Ajuna Soerjadi
ETHIEK SAMENVATTING
Manuscript van Prof. Dr. Jean-Pierre Wils en hoofstukken 1,3,4,14 uit het Basisboek Ethiek van Martn van Hees, Thomas Nys, Ingrid Robeyns
Deel 1 (A)
Ethiek als moraaltheorie
Mensen beschikken niet meer over instincten die eet gedragg eeiden. Als individu maken ze een moraeee ontwikkeeing
door. Moraeee gewoontes en visies zijn van kracht binnen een sociale context en worden door het kind geaccepteerd door
socigee sgnctioneraing. In zijn ontwikkeling zal hij ze steeds weer opnieuw praobeemgtiseraen en een bewuste houding ertoe
ontwikkelen.
Ook de mggtscegppij als geheel is in beweging in moreel opzicht. De sociale leefwereld vormt dan geen garante meer
voor stgbieee moraeee oraiëntgties. Hoe meer een maatschappij openstaat voor verandering van morele voorschrifen, des
te groter de menselijke vrijheid om het eigen leven te bepalen. Risico om niet in verastgndeouding met gnderaen te
kunnen leven. Nieuwe handelingssituates waarin we ‘juist’ en ‘goed’ willen handelen. Die predicaten markeren de
grondstructuur van de moragge (denk ook aan verboden, geboden, of geoorloofde handelingen, waarden en normen,
rechten en plichten).
Eteiek is een teeoraie die moragge tot voorawerap eeef. Vragen omtrent de funderaingen van handelingen staan centraal.
Immoraeee: in strijd met een morele zienswijze. Amoraeee: moreel indiferent.
Braede moragge: culturele omgangsvormen, lokale tradites
Smgeee moragge: hoe we het beste kunnen en moeten leven. Wat bindend en maatgevend is (noramgtiviteit). Dit is het
domein van morageiteit, waarin de begrippen ‘goed’ en ‘juist’ thuishoren. Het gebied waarin we veragntwooradeeijk zijn. In
de ethiek denken we na over de moraeee kwgeiteit van ons handelen.
Ethiek als hulp om tot overeenstemming te komen
Als we verstandhouding zoeken, hebben we een kgdera nodig voor een gesprek. We hebben een taal nodig waarin we
elkaar kunnen ontmoeten. Welke argumenten zijn aanvaardbaar? We willen gepgste ooradeeen vellen, gekenmerkt door
raedeeijkeeid. Ethiek is een hulpmiddel voor het verstaan, een middel tot het verbeteren van het morele karakter van een
gesprek over conficterende morele kwestes.
Juistheid als gepastheid
De egndeeingssitugtie en omstgndigeeden veranderen voortdurend, dus we kunnen niet spreken van een ware handeling.
Juistheid betekent gepast en daarom verplichtend binnen de omstandigheden. We moeten een norm gevalsmatg
toepassen.
Beschrijven en voorschrijven
Het gaat in de ethiek om de praescraiptie van een morele kweste. In de wetenschappen komt ook ‘goed’ voor, maar dat is
de uitdrukking van waardering. In de ethiek hebben als ‘juist’ gekwalifceerde handelingen wel een bindend karakter. Dat
zijn noramgtieve ooradeeen die berusten op praescraiptieve wggraderaing. Het is een ngturageistiscee draograeden om direct
prescriptes af te leiden uit descriptes. Ze moeten eerst worden geconfronteerd met normatef-ethische commentaren.
We zijn op zoek naar juistheid ‘tout court’.
Vrijheid en verantwoordelijkheid voor handelen
We gedragen ons volgens sociale convente. Overtreding van morele normen leidt tot afeuring en strafen. We handelen
als we weten wat we doen (cognitieve dimensie) en als we willen wat we doen (voeuntgtieve dimensie).
