Parnassiagroep
Outreachend Team Brijder (OTB)
Beroepsvraagstuk
Een onderzoek naar de hantering van de Critical Time
Intervention (CTI) binnen Brijder OTB
Antonella de Cocq
Ruben Kranendonk
De Haagse Hogeschool (2022/2023)
19080468
1
,Inleiding
Tegenwoordig is er in zorginstellingen en ambulante zorgorganisaties geen begeleiding meer
voor te stellen zonder een geldende methodiek. Dit gegeven is logisch, gezien er veel
verschillende doelgroepen bestaan welke verschillende benaderingen vereisen. Wegens de
steeds uitgebreidere kennis over de psychologie ontstaan er steeds meer stromingen en
verschillende perspectieven vanuit zorgprofessionals. Wat daar automatisch bij komt kijken is
dat er verschillende meningen zijn. Dit is uiteraard belangrijk, omdat de zorgsector op deze
manier blijft reflecteren en verbeteren. Echter; door deze – soms uiteenlopende – meningen
bestaat de kans dat er frictie ontstaat binnen zorgteams. De methodiek kan bijvoorbeeld
anders geïnterpreteerd worden, of deze vervaagd met de tijd mee. Zo’n 82% van de zorgteams
staat achter het werken met een methodiek binnen een (ambulante) zorginstelling (CBS,
2022).
De praktijk laat overigens zien dat werken met een methodiek toch niet altijd even soepel
verloopt. Daarom richt dit onderzoek zich op de methodiek binnen het Outreachend team
Brijder, dochterbedrijf van Parnassia in de verslavingszorgtak. Het is een kwalitatief praktijk-
en literairgericht onderzoek waar uiteindelijk een “beroepsproduct” uit voortvloeit waarbij de
onderzoeker streeft naar het verbeteren van de kwaliteit van zorg binnen de organisatie en
voor de cliënten, evenals het structureren van het werkpatroon binnen het team. Het
beroepsproduct is gebaseerd op de uitkomsten van het literaire en praktische onderzoek (denk
hierbij aan interviews met professionals, observaties, et cetera). Er wordt onderzoek gedaan
op basis van een hoofdvraag, welke weer is onderverdeeld in concretere deelvragen. Wat gaat
er allemaal schuil in het hanteren van een methodiek? Wat heeft een team nou voor nodig om
zoiets goed te laten en blijven werken? In dit onderzoek zijn dat interessante en relevante
vragen om een antwoord op te vinden.
2
,Inhoud
Hoofdstuk 1: Probleemverkenning...........................................................................................................................4
Hoofdstuk 2: Projectplan...........................................................................................................................................8
IV - Organisatorische veranderingen..................................................................................................................15
V - Implementeren...............................................................................................................................................16
VI - Plan van aanpak...........................................................................................................................................18
Hoofdstuk 3: Voorbereiding en realisatie beroepsproduct....................................................................................21
In dit hoofdstuk wordt er inzichtelijk gemaakt en verantwoord hoe het beroepsproduct tot stand is gekomen en
waarom deze op een bepaalde manier is ingedeeld. Tevens wordt (1) het doel, (2) het ontwikkelproces en (3)
de verantwoording van de kwaliteit van het product en (4) de verantwoording van de inhoud van het product.
