1
Geschiedenis van de Psychologie
Pioneers of Psychology, H2 t/m H16
Hoofdstuk 2: Pioneering Philosophers of Mind: Descartes, Locke and Leibniz
René Descartes (1596-1650) zat middenin identiteitscrisis: hij had gevoel dat zijn elite-opleiding
niet veel meetelde en kleineerde waarde van zijn academische onderwerpen. Hij was tegen
wiskunde omdat het nog nooit was toegepast op oplossing van belangrijke praktische
problemen. Hij was ook tegen filosofie omdat het nog nooit iets geproduceerd had dat
twijfelachtig of onzeker was.
Na zijn identiteitscrisis werd hij filosoof en werd daarmee 1 van eerste invloedrijke denkers die
volledig mechanische verklaringen had voor traditionele functies van gevoelige psyche
(menselijke zelfreflectie) of ziel van Aristoteles.
Descartes beschreef menselijke geest en lichaam als 2 op elkaar inwerkende, maar duidelijk
verschillende entiteiten die elk eigen analyse en verklaring nodig hadden.
RENÉ DESCARTES AND THE MIND-BODY DISTINCTION
Descartes besloot hij bij leger te gaan om te kijken of praktische ervaringen van ‘echte wereld’
meer bevredigende kennis zouden leveren. Dit was niet het geval, totdat hij wiskundige Isaac
Beeckman tegen kwam die zijn mentor werd. Descartes schreef toen zijn 1e wetenschappelijke
werk: essay over muziek.
Descartes kwam tot 2 inzichten:
Elk punt in ruimte kan worden gedefinieerd door zijn numerieke afstanden van
willekeurig gedefinieerde lijnen of vlakken analytische geometrie: middel om eerder
aparte wiskundige disciplines van meetkunde (met motieven) en algebra (met nummers)
te verenigen en integreren (inspiratie kwam door vlieg)
Er moet nieuwe methode gebruikt worden voor verkrijgen van ware kennis (inspiratie
kwam door boodschap “welk pad in leven zal ik volgen?” in zijn droom
Descartes’s Method and “Simple Natures”
1e regel voor verkrijgen van kennis was om niets als waar aan te nemen tenzij het zich duidelijk
in zijn geest presenteerde. Nu twijfelde Descartes aan alles en begon systematische twijfel te
gebruiken om tot concepten te komen die startpunten zouden zijn voor deductief redeneren in
alle niet-wiskundige velden.
Descartes beweerde dat bestaan van meest elementaire en fundamentele eigenschappen van
fysieke fenomenen (= simpele naturen) niet geanalyseerd of betwijfeld konden worden. Onze
zintuigen kunnen namelijk misleidend zijn (voorbeeld stokje in water). Er waren 2 fysieke
eigenschappen die onder simpele naturen vielen:
Uitbreiding (extension): ruimte bezet door fysiek deeltje of lichaam
Beweging (motion): beweging van fysiek deeltje door ruimte
Galileo Galilei (1564-1642) had iets vergelijkbaars bedacht: hij maakte onderscheid tussen
primaire eigenschappen (vormen, kwantiteit en beweging) en secundaire eigenschappen
(zicht, geluid, geur en tast) van fysieke materie bij menselijke zintuigen.
Descartes' eerste publicatie bestond uit 2 delen: ‘Le Monde’ (fysieke opmaak van universum,
vooral licht en visie) en ‘L‘Homme’ (analyseren van levende lichamen).
Descartes’s Physics
Descartes geloofde, in tegenstelling tot Democritus, dat er geen leegte of vacuüm kon zijn en
zag gehele universum als volledig gevuld met verschillende soorten materiële deeltjes in
verschillende vormen van beweging.
