Samenvatting
e-Health: een
gezondheidspsychologisch
perspectief
PB2512-232714B
S. van Hamont
,Inhoudsopgave
Thema 1: Achtergrond van eHealth en de rol van gezondheidspsychologie .......................................... 4
Hfdst. 1: Introducing eHealth: (blz. 3 t/m pagina 20) ........................................................................ 4
Brightspace vragen 1.1.1: ............................................................................................................... 8
Hfdst. 1 Introducing eHealth: (blz. 20-24) ........................................................................................ 11
Brightspace vragen 1.1.2: ............................................................................................................. 12
Hfdst. 2 Psychological principles and health behaviour change: (blz. 27 - 31) ............................... 13
Brightspace vraag 2.1.1: ............................................................................................................... 14
Hfdst. 2 Psychological principles and health behaviour change: (blz. 31 - 48) ............................... 15
Brightspace vragen 2.1.1: ............................................................................................................. 21
Thema 2: Toepassingen, bouwstenen, functies en (kosten)effectiviteit van eHealth ....................... 24
Paragraaf 2.2: uit hoofdstuk van Coenen en Waringa (2018) ......................................................... 24
Hfdst. 3: Opportunities of technology to promote health and well-being: (blz. 48 t/m pagina 62)
........................................................................................................................................................... 27
Brightspace vragen 2.1.2.: ............................................................................................................ 32
Hfdst. 6: Public health, behavioural medicine and eHealth technology: (blz. 111 t/m pagina 131)
........................................................................................................................................................... 34
Brightspace vragen 2.1.1: ............................................................................................................. 39
Artikel: Van Genugten, L., Dusseldorp, E., Webb, T. L., & Van Empelen, P. (2016). Which
combinations of techniques and modes of delivery in internet-based interventions effectively
change health behavior? A meta-analysis. Journal of Medical Internet Research, 18(6), Article e155.
https://doi.org/10.2196/jmir.4218 ................................................................................................... 41
Brightspace vragen 2.2.1 .............................................................................................................. 44
Brightspace vragen 2.2.2 .............................................................................................................. 45
Artikel Bergmo, T. S. (2015). How to measure costs and benefits of eHealth interventions: an
overview of methods and frameworks. Journal of medical Internet research, 17(11), Article
e254. .................................................................................................................................................. 46
Brightspace vragen 2.2.2 .............................................................................................................. 49
Artikel paragrafen 3.1 en 3.2 uit Wouters et al. (2017). ................................................................ 51
Brightspace vragen 2.2.3 .............................................................................................................. 55
Artikel: Boyne en Vrijhoef (2013) ................................................................................................... 56
Brightspace vragen 2.2.4 .............................................................................................................. 57
Brightspace vragen 2.2.5 .............................................................................................................. 58
Hfdst. 5: Mental health and eHealth technology: (blz. 91 t/m pagina 110) ....................................... 59
Brightspace vragen 2.3.1 .............................................................................................................. 63
Artikel: Van der Poel, A., Van der Werff, K., & Leone, S. (2016). E-Mental Health voor
depressiepreventie: Een beschrijving van technologische interventie elementen. Trimbos Instituut.
[hele hoofdstuk] ................................................................................................................................ 65
1
, Brightspace vragen 2.3.2 .............................................................................................................. 66
Thema 3: Systematische ontwikkeling en evaluatie van eHealth....................................................... 72
Hfdst. 7: Holistic development of eHealth technology: (blz. 129 t/m pagina 166) ........................ 72
Brightspace vragen 3.1.1 .............................................................................................................. 82
Hfdst. 8: The contextual inquiry: (blz. 167 t/m pagina 186) ........................................................... 87
Brightspace vraag 3.2.1 ................................................................................................................ 88
Terug naar hoofdstuk 8: ................................................................................................................... 88
Brightspace vragen 3.2.2 .............................................................................................................. 91
Hfdst. 10: Human-centred design: (blz. 207 t/m pagina 227) ......................................................... 94
Brightspace vragen 3.3.1: ........................................................................................................... 100
Hfdst. 11: Persuasive health technology: (blz. 228 t/m pagina 246) ............................................ 102
