sat nret sat se gemeente
oellesrg zelf kan en mag beslrssen e oer haar belers. Ze oeert namelr k oeelal rr ksbelers urt.
Het rs lascg em surselr k te maken e oer se beslrssrngen oan welke e oerhers we het hebben: e oer se
gemeente, als urt oeerser met sems oeel, sems wernrg rurmte em ergen beslrssrngen te nemen, ef
e oer se nacenale e oerhers als wetge oer sre sems oeel en sems wernrg rurmte laat?
De taak oerselrng e oer se bestuurslagen rs sus per salse geen helsere. Dat maakt het bestuur nret
transparanter, maar er zr n resenen waarem sat ze gebeurt:
Het rs efircnter en efeice oer em rr ksbelers lekaal urt te oeeren. Dan kan met plaatselr ke
emstansrghesen rekenrng wersen geheusen. Maar naarmate gemeenten meer orr hers
krr gen, werst se kans greter sat hun belers afwr kt oan se beseelrngen oan se nacenale
wetge oer.
Lekale orr hers betekent eek een gretere kans ep lekale oersihrllen rn belers, waarseer
reihtsengelr khers oeer burgers oergreet werst.
Het beels werst neg srfuser als we ienstateren sat gemeenten oeel taken nret langer zelfstansrg
urt oeeren, maar sat rn samenwerkrng met ansere gemeenten seen, zeals ourlephaal en lekale
belascng. Sems werken gemeenten samen em hun ergen taken beter urt te kunnen oeeren, sems em
regrenale oraagstukken ep te kunnen pakken.
Gemeentebestuur betekent sus zewel zelfestuur ( oan en seer se lekale gemeensihap) als
mesebestuur (samen met pre ornirale en nacenale e oerhesen, oaak met ansere gemeenten). Dat rs
nret alc s ze geweest, twee eeuwen gelesen has het lekale bestuur wernrg oan seen met se
rr kse oerhers. Het lekaal bestuur was rn belangrr ke mate auteneem. Tegenweersrg semrneert br se
gemeente het rsee sat ze het gezriht oan ‘se e oerhers’ ter plaatse rs. Veer burgers rs saarbr oaak
nret surselr k wre ze oeer zrih hebben. Veer oeel burgers rs se e oerhers één geheel, zenser
ensersihers naar gemeente ef rr k. De gemeente als srenst oerlener rs het belangrr kste beels, en nret
meer se gemeente als het bestuur oan se gemeensihap.
Heezeer gemeenten tegenweersrg eek publreke srenst oerleners ter plaatse zr n, srt betekent nret sat
gemeenten alc s wrllees seen wat se ientrale e oerhers oan hen oraagt. Gemeenten wr ken negal
,eens af oan se ersen sre se wet aan hen stelt. Be oensren kemen gemeentebesturen br het Rr k ep
oeer se belangen oan se burgers brnnen hun ergen grenzen. Dat oereerzaakt spannrngen tussen het
Rr k en gemeentes.
Loaaal bestuur in de praatia
Wet- en regelge orng zr n welrswaar oeer alle gemeenten rn Neserlans gelr k, maar se emprrrsihe
werkelr khers sre zrih brnnen het fermele mesel epenbaart, rs zeer plurrferm. Ze zr n er grete
oersihrllen rn aic orterten en aantal ambtenaren per gemeente. Be oensren kent elke gemeente naast
se ‘gezamenlr ke’ Gemeentewet sre urtgaat oan unrfermrtert, haar ergen regels en emgangs oermen.
Hrer werst gewezen ep srre faiteren sre al seze oersihrllen mese oerklaren:
In se eerste plaats oersihrllen gemeenten qua rnweneraantal. Op srt punt zr n se oersihrllen
tussen gemeenten greet.
In se tweese plaats oersihrllen gemeenten naar se mate oan steselr khers. We kunnen
steselr ke gemeenten, platelanssgemeenten en ransgemeenten. De aars oan het bestuur
hangt samen met se steselr khers, enser ansere emsat steselr ke gemeenten oaak het
ientrum oermen oan een bepaalse regre.