Om dit op een passende manier te kunnen doen, is er een korte samenvatting van de analyse en het
projectplan gemaakt...............................................................................................................................................21
Hoofdstuk 4: Testmomenten en evaluatie.............................................................................................................42
Hoofdstuk 5: Werkinstructie en toekomstig gebruik..............................................................................................46
Literatuurlijst...........................................................................................................................................................54
Bijlage 1: Verkennende gesprekken........................................................................................................................56
Bijlage 2: Interviewvragen en gespreksverslagen interviews.................................................................................58
Interview met Trimbos........................................................................................................................................64
Bijlage 3: Instrumenten CTI.....................................................................................................................................65
Aanmeldformulier Outreachend Team Brijder.......................................................................................................67
Bijlage 4: Aantekeningen brainstorm CTI-workshop..............................................................................................71
Bijlage 5: Totstandkoming en uitwerking workshop...............................................................................................72
Bijlage 6: Link naar PowerPoint presentatie workshop..........................................................................................78
Bijlage 7: Link naar feedbackformulieren workshop..............................................................................................79
.................................................................................................................................................................................79
3
,Hoofdstuk 1: Probleemverkenning
I - Opdrachtbeschrijving
Dit onderzoek is uitgevoerd binnen een dochterbedrijf van de Parnassia Groep (hierna te
noemen PG); het Outreachend Team Brijder (hierna te noemen het OTB). Het OTB is een
multidisciplinair bemoeizorgteam met expertise in ernstige verslavingsproblematiek voor
mensen welke niet in staat zijn reguliere verslavingsbehandeling te volgen. Reguliere
behandeling komt veelal niet van de grond wegens de naast de verslaving bestaande complexe
en meervoudige problematiek (co-morbiditeit). OTB is onderdeel van Brijder Ambulant Den
Haag en richt zich op toeleiding naar passende vervolgzorg voor de cliëntenpopulatie. Brijder
laat vanuit de visie zien dat ieder mens ertoe doet. Zo wordt benoemd dat ze uitgaan van het
principe dat ieder mens kwetsbaar is, recht heeft om deel te nemen aan de samenleving,
andere mensen om zich heen te hebben, de kracht heeft om zichzelf te ontwikkelen en zelf
bepaalt wat belangrijk voor hem is. Voor de zorg die zij bieden betekent dit dat zij geloven
dat er altijd en bij iedereen kans is op herstel en ieder mens respecteren en gelijkwaardig
benaderen. Daarnaast zetten zij professionele, wetenschappelijke en ervaringskennis
gelijkwaardig in; bij conflicterende belangen laten ze de wens van de cliënt voorgaan. Zij
vinden het belangrijk om vanuit eigen kracht van de cliënt werken. Tevens behouden zij soms
een band met de cliënt, ook nadat de behandeling is afgerond. Dit is vaak in de vorm van co-
behandeling en een warme overdracht (Brijder, 2019).
In het OTB zijn diverse disciplines werkzaam. Zoals de naam al impliceert, werkt Brijder
OTB “outreachend”. Dit betekent dat de hulpverleners de patiënten opzoeken in plaats van
andersom. Ook wanneer een patiënt dakloos is, proberen de hulpverleners de patiënt op te
zoeken op bepaalde "vindplaatsen" waar de patiënt zich kan bevinden. Er wordt dus ook actief
in de wijk en op, in Den Haag beruchte plekken, actief behandeld. Het hulpverlenersteam
bestaat uit tien behandelaren welke ten minste Hbo-geschoold zijn in Sociaal Werk of
Verpleegkunde. Daarnaast zijn er twee verslavingsartsen, een klinisch psycholoog (welke de
functie van teammanager zorg bekleed), een verpleegkundig specialist en een GZ-psycholoog
in dienst. Ieder dient zijn eigen functie, maar de disciplines werken nauw samen voor een
optimale behandelsetting. Elke dinsdag en donderdag vindt er een multidisciplinair overleg
(MDO) plaats waarbij alle interne disciplines bij aanwezig zijn. Ieder traject wordt opgezet en
gemonitord door een GZ-psycholoog, verpleegkundig specialist, verslavingsarts of psychiater.
Deze wordt ook wel de regiebehandelaar (RB) genoemd. Het praktiserende deel wordt
uitgevoerd door de medebehandelaar en soms een uitvoerend behandelaar (MB/UB). De
verslavingsartsen verzorgen onder andere de methadon- en heroïneverstrekking en gaan van
tijd tot tijd mee met de behandelaren op huisbezoek als er sprake is van een medische
noodzaak welke de verpleegkundigen niet alleen af kunnen handelen. Het team biedt zelf
evidente behandelingen zoals Cognitieve Gedragstherapie (CGT), maar kunnen ook
zorgtoeleiding naar ander soort behandelingen realiseren (AKWA GGZ, 2022).