,Ajuna Soerjadi
Veragntwooradeeijkeeid. Zonder de fundamentele veronderstelling van vrijheid, toerekeningsvatbaarheid en
verantwoording kan van moraal geen sprake zijn. We zijn verantwoordelijk voor zowel onze gctieve als pgssieve
handelingen. Equivgeentieteese/significgntieteese afhankelijk van de mate waarin nalatgheid moreel weegt.
Oriëntaties en grondslagen
De ethiek biedt substgntiëee oraiëntgties en verschaf ons funderaingen voor onze levenspraxis en morele praktjken
Moraal en religie
Alle religies behelzen substantile morele voorstellingen maar zijn globaal genomen bij lange na niet zoiets als een moraal.
Diverse morele voorstellingen zijn zonder religie tot stand gekomen. De autonomie van ethiek is goed in een maatschappij
met diverse religies.
Genese en geldigheid
De eerakomst van morele voorstellingen draagt bij aan begrip, maar voramt geen ggragntie voor hun juistheid. Morele
normen zijn alleen geldig, wanneer we ze voor eet foraum vgn onze raede kunnen funderen. Ze moeten na te voltrekken
zijn voor alle betrokkenen. Het ideaal van een openbgrae funderaing van morele normen staat sinds Kant centraal in de
moderne ethiek.
Moraal en de ernst van het leven
De moraal als object van ethiek is niet te verwarren met aanverwante, maar andere reguleringen van ons handelen.
Moraal is een veld van confraontgtie met eranstige eevenszgken. Daarin gaat het om de vraag hoe we wieeen, kunnen, en
moeten leven. We maken er aanspraak op een antwoord te geven dat juist is, opdat we goed handelen.
Deelgebieden van de ethiek
Metg-eteiek: Stelt geen normateve vragen. Het concentreert zich op taalflosofsche vraagstukken. ‘Wat is de betekenis
van goed?’
Descraiptieve eteiek: morele handelingen worden beschreven
Noramgtieve eteiek: Het gaat om het funderen van morele normen om te komen tot prescripteve praktsche voorschrifen
Toegepgste eteiek: oordelen preciseren binnen een domein
Beslissing en oordeelvermogen
Uit algemene oordelen, principes, kunnen we geen concrete handelingsaanwijzingen en beslissingen deduceren (top-
down). Aegemene graondraegees enerzijds, en weeoverawogen individueee ooradeeen anderzijds, moeten in een
gragumentgtief evenwicet worden gebracht kweste van moraeee ooradeeesveramogen.
Geboden, verboden, en geoorloofd. Het goede als het juiste
Moraeee geboden: juiste en goede handelingen, waartoe we verplicht zijn.
Moraeee veraboden: verkeerde of slechte handelingen. We verwachten van anderen dat ze ze nalaten en zijn er zelf toe
verplicht dat ook te doen.
Moraeee geooraeoofd: neutraal, verdedigbaar, of acceptabel. De uitvoering ervan kan niet worden verlangd. Ze zijn in
zwakkere zin goed dan geboden handelingen. Er zijn ook superaeraoggtoraiscee egndeeingen die verplichtngen in positeve
zin overtrefen. Goed zijn egndeeingen die we ges moraeee juist kwgeificeraen. Dat kan dus ook bijvoorbeeld de minst
schadelijke zijn.
Principes en topoi
Praincipes: fundamentele richtlijnen, samengebald in een korte uitspraak. Monistiscee opvgttngen gaan ervan uit dat een
ethiek van een enkee praincipe kan worden afgeleid. Cgtegoraiscee imperagtief: Handel zo, dat je de mensheid, zowel in je
, Ajuna Soerjadi
eigen persoon, als in die van enig ander, steeds tegelijk als doel en nooit louter als middel gebruikt. En de
nutsmgximgeiseraing: maximaliseer steeds het grootst mogelijke geluk van het grootst mogelijke aantal mensen.