In se serse plaats wersen oeel oersihrllen tussen gemeenten beïn olees seer hun pelrceke
en bestuurlr ke iultuur. Dergelr ke oersihrllen rn bestuursiultuur kunnen te maken hebben
met se ‘parc kpelrceke kleur’ oan gemeenten. Tegenweersrg rs se pelrceke kleur een stuk
mrnser stabrel san oeerheen. Br se oersihrllen rn bestuursiultuur gaat het eek em se sreper
gewertelse emgangs oermen brnnen pelrcek en bestuur ter plaatse. In se ene gemeente rs
br oeerbeels se gemeenteseiretarrs se belangrr kste sihakel tussen iellege en ambtenaren,
rn ansere gemeenten werst br na nrets oan hem oernemen.
Hoofdstuk 2, binnenlands en lokaal bestuur: de leer en
de essentie
Inleiding
Het brnnenlanss bestuur kent een fermele struituur. Grenswetelr k rs bepaals sat we rn het gehele
lans gemeenten, pre ornires en watersihappen kennen en sat alle gemeenten rn prrnirpe sezelfse
taken urt oeeren. Maatsihappelr ke entwrkkelrngen kunnen aanpassrngen oergen oan se struituur oan
het brnnenlanss bestuur. De resenen oeer aanpassrngen kunnen oersihrllens zr n:
Het eerste ge oal seet zrih oeer als het prrnirpe oan se semeiracsihe reihtsstaat (een
nermacef urtgangspunt) een nreuwe oertalrng beheef rn se rnrrihcng oan het brnnenlanss
bestuur.
Het tweese ge oal seet zrih oeer als enze orsre ep het lekale bestuur oeransert, br o als
watersihappen gezren wersen als urt oeerrngserganrsaces rp o zelfstansrge besturen.
De fermele struituur oan het brnnenlanss bestuur staat sus nret ep zrihzelf: er rs oeel e oer nagesaiht
en er lrggen tal oan nermace oe urtgangspunten aan ten grensslag (‘leer oan het brnnenlanss
bestuur’). Er rs neert iensensus e oer nermace oe urtgangspunten, er bestaat sus eek nret zerets als
‘se enrge urste leer’.
Johan Rudolph Thorbecae
Het lekale bestuur rs oan oeel eusere satum san het nacenale. In se Republrek ser Verenrgse
Neserlansen geneet het lekale bestuur autenemre. Dat wers rn 1795 abrupt gecrnsrgs. Het hursrge
brnnenlanss bestuur ornst zr n basrs rn se grenswetsherzrenrng oan 1848 en rn se saarep gebaseerse
pre ornirewet oan 1850 en Gemeentewet oan 1851.
Jehan Ruselph Therbeike speelse br seze wetge orng een ientrale rel. Hr analyseerse se staat rn
termen oan een brelegrsih erganrsme. De staat herbergt oanurt seze rn oalsheek een geerganrseers
oelk, waarbrnnen oersihrllense gelr kwaarsrge greepen le oen. Als één ef meer oan se selen
, entbreekt, kan het geheel nret meer oellesrg wersen geneems. Tegelr kerc s kunnen se selen nret
zenser het geheel. De zelfstansrghers oan se selen meet het leer oermegen oan het geheel
oergreten.
Therbeike besefe sat het bestaan oan srre bestuurslagen met een ergen rnrcacefreiht tet
preblemen zeu kunnen lersen en em nasere ersenrng oreeg. Het was helser sat het nacenale belang
be oen het pre ornirale belang grng, en het pre ornirale belang be oen het lekale belang. Er rs een
hrcrarihre oan oerantweerselr khesen, maar nret oan be oel. Gemeenten meeten se rurmte hebben
em hun ergen weg te gaan. ‘se leer oan Therbeike’ heef grete aitualrtertswaarse beheusen. Met
zr n ‘erganrsihe staatstheerre’ heef hr ep brrl ante wr ze se oreegere autenemre oan lekale besturen
oerbensen met het ientralrsme oan kenrng Wrllem I.