Brightspace vragen 3.3.2.: .......................................................................................................... 109
Hfdst. 14: Evaluating eHealth: (blz. pp. 290-294, 296-300 & 310-314,) ........................................ 112
Brightspace vragen 3.4.1: ........................................................................................................... 116
Uit het artikel van Van Leersum et al. (2021) .............................................................................. 118
Brightspace vragen 3.4.2. ........................................................................................................... 118
Thema 4: Implementatie van eHealth ............................................................................................... 120
Artikel: Ehealth: ethische en juridische overwegingen Eva Jocobs, OU, 2021 ......................... 120
Brightspace vragen 4.1.1 ............................................................................................................ 123
Artikel: Anthony, K., & Merz Nagel, D. (2013). Therapie online: Een praktische gids voor
hulpverleners, pp. 105-114 ............................................................................................................. 124
Brightspace vragen 4.1.5: ........................................................................................................... 127
Hfdst. 12: The complexity of eHealth implementation: (blz. 247 t/m pagina 271)...................... 127
Artikel: Factors that influence the implementation of e-health: a systematic review of systematic
reviews (an update), Ross et al. ..................................................................................................... 133
Brightspace vragen 4.2.1: ........................................................................................................... 135
Brightspace vragen 4.2.2: ........................................................................................................... 138
Artikel: Varsi, C., Solberg Nes, L., Kristjansdottir, O. B., Kelders, S. M., Stenberg, U., Zangi, H. A.,
Børøsund, E., Weiss, K. E., Stubhaug, A., Asbjørnsen, R. A., Westeng, M., Ødegaard, M., & Eide,
H. (2019). Implementation strategies to enhance the implementation of eHealth programs for
patients with chronic illnesses: Realist systematic review. Journal of Medical Internet
Research, 21(9), Article e14255. https://doi.org/10.2196/14255 [pp. 13-15, rest is facultatief] -
onderdeel ‘Summary of evidence and comparison with prior work ......................................... 139
Brightspace vraag 4.2.3: ............................................................................................................. 140
Artikel: Raad Volksgezondheid & Samenleving (2020). Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg
na de coronacrisis. [alleen pp. 18-24] ............................................................................................ 140
Brightspace vragen 4.2.4: ........................................................................................................... 144
Brightspace vragen 4.3.1: ........................................................................................................... 145
2
,Hfdst. 13: User engagement: (blz. 271 t/m pagina 289) ............................................................... 149
Brightspace vragen 4.3.2: ........................................................................................................... 154
Brightspace vragen 4.3.3: ........................................................................................................... 155
Artikel: Kelders, S. M., Kok, R. N., Ossebaard, H. C., & Van Gemert-Pijnen, J. E. (2012). Persuasive
system design does matter: a systematic review of adherence to web-based
interventions. Journal of Medical Internet Research, 14(6), Article e152.
https://doi.org/10.2196/jmir.2104................................................................................................ 157
Artikel: Ludden, G. D., Van Rompay, T. J., Kelders, S. M., & Van Gemert-Pijnen, J. E. (2015). How
to increase reach and adherence of web-based interventions: A design research
viewpoint. Journal of Medical Internet Research, 17(7), Article e172.
https://doi.org/10.2196/jmir.4201................................................................................................ 159
Artikel: De Veirman, A. E., Thewissen, V., Spruijt, M. G., Bolman, C. A. W. (2022). Factors
associated with intention and use of e-Mental health in general practices: web-based. Journal of
Medical Internet Research, 6(12), Article 34754. https://doi:10.2196/34754 ............................. 162
Brightspace vragen 4.4.1: ........................................................................................................... 168
Artikel: Arsenijevic, J., Tummers, L., & Bosma, N. (2020). Adherence to electronic health tools
among vulnerable groups: Systematic literature review and meta-analysis. Journal of Medical
Internet Research, 22(2), Article e11613. https://doi.org/10.2196/11613 .................................. 169
Brightspace vragen 4.4.3: ........................................................................................................... 172
Artikel: Latulippe, K., Hamel, C., & Giroux, D. (2017). Social health inequalities and eHealth: a
literature review with qualitative synthesis of theoretical and empirical studies. Journal of
Medical Internet Research, 19(4), Article e136. https://doi.org/10.2196/jmir.6731 .................. 172
Brightspace vraag 4.4.3: ............................................................................................................. 173
Artikel: Boyne en Vrijhoef (2013) Meppeling, C. S., Van Weert, J. C., Brosius, A., & Smit, E. G.
(2017). Dutch health websites and their ability to inform people with low health literacy. Patient
Education and Counseling, 100(11), 2012-2019. https://doi.org/10.1016/j.pec.2017.06.012 .... 174
Brightspace vragen 4.4.2: ........................................................................................................... 175
Artikel: Western, M. J., Armstrong, M. E., Islam, I., Morgan, K., Jones, U. F., & Kelson, M.J.