Peurageistiscee opvgttngen veronderstellen meer principes. Het model van Tom L. Begucegmp en Jgmes F. Ceiedraess:
respect voor gutonomie, de plicht om niet te scegden, de plicht om te eeepen, en het beginsel van raecetvggradigeeid. Ze
maken gebruik van topoi, van algemeen erkende gezichtspunten. Ze reconstrueren wat we vanzelfsprekend beschouwen
als een fundgmenteee moraeee consensus. Ze maken een praimg-fgcie-oraiëntgtie mogelijk. Het zijn principes van
middeegraote raeikwijdte omdat ze abstracter zijn dan concrete handelingsregels, maar minder abstract dan normateve
principes. Hun verhouding daartoe is precair: men kan met de topoi instemmen zonder te moeten aangeven wat ze
normatef impliceren. Mensen hebben fundgmenteee raeceten. We beroepen ons daarop als we de juistheid van een
handeling willen aantonen.
Normen
Normen zijn in diraecte zin praescraiptief. Ze schrijven voor hoe we moeten handelen. Ze reguleren een handelingsdomein.
Er moet wel geconcretseerd worden wie de ‘morage ggents’ en ‘morage pgtients’ zijn.
Waarden
Waarden zijn abstract en suggereren overeenstemming tussen personen, maar laten in het duister welke noramgtieve
consequenties eraan verbonden zijn. De voorkeur voor één bepaalde waarde kan ook gevaarlijke gevolgen hebben.
Waarden zijn de uitdrukking van onze morele waarderingen/noramgtieve gppraecigties. Waarden zijn gttragctief. Normen
zijn raestraictief.
Rechten en plichten
Een recht is een gekwgeificeerade ggnspraggk op iets wat een persoon ten overstaan van een ander heef. Dat recht wordt
beschermd door wetten/noramen. De verhouding tussen rechten en plichten is niet symmetraisce. Er zijn vier soorten
rechten: ggnspragken, vraijeeidsraeceten, bevoegdeeden tot mgcetsuitoefening, en immuniteitsraeceten. Ze worden veelal
defensief geformuleerd.
Vijf theoretische modellen van normatieve ethiek
Consequentigeisme verbindt de juistheid van ons handelen uitsluitend met de gevolgen met het oog op een te
optmaliseren goed.
Deontoeogie beweert dat er tenminste enkele handelingen zijn die in zichzelf geboden of verboden zijn.
Teeeoeogie verbindt de juistheid met bepaalde (natuurlijke) doelen (telos).
Deugdeteiek viseert houdingen en karaktervorming, de morele disposites van handelende personen.
Contextugeisme zegt dat juistheid afhangt van situatonele omstandigheden of culturele context.
Consequentigeisme: Een essenteel kenmerk van het consequentalisme is het onderscheid tussen het moraeee juiste en
eet niet-moraeee goede. De juistheid is uitsluitend afhankelijk van de mate waarin een handeling betere gevolgen heef
dan andere mogelijke handelingen. Als maatstaf geldt eet gegemene goed. Wat is dan het goede dat moet worden
gemaximaliseerd? In het egndeeingsconsequentigeisme moeten we enkelvoudige handelingen meten naar haar gevolgen.
Complete overbelastng. Regeeconsequentigeisme viseert algemene handelingsregels die gewoonlijk de beste gevolgen
efectueert. Volgens het utieisme is een handeling juist als die nuttge gevoegen heef (genot, welvaart etc.)
Bezwgraen:
- Bovenmgtige eis. We kunnen gevolgen niet voorspellen
- We hebben geen maatstaf om de nutge efecten van een handeling voor verasceieeende betraokkenen te
vergelijken.
- Er zijn handelingen die intrainsiek seecet zijn, los van de consequentes
- Vreugde, genot, en preferentes kunnen immoraeee zijn. We moeten ze eerst als moreel ‘goed’ kwalifceren.
- Het consequentalisme kan geen specifieke raeceten en peiceten funderen, omdat het het onpartjdige totaal-nut
voor ogen heef.
- Onbetwistbgrae moraeee raeceten kunnen niet gefundeerd worden
- Onze ngegtigeeid weegt even zwggra als onze acteve handelingen. Dat is contra-intuïtef