De soevereiniteit van de staat
Alleen se staat bezrt see oerernrtert, nret se pre ornires en gemeenten. geseientralrseerse
eenherssstaat. Er rs wel alc s een srsiussre e oer se mate oan ientralrsace en se mate oan
seientralrsace. Deienientrace: als se nacenale e oerhers ergenbelers ter plaats urt oeert, rp o e oer
laat aan ansere e oerhesen.
De keuze oeer mesebewrns was sus nret alleen een symbeel oan ientralrsace, maar eek een
be oescgrng oan het seientrale karakter oan het Neserlansse brnnenlanss bestuur.
Oppenherm kwam met se srrekrrngenleer: oeer hem was se staat een geheel oan srre zelfstansrge
hursheusrngen: Rr k, pre ornires en gemeenten. Iesere bestuurslaag has oelstrekt auteneme
oerantweerselr khers e oer zr n hursheusrng, en rnmengrng oanurt ansere bestuurslagen was
enaan oaarsbaar. Oek Buys beklemteense se lekale autenemre os het mesebewrns se staat als
meest em oatense gemeensihap nret be oen, maar naast se klernere gemeensihappen.
Van Peel e oens het neeszakelr k sat rn se meserne staat ep ientraal nr oeau beslrssrngen e oer se
heefslr nen oan het belers wersen genemen. In het oerlengse oan Van Peel e nam Brasz neg oerser
afstans oan het rsee oan se gemeente als bestuur oan se lekale gemeensihap. se e oerhers als
geheel kan haar taken ze seelmacg megelr k urt oeeren seer se oerselrng oan taken en
be oeegshesen tussen Rr k en gemeenten. Deze ep oatng rmplrieerse sat gemeentelr ke e oerhesen
oeeral een leketunice hebben.
Geen oan se geneemse auteurs heef se neeszaak oan sprersrng oan oerantweerselr khesen rn
twr fel getrekken, heewel ze wel oersihrllen e oer se mate oan ientralrsaceeseientralrsace.
Autonomie en medebewind
Autenemre: se orr hers oan gemeenten em hun ergen hursheusrng te regelen. Ontleens aan se
Grenswet en se Gemeentewet. Geef gemeenten rnrcacefreiht em zelf nreuwe taken ter hans te
nemen.
Mesebewrns: se urt oeerrng oan rr ksbelers seer gemeenten: leket zr n oeer se nacenale e oerhers ter
plaatse. Ontleens aan br zensere wetge orng.
De meeste auteneme be oeegshesen berusten br se raas. De mesebewrnsstaken zr n oerseels e oer
se srre bestuurserganen oan se gemeente: gemeenteraas, iellege oan B&W, burgemeester.
In se 20e eeuw heef zrih een gelerselr ke e oergang oan autenemre naar mesebewrns oeltrekken.
Het ensersihers tussen autenemre en mesebewrns rs mrnser siherp san ep het eerste gezriht
wellriht lr kt. Nretemrn blr f se gemeentelr ke autenemre prrnirpreel en symbelrsihe oan greet
belang:
Het aan oaten oan nreuwe taken seer se gemeente beheef geen rr ksgeeskeurrng.
Het mesebewrns kent een grete oarrctert aan gemeentelr ke belerss orr hers.
Mesebewrns rs naser te typeren:
Pelrcek mesebewrns, se wet laat se gemeenten br se urt oeerrng se rurmte em te kemen tet
lekale nermstellrng.
Ambtelr k mesebewrns, se rurmte oeer lekale nermstellrng bestaat nret, maar se wet laat
oelseense rurmte em (ep ambtelr k nr oeau) oeeral reiht te seen aan se seelernsen oan se
wet. Hee, rs nret rn setarl oeergesihre oen.