(2021). The effectiveness of digital interventions for increasing physical activity in individuals of
low socioeconomic status: a systematic review and meta-analysis. International Journal of
Behavioral Nutrition and Physical Activity, 18, Article 148. https://doi.org/10.1186/s12966-021-
01218-4............................................................................................................................................ 175
Brightspace vragen 4.4.2: ........................................................................................................... 177
Artikel: Cheng, C., Beauchamp, A., Elsworth, G. R. & Osborne, R. H. (2020). Applying the
Electronic Health Literacy Lens: Systematic Review of Electronic Health Interventions Targeted at
Socially Disadvantaged Groups. J Med Internet Res 2020,
22(8), e18476. https://doi.org/10.2196/18476 ............................................................................. 177
Artikel: Bunyi, J., Ringland, K. E., & Schueller, S. M. (2021). Accessibility and digital mental
health: Considerations for more accessible and equitable mental health apps. Frontiers in Digital
Health, 3. https://doi.org/10.3389/fdgth.2021.742196 ............................................................... 179
Brightspace vragen 4.4.3: ........................................................................................................... 180
3
,Omdat de Open Universiteit gedetailleerde vragen kan stellen in het tentamen, heb ik geprobeerd om zoveel
mogelijk informatie te verwerken in deze samenvatting. Het kan natuurlijk zijn dat ik alsnog informatie ben
vergeten of dat de OU inmiddels extra informatie heeft toegevoegd (blijf dus zelf ook goed opletten).
Alle vragen die in Brightspace worden gesteld, staan ook volledig in deze samenvatting beschreven.
Thema 1: Achtergrond van eHealth en de rol van
gezondheidspsychologie
Hfdst. 1: Introducing eHealth: (blz. 3 t/m pagina 20)
Waarom eHealth?
• Vergrijzende bevolking → toename kans op chronische coronaire hartziekten, diabetes en/of
longziekten.
Multi-morbidity / multimorbiditeit = het lijden aan meer dan één aandoening. → maakt zorg complexer.
• Minder werkende volwassenen beschikbaar om toenemende ouderen te ondersteunen.
• Gezondheidszorgsysteem wordt te duur (vanwege bovenstaande redenen).
Informal caregivers / informele zorgverleners = zoals familieleden
Nieuwe trend: patiënten en informele zorgverleners hebben meer leiding in hun eigen gezondheidszorg
(vroeger in traditioneel model: professionele zorgverlener had de leiding en nam beslissingen).
Een cooperative model of healthcare /coöperatief gezondheidszorgmodel stimuleert en verwacht actieve
betrokkenheid van alle betrokkenen partijen, zowel de patiënt, zorgverleners als beroepsbeoefenaren in de
gezondheidszorg. Dit concept van participatory health / participatieve gezondheid is ook van toepassing op
preventie, fysieke gezondheid, voeding, geestelijke gezondheid, zorg rond het levenseinde etc. → eist
innovatieve manier van ondersteuning.
Serieuze toekomst opties zorg:
• De-hospitalisatie
• Organiseren van de gezondheidszorg in regionale netwerken
• Adequate thuiszorg
• Concentreren van zeer gespecialiseerde complexe zorg op één locatie (via bijv. pc, tablet, smartphone)
Verschillende taxonomieën om naar eHealth te kijken:
1. Categoriseren van eHealth-technologieën op basis van hun plaats in het gezondheidszorgcontinuüm;
het beschrijven van diensten ter ondersteuning van de zorgverlening (diagnostiek, therapie,
behandeling etc.), om de zorg te beheren (persoonlijke medische dossiers, portalen etc.) of om
preventie en educatie te bevorderen als onderdeel van zelfmanagementprogramma’s op het gebied
van de volksgezondheid.
2. Categoriseren van eHealth-technologieën op basis van de kenmerken van de technologie: het
beschrijven van de capaciteiten van apparaten en systemen om mens-computerinteracties te
ondersteunen, mensen te monitoren en te coachen en om op maat gemaakte en gepersonaliseerde
gezondheidsinterventies te ontwikkelen. Bijv. robotica, draagbare apparaten, virtual reality,
persoonlijk medische dossiers etc.
3. Categoriseren van eHealth-technologieën op basis van hun invloed op het gezondheidszorgsysteem:
het beschrijven van de infrastructuur voor de gezondheidszorg, het benadrukken van de
mogelijkheden van technologieën om de gezondheidszorg te innoveren of te ontwrichten. Bijv.:
sociale media, ondersteunende systemen voor gezamenlijke besluitvorming om een infrastructuur te
ontwikkelen die de traditionele zorg doorbreekt met patiëntgerichte zorgmodellen.