Binnen Brijder OTB wordt er sinds 2007 gewerkt met de methodiek Critical Time
Intervention (hierna te noemen CTI). CTI is een methodiek van casemanagement die is
bedoeld om personen met complexe, meervoudige sociaal maatschappelijke en/of
psychiatrische problemen op een gestructureerde wijze in verbinding te brengen met
4
,noodzakelijke hulpverlening. Het is een methodiek welke de PG eigen heeft gemaakt om deze
zo goed mogelijk toe te passen in de praktijk. Via deze methodiek werd alles binnen het team
vormgegeven bij het opstarten, gezien het een relatief nieuw team is (2016). Het proces van
voor de aanmelding tot na de beëindiging van de hulpverlenersrelatie staat hierin beschreven.
II - Context
Bij het aanpakken van complexe problemen is een gestructureerde methodiek cruciaal. Dit is
niet zomaar een uitspraak, maar empirisch onderbouwd. Onderzoek toont op drie niveaus het
belang van een methodiek aan. Op cliëntniveau (micro) vergroot een methodiek de kans op
passende hulp en verhoogt het de tevredenheid (Baartman et al, 2000, p. 124). Op teamniveau
(meso) zorgt het voor duidelijkheid over verwachtingen en bevordert de eensgezindheid
(Baartman et al, 2000, p. 124). Op organisatieniveau (meso/macro) waarborgt het de kwaliteit
(Baartman et al, 2000 p. 125).
Brijder OTB gebruikt de CTI-methodiek, ontstaan in de jaren '90, om daklozen met co-
morbide problematiek te helpen. Deze methodiek, voortgekomen uit een samenwerking
tussen twee daklozencentra, richt zich meer op het sociaal-maatschappelijke aspect dan het
psychiatrische. Reguliere behandelmethoden bleken vaak niet effectief voor deze doelgroep
(Valencia et al. 1996, 1997). CTI werd tussen 2003 en 2006 aangepast voor gebruik in de
Nederlandse zorg.
Onderzoek toont aan dat CTI effectief is bij dak- en thuislozen met bijkomende problemen
zoals psychische stoornissen of middelengebruik. Resultaten omvatten onder andere minder
psychische klachten bij cliënten die te weinig steun ervaren, een betere relatie tussen patiënt
en begeleider, en een beter ervaren resultaat van de hulp (de Vet et al., 2017). Het meest
recente onderzoek toont aan dat 87% van de CTI-trajecten binnen de PG aantoonbaar effectief
zijn (Van der Plas et al. 2019). De methodiek wordt vandaag de dag nog steeds geëvalueerd
en aangepast, wat bijdraagt aan de voortdurende verbetering van de zorg.
III - Aanleiding
De CTI-methodiek werd door het zelfsturende team van Brijder geïntroduceerd bij de
oprichting van het OTB. CTI was uniek in zijn aandacht voor co-morbiditeit en bemoeizorg
en de mogelijkheid om ondersteuning te bieden aan cliënten die worstelen met
middelengebruik, ondanks de aanvankelijke onzekerheid over de effectiviteit (Van Hemert et
al., 2016). Echter kunnen bepaalde factoren, zoals middelengebruik, de effectiviteit van CTI
ondermijnen, waardoor er bij ernstige verslavingen minder succesvolle resultaten zijn (Jones
et al, 2003).
Sinds de introductie in 2017 is CTI voor het OTB een toonaangevende methodiek geweest.
Desalniettemin ontstond er verdeeldheid binnen het team over de hantering van de methodiek.