, 2
Volgens Descartes waren er 3 soorten deeltjes:
Vuurdeeltjes (‘virtueel perfecte vloeistof’): ondenkbaar kleine deeltjes die iedere ruimte
van elke vorm of grootte kunnen vullen. Vuurdeeltjes vormen in midden van universum
de zon
Luchtdeeltjes: iets grotere deeltjes die nog wel te klein zijn om te kunnen waarnemen
Aardedeeltjes: zwaarste deeltjes die basis zijn voor alle materiële objecten, inclusief
planeten, kometen en aarde met alle objecten daarop
Mechanistic Physiology
Descartes gaf bijdrage aan Galileo (lichaam als hefbomensysteem) en William Harvey (hart als
pompmechanisme) door te stellen dat lichaam volledig mechanisch werkt. Hij was vooral
geïnteresseerd in vertakkingssysteem van zenuwen bij dieren (menselijk ontleden was
verboden). Ook ontdekte hij dat hersenen ventrikels hebben, gevuld met heldere gele vloeistof
(= animal spirits, nu bekend als hersenvocht).
Descartes formuleerde reflex (= neurofysiologisch principe waarbij specifieke stimulus van
externe wereld automatisch specifieke respons uitlokt). Hierbij zijn er 2 soorten reflexen:
Ongeconditioneerde reflex: reflex waarin respons onwillekeurig plaatsvindt in hetzelfde
orgaan dat stimulus waarneemt
Geconditioneerde reflex: stimulus lokt ander soort verworven respons op als gevolg van
ervaring en leren (Ivan Pavlov)
Gedragsresponsen kunnen ook beïnvloedt worden door interne, emotionele factoren als gevolg
van ongeregeldheden die plaatsvinden in poel met animal spirits in hersenen. Lichaamsreacties
worden daarom bepaald door combinatie van externe stimulering en interne, emotionele
bereidheid van animal spirits om op bepaalde manier te reageren.
Volgens Descartes zijn ventrikels tijdens waakzaamheid maximaal gevuld en uitgebreid met
animal spirits waardoor er maximale sensitiviteit is in hersenweefsel en zenuwen voor externe
stimulering. Tijdens slaap raakt ventrikel gedeeltelijk leeg en worden vezels slap waardoor
signalen niet worden uitgezonden. Soms is dit wel het geval dromen.
Descartes zag mensen en dieren als automaten, maar mensen hebben extra capaciteiten voor
rationaliteit, bewustzijn en vrije wil (= functies van traditionele rationele ziel van Aristoteles).
Rational Qualities of the Mind
In Descartes’ meest bekende boek ‘Discourse on Method’ beschreef hij dat hij aan alles
twijfelde, behalve aan zijn eigen bestaan. Hieruit kwam beroemde uitspraak: ik denk, dus ik
besta (cogito ergo sum). Hij kwam tot conclusie dat gedachten in contrast staan met lichaam.
Ideeën die onafhankelijk zijn van specifieke sensorische ervaring, maar waar wel naar
gesuggereerd kan worden door bepaalde ervaringen, moeten ontstaan uit aard van denkende
ziel zelf. Dit noemde Descartes aangeboren ideeën van ziel. Aangeboren idee van 'perfectie' in
combinatie met zijn zekerheid van realiteit van zijn eigen geest, suggereerde voor hem ook dat
er God moest bestaan die alle aspecten van perfectie uitdrukte.
Interactive Dualism
Psychofysisch dualisme = bederfelijk lichaam, maar onsterfelijke ziel (= algemeen idee).
Descartes’ positie wordt als interactief dualisme beschouwd omdat hij scherp onderscheid
maakte tussen lichaam en geest en ontdekte dat er vele mogelijke soorten interacties en
conflicten zijn tussen de 2.
Descartes ontwikkelde zijn dualistische ideeën samen met prinses Elizabeth van Bohemia
(1618-1680). Descartes en Elizabeth ontwikkelden vriendschap en correspondentie waarna hij
zijn laatste belangrijke boek schreef: ‘Treatise on the Passions of the Soul’.
, 3
Volgens Descartes moest er specifieke locatie in lichaam zijn waar dubbele indrukken van ogen
eenheid vormen voor ze ziel bereiken. Hij leerde toen over pijnappelklier: kleine, dennenappel-
vormige structuur vlakbij centrum van hersenen, die zich gedeeltelijk uitstrekt in groot ventrikel.