4
,Eysenbach (schreef invloedrijk artikel ‘What is eHealth’, 2001): eHealth is niet louter een instrument/apparaat
om informatie te veranderen of om communicatie te vergemakkelijken. eHealth ontwricht de infrastructuur en
het aanbod van de gezondheidszorg, en impliceert dat mensen de capaciteiten moeten hebben om technologie
te gebruiken ter ondersteuning van zelfzorg en om nieuwe manieren van gezondheidszorg te creëren;
betaalbaar, toegankelijk en haalbaar voor iedereen. eHealth is een proces om de gezondheidszorg te
transformeren: rekening houden met de hele mens in context van leven en werken. → context veranderd
voortdurend door bijv. demografische ontwikkelingen, verandering zorgverleners etc.
eHealth = het gebruik van technologie ter ondersteuning van de gezondheid, het welzijn en de
gezondheidszorg
eHealth technology / eHealth-technologie = Het feitelijke technologische instrument waarmee gezondheid,
welzijn en gezondheidszorg worden ondersteund, vaak informatie- of communicatietechnologie
eHealth intervention / eHealth-interventie = eHealth-technologie die specifiek gericht is op het ingrijpen in
een bestaande context door gedrag te veranderen en/of cognities
Health informatics / gezondheidsinformatica = interdisciplinaire studie van het ontwerp, de ontwikkeling,
adoptie en toepassing van de op IT gebaseerde innovaties bij de levering, het beheer van de planning van
gezondheidszorgdiensten → ook ‘medical informatics / medisch informatica’ genoemd.
Behaviour change interventions / gedragsveranderingsinterventies = gedragsveranderingsinterventies zijn
interventies die zijn ontworpen om de acties die individuen ondernemen te beïnvloeden m.b.t. hun gezondheid
eHealth: technologie:
Voorwaarde voor goede eHealth interventie:
• Goed functionerende technologie
• Goed ontwerp dat gebruikers aanspreekt
Ontwikkeling eHealth op gebied van technologie:
• Eerste eHealth-technologie: websites met platte tekst
• Sneller interactief, mogelijkheid om met gebruikers te communiceren
• Sindsdien ontstaan voortdurend nieuwe manieren
Belangrijk punt bij technologie voor succesvolle interventie (ongeacht type technologie): technologie is
essentieel voor eHealth en de ontwikkelaars moeten er altijd voor zorgen dat er een goede match is tussen
technologie, de gebruikers en de context (bijv. sociaal-economische omstandigheden etc.).
eHealth: psychologie:
Doel eHealth: gezondheid en welzijn verbeteren met behulp van technologieën.
➔ Verandering in cognities en gedrag van mensen is hiervoor nodig
Onderzoek heeft aangetoond dat eHealth-interventies die gebruikmaken van theorieën over psychologische
gedragsveranderingen effectiever zijn in het veranderen van gedrag dan interventies die dat niet doen.
Persuasive technology / persuasieve technologie = gericht op het beïnvloeden van gedrag en houding. →
gedrag en houding die bijdragen aan een betere gezondheid en welzijn en gedrag en houding gerelateerd aan
het gebruik van de technologie. Heeft tot doel gebruikers op een positieve manier te overtuigen betere keuzes
te maken voor hun gezondheid en welzijn. Dit gebeurt door gebruik te maken van de kenmerken en
mogelijkheden van technologie, zoals aanwijzingen van communicatie, anonimiteit etc. → vergroot kans op
effectieve gedragsverandering. Persuasieve technologie kan een positieve invloed hebben op het gebruik van
de technologie op de beoogde manier en op de lange termijn; therapietrouw.
Op theorie gebaseerde interventies moeten worden afgestemd op doelgroep voor vergroten effectiviteit.
Vanuit dat brede perspectief is persuasieve technologie niet voor elke eHealth-toepassing even
noodzakelijk (auteurs uit het tekstboek vinden dit wel). Gebruikersgemak en effectiviteit natuurlijk wel.
Succesvolle eHealth interventie: psychologen en ingenieurs/technologieontwerpers moeten regelmatig met
elkaar communiceren voor optimale afstemming zodat de informatie uit de verschillende vakgebieden
samenkomt.