In verkennende gesprekken bleek dat 5 van de 10 collega's geen officiële training hebben
gevolgd, 3 nooit betrokken zijn geweest bij de implementatie en 2 die inhoudelijk weinig
kennis hadden over CTI (Brijder OTB, persoonlijke communicatie, 26 september 2022). De
implementatie en opleiding rondom CTI is gebrekkig gebleken.
5
, Er heerst onzekerheid over de vraag waarom CTI naar de achtergrond is verdwenen. Wel
wordt duidelijk dat nieuwe medewerkers niet actief geïnformeerd worden over CTI, terwijl
veel ervaren medewerkers het niet meer bewust toepassen. Sommige teamleden vinden de
vaste fasen van de methodiek te rigide (Brijder OTB, persoonlijke communicatie, 26
september 2022).
Hoewel drie collega's die bij de training aanwezig waren tevreden zijn met CTI, geeft de
meerderheid aan tevreden te zijn met wat ze over CTI hebben gehoord (Brijder OTB,
persoonlijke communicatie, 9 september 2022). Het team overweegt nu om een overstap naar
een andere methodiek, om te testen of deze meer passend is (Brijder OTB, persoonlijke
communicatie, 19 september 2022).
Vanuit persoonlijke communicatie is het echter duidelijk dat het team geïnteresseerd is in het
werken met CTI, zodat ze een weloverwogen beslissing kunnen nemen over het al dan niet
doorgaan met deze methode of het implementeren van een nieuwe (persoonlijke
communicatie, 2 december 2022).
De vervaging van CTI beïnvloedt het werk binnen het team; niet iedereen hanteert dezelfde
behandelmethode en dit heeft een impact op de begeleiding van patiënten. Iedereen lijkt een
'eigen' methodiek te volgen op basis van hun eigen kennis en ervaring. Hoewel er wordt
samengewerkt en afgestemd, worden er vaak meningsverschillen over de invulling van het
werk ervaren en blijven zaken liggen zonder evaluatie en/of vervolgstappen (Persoonlijke
communicatie, 9 september 2022).
Met betrekking tot de patiëntenzorg ontbreekt er nu een consistente benadering van
aanmelding tot uitstroom en nazorg. Cliënttrajecten duren vaak langer dan CTI voorschrijft,
wat leidt tot een gebrek aan plan en structuur. De patiënten blijven vaak te lang in traject en
worden regelmatig ontslagen zonder dat de behandeldoelen zijn bereikt. Dit is zowel voor de
patiënt, de behandelaar als de organisatie een ernstig nadeel. Dit suggereert dan ook een
dringende noodzaak om de huidige toepassing van de CTI-methodiek te onderzoeken en te
evalueren.
IV - Doelstelling
Dit onderzoek, uitgevoerd van september 2022 tot juli 2023, heeft als doel te bepalen hoe het
team de CTI-methodiek opnieuw kan implementeren in hun dagelijkse werkzaamheden.
Gezien de methodiek nog steeds relevant is binnen het team, is het belangrijk om
verbeterpunten te blijven identificeren. Het onderzoek is noodzakelijk omdat inconsistenties
in de toepassing van de methodiek negatieve effecten hebben, zoals gesuggereerd door
eerdere theorieën en gesprekken met het team. Het team benadrukt meerdere malen het belang
van gefaseerd en tijdsgebonden werken (persoonlijke communicatie, 15 september 2022). De
voordelen van een duidelijke methodiek, zoals beschreven door Baartman, zijn evident. Het
doel is om Brijder OTB in staat te stellen de CTI-methodiek op een haalbare manier te
hervatten, waarbij het aan hunzelf is om te bepalen of zij met deze methodiek verder willen.
Het streven is om een eindproduct te creëren waar niet alleen het team zelfstandig mee verder
kan nadat de onderzoeker de werkplek verlaat, maar ook om het team opnieuw te
enthousiasmeren voor de methodiek. De geldende hypothese is dat het eindproduct een
6