Pijnappelklier was ideaal geplaatst om ongeregeldheden van animal spirits te voelen, die
volgens hem oorzaak van emoties waren. Bewuste ervaringen van deze ongeregeldheden zijn
passies (= bewust besef van emoties, zoals liefde, haat, angst of verlangen). Geest kan
proberen effect van emoties te beïnvloeden door bewegingen in pijnappelklier te initiëren die
stroom van animal spirits versterken, remmen of omleiden.
The Legacy of Descartes
Descartes werd door Koningin Christina van Zweden uitgenodigd om naar haar hof te verhuizen
en filosoof te worden. Dit deed hij waarna hij hier frivole verzen schreef om prestaties van
Christina te vieren.
JOHN LOCKE AND THE EMPIRICIST TRADITION
Filosoof en arts John Locke (1632-1704) publiceerde belangrijk boek genaamd ‘An Essay
Concerning Human Understanding’. Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) was onder
indruk van dit boek en wilde in contact komen met Locke. Dit lukte niet, waardoor Leibniz zijn
ideeën uitwerkte in zijn belangrijkste werk: ‘New Essays on Human Understanding’.
Leibniz en Locke verwierpen allebei mogelijkheden op academische carrières ten gunste van
deelname in ‘echte wereld’ van politiek en publieke zaken. Ook werden ze beiden beïnvloedt
door eerder werk van Descartes, maar op verschillende manieren:
Locke nam ideeën van Descartes over m.b.t. fysica en fysiologie en gebruikte ze als
basis voor empiristische theorie van kennis, maar wees idee van constante bewuste
gedachte met aangeboren ideeën af
Leibniz verwierp aspecten van Descartes’ fysica, maar accepteerde realiteit van actieve,
bewuste ziel met zijn eigen belangrijke rol in maken van onze ervaring van wereld hij
stelde filosofie van geest voor die nativistische en rationalistische neigingen van
Descartes benadrukte
Revolution and Tolerance
John Locke leerde op school dat er 2 of meer kanten zijn aan meeste standpunten. Nadat Locke
titel had verdiend in klassieke oudheid, studeerde hij samen met aantal progressieve artsen
waardoor hij dezelfde vaardigheden leerde als die van effectieve dokter.
Locke werd vriend van scheikundige Robert Boyle (1627-1691), die grondlegger was van
Boyle’s law: volume van gas varieert omgekeerd met druk die erop wordt uitgeoefend. Locke
werd door Descartes’ werk overtuigt dat je niets zomaar kunt aannemen op basis van autoriteit.
Boyle richtte belangrijkste wetenschappelijke organisatie van Groot-Brittannië op: Royal Society
of London. Locke kwam toen met idee om kern van kennis en gedachten te onderzoeken, wat
leidde tot zijn grote boek ‘An Essay Concerning Human Understanding’.
Political Involvements
Sir Anthony Ashley Cooper (1621-1683) was belangrijk lid van Oliver Cromwell’s
Commonwealth overheid en nieuwe restauratieparlement waar hij favoriet van koning Charles II
werd. Cooper was onderweg om meest invloedrijke politicus van Engeland te worden.
Cooper kwam naar Oxford om zijn levercyste te laten genezen. Locke verving Coopers originele
arts, opereerde hem, redde zijn leven en werd zijn persoonlijke arts. Er ontstond vriendschap
tussen Locke en Cooper.
Locke hield zich bezig met schrijven van legale code/wetboek: Fundamental Constitutions of
Carolina alle groepen die in God geloofden (behalve rooms-katholieken) kregen vrijheid van
godsdienst, landeigenaren van 50 are of meer kregen recht om te stemmen en
eigendomsrechten werden sterk beschermd (inclusief recht om slaven te bezitten wiens arbeid
essentieel was voor Carolina-economie).
, 4
Er ontstond crisis in politiek en monarchie over opvolging van koning Charles II. Cooper en
Locke vluchtten beide naar Nederland. Toen politieke klimaat in Groot-Brittannië weer veilig
was, publiceerde Locke zijn werken waarmee hij bekendste filosoof van Engeland werd.