5
, Voordelen eHealth:
• Toegang tot zorg: gezondheidszorg is tijd- en plaats onafhankelijk. eHealth kan ook lagere drempel
creëren voor toegang tot gezondheidszorg → meer mensen toegang tot gezondheidszorg. Gevolgd
hierop: door gemakkelijkere toegang: gezondheidszorg gelijker verdeeld onder de mensen, waardoor
de gelijkheid in de gezondheidszorg kan worden verbeterd. Bijv.: online steungroep. Voorwaarde voor
het realiseren van dit voordeel: online toegang is voldoende en voldoende (computer)vaardig.
eHealth kan ook drempels voor de gezondheidszorg wegnemen (bijv. stigmatisering) → anonieme
online consultaties
• Empowerment: kans voor meer controle over eigen gezondheidszorg. Bijv. toegang tot eigen
gezondheidsgegevens of patiëntgerichtheid (bijv. eigen geïnformeerde gezondheidsbeslissingen
nemen of meer gelijkwaardige beslissingen nemen met zorgverleners). Ook zorgprofessionals kunnen
empowered worden (bijv. kunstmatige intelligentie of data gedreven diagnoseondersteuning).
• Innovatie: de mogelijkheden die eHealth biedt kunnen worden gezien als katalysator voor innovatie in
de gezondheidszorg. Technologie heeft het vermogen om de manier waarop gezondheidszorg wordt
geleverd te veranderen door alle betrokken stakeholders te stimuleren kritisch na te denken over de
manier waarop zij zorg leveren en ontvangen → zorgt nieuwe manier van denken, die innovatie
stimuleren. Bijv.: 24/7 bewegingen van COPD-patiënten monitoren. Deze informatie zien artsen →
voorspellen exacerbaties.
• Kwaliteit van zorg: de kwaliteit kan worden verbeterd via efficiënte, innovatieve systemen en door
effectieve interventies die de kosten verlagen en de veiligheid vergroten door menselijke fouten te
verminderen + e-Health-technologieën kunnen medische richtlijnen en kwaliteitsnormen voor de
gezondheidszorg integreren (bijv.: app voor verpleegkundigen die ondersteund bij het voorschrijven
van antibiotica).
De effectiviteit verbeteren met technologie op traditionele interventies & behandelingen: bijv.:
interventie om activiteit te stimuleren en stressniveaus bij depressieve patiënten te monitoren.
Verzamelde data: advies op maat geven, iets wat huidige traditionele interventies / therapeuten niet
kunnen.
Efficiëntie is ook belangrijk voordeel: meer via technologie → minder doktersbezoeken.
eHealth in de praktijk
Domein: Zelfzorg en preventie
➔ Eenvoudigste vorm zorg en preventietechnologieën: informatie verschaffen over gezondheid en welzijn
(geen zorgverlener nodig).
➔ Patiënt of zorgconsument maakt hier in eerste instantie gebruik van: bevorderen zelfmanagement. Bijv.:
website, app of praten met gelijkgestemden. Vaak wordt zorgprofessional betrokken: e-consult of geeft
feedback op zelfhulpcursus.
➔ Technologie kan ook interactie tussen zorgverleners ondersteunen.
➔ Andere vorm zelfzorg en preventie: technologieën die de (zelf)monitoring van gezondheidsgerelateerde
informatie ondersteunen (bijv.: slaaptrackers).
➔ Andere vorm: online (zelfhulp)behandelingen. Bijv. op leefstijlgebieden. Kan met of zonder therapeut.
Blanded care = online interventie in combinatie met face-to-face therapieën. Ideaal: online behandelingen
gebaseerd op evidence-based protocollen en gebaseerd op theorieën.
Domein: Ondersteunende zorg
➔ In dit domein: zorg complexer dan bij zelfzorg en preventie (zorgverleners langer betrokken of meerdere
zorgverleners betrokken).
➔ Elektronische persoonlijke medische dossiers / Personal health records (PHR’s) = elektronische applicatie
waarmee individuen toegang kunnen krijgen tot hun gezondheidsinformatie en die van anderen voor wie
zij geautoriseerd zijn, in een besloten, veilige en vertrouwelijke omgeving, deze kunnen beheren en delen.
→ bevat: persoonlijke gegevens en ondersteuning voor zelfmanagement
Domein: Maatschappelijke gezondheid
➔ Patiënten en zorgprofessionals betrokken. Leiding ligt op maatschappelijke niveau. → richt zich op brede
gezondheidsgerelateerde kwesties die van invloed kunnen zijn op individuen (zoals zelfzorg) of door een
kleine groep mensen (zoals ondersteunende zorg).
➔ Overheden: creëren beleid en regelgeving. Zorginspecties: dit beleid en regelgeving implementeren en
handhaven.
6