An Essay Concerning Human Understanding
Locke zag methoden van systematische observatie en experimenten van Boyle en Newton als
model voor hoe menselijke geest beste werkt. Hij riep Aristoteles’ opvatting over onervaren
geest op als tabula rasa (= onbeschreven blad). Locke stelde dat dit blad beschreven kon
worden d.m.v. ervaring. Hij zag geest dan ook als passieve opvangplek voor informatie van
buitenwereld en kon, in tegenstelling tot Descartes’ visie, niet aangeboren zijn.
Volgens Locke heeft menselijke geest 2 soorten ervaringen die opgeroepen kunnen worden in
vorm van herinneringen:
Sensaties van objecten in externe wereld
Reflecties van activiteiten van eigen geest
Vroegste sensaties en reflecties van baby’s produceren meest simpele ideeën: begrippen zoals
roodheid, rondheid, luidheid, koudheid, hardheid en zoetheid van basiszintuigen en van staten
als willen, zien, leuk vinden en afkeer van innerlijke reflecties. Met herhaalde ervaring worden
simpele ideeën door geest op verschillende manieren gecombineerd om complexe ideeën te
produceren (bijv. roodheid, rondheid en zoetheid kunnen zich combineren tot idee van appel).
Locke stelt wel dat alle simpele componenten van zulke ideeën eerder ervaren moeten zijn.
Vriend van Locke, William Molyneux (1656-1696), maakte beroemde illustratie van
hypothetisch geval waarin hij zich afvroeg of blinde man verschil tussen kubus en bal kon
aangeven, als hij ineens zou kunnen zien. Antwoord hierop was nee.
Kinds of Knowledge
Locke stelde dat kennis niets anders is dan perceptie van samenhang en overeenstemming, of
verschil en weerzin van ideeën. Soorten kennis:
Intuïtieve kennis: onmiddellijke en onweerstaanbare percepties (zwart vs. wit)
Demonstratieve kennis: geometrische of logische redenering waarin stapsgewijze
reeks deducties met onbewezen stellingen resulteert in conclusie die niet voor hand ligt
maar absoluut waar is
Sensitieve kennis: menselijke kennis die niet intuïtief of demonstratief is en gemaakt
wordt door bepaalde patronen van sensorische ervaringen die mensen hebben
Locke introduceerde term associatie van ideeën om combineren van ideeën mee aan te
duiden. Categorieën van natuurlijke associaties:
1. Roodheid en rondheid van appels en relaties in wetenschappelijke wetten die onlangs
ontdekt waren door wetenschappers als Boyle en Newton
2. Alle per ongeluk verbonden ideeën (gewoonten voortkomend uit cultuur, bijgeloof en
iemands eigenzinnige verbonden ervaringen)
Alleen natuurlijke associaties zijn ware kennis. Na Lockes dood introduceerden zijn opvolgers
termen wet van associatie door nabijheid (= ervaring van 2 of meer ideeën gelijktijdig of in
snelle opeenvolging) en wet van associatie door gelijkheid (= gelijkenis van 2 of meer
ervaarde ideeën) om zijn principes formeel te maken.
Locke verklaarde dat objecten in materiële wereld primaire eigenschappen als stevigheid,
uitbreiding, figuur en mobiliteit hebben. Secundaire eigenschappen zijn bewuste indrukken zoals
geluiden, kleuren, temperaturen, smaken en geuren die voortkomen uit sensorische organen en
objecten zelf. Locke beschouwde deze secundaire kwaliteiten als minder ‘waar’.
Practical Implications of Locke’s Philosophy
In Lockes boek ‘Two Treatises of Government’ impliceerde hij dat er tolerantie nodig was voor
religieuze kwesties en brede participatie in overheidszaken wenselijk was omdat niemand alles
wist. Hij veranderde en werkte hierin ook eerdere theorie van Thomas Hobbes (1588-1679)
verder uit om rekening te houden met oorsprong en doelen van burgerlijke overheid.
