Inhoudsopgave
Hoeven, M. van der, Jacobs, A., Vorle, R. van de, Heusden, B. van (2014) Cultuur in de Spiegel in de praktijk,
een leerplankader voor cultuuronderwijs. SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) Enschede.
...................................................................................................................................................................... 3
Hfst. 1: Inleiding, p. 6 t/m. 9.................................................................................................................................3
Hfst. 2: Theoretisch kader voor cultuur(onderwijs), p. 10 t/m. 17.......................................................................3
Hfst. 3: Ontwikkeling van het cultureel bewustzijn tussen 4 en 18 jaar, p. 20 t/m. 31.......................................4
Hfst. 6: Handreiking om cultuuronderwijs te ontwerpen,....................................................................................7
Van Heusden, B., Rass, A., Tans, J. (2015) Cultuur², Basis voor cultuuronderwijs. Van Gorcum Uitgevers.
Totaal aantal pag. 166.................................................................................................................................. 11
Hfst. 1: Cultuur, wat is dat? p. 18 t/m. 29..........................................................................................................11
Doorkijkjes, p. 30-31 & 32-33 doorlezen.......................................................................................................13
Hfst. 2: Het cultureel bewustzijn, p. 36 t/m. 43.................................................................................................13
Hfst. 3: Cultuur in het onderwijs, p. 54 t/m. 87..................................................................................................15
§ Geschiedenis van cultuuronderwijs in het kort, p. 88-95 doorlezen...............................................................16
Hfst. 4: Passend cultuuronderwijs, p. 98 t/m. 111.............................................................................................18
Doorkijkjes: 112 – 123 doorlezen..................................................................................................................19
Hfst. 5: Cultuuronderwijs in samenhang, p. 126 t/m. 141.................................................................................19
Doorkijkje 142-143 doorlezen.......................................................................................................................20
Hfst. 6: Je doet het niet alleen, p. 146 t/m. 153.................................................................................................20
Doorkijkje 154-161 doorlezen.......................................................................................................................21
Hfst. 7: Cultuuronderwijs evalueren, hoe doen we dat? . 164 t/m. 173............................................................22
Doorkijkje 174-175 doorlezen.......................................................................................................................23
Hfst. 8: Cultuuronderwijs dat nog komt, 178 t/m. 186......................................................................................23
Schep, M. Van Boxtel, C., Noordergraaf, J. (2015) Wat je kunt leren van een educatieve museumrondleiding.
Cultuur + Educatie, nr. 42, p. 33 t/m. 49....................................................................................................... 24
Meeuwis, V. & Van Lanschot Hubrecht, V. (2014) Curriculumontwikkeling in de praktijk, p. 15 t/m. 19.........28
Wervers, E. ((2015) Aardig, aardig en vaardig. Cultuuronderwijs en de brede ontwikkeling van kinderen. p. 45
t/m. 49........................................................................................................................................................ 28
Grever, M. (2014) Erfgoedonderwijs en historisch besef: waarom is het nodig? P. 55 t/m. 58.......................29
Hoogeveen, K. (2015) Maakt kunst- en cultuuronderwijs creatief? Werken aan de brede vorming en de 21e-
eeuwse vaardigheden op de basisschool. P. 60 t/m. 63................................................................................29
http://www.lkca.nl/primair-onderwijs......................................................................................................... 29
www.mocca-amsterdam.nl.......................................................................................................................... 29
https://www.mediawijsheid.nl/lesmateriaal/.............................................................................................. 30
Artikel hoekjes van herkomst....................................................................................................................... 30
,Werkgroep aantekeningen........................................................................................................................... 32
Werkgroep 1:......................................................................................................................................................32
Werkgroep 2:......................................................................................................................................................36
Werkgroep 3:......................................................................................................................................................39
Werkgroep 4:......................................................................................................................................................42
werkgroep 5:......................................................................................................................................................43
,SAMENVATTINGEN:
Hoeven, M. van der, Jacobs, A., Vorle, R. van de,
Heusden, B. van (2014) Cultuur in de Spiegel in de
praktijk, een leerplankader voor cultuuronderwijs. SLO
(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling)
Enschede.
Hfst. 1: Inleiding, p. 6 t/m. 9
In deze leerplankundige handreiking is een vertaling gemaakt van een theoretisch kader voor
cultuuronderwijs naar de onderwijspraktijk. Deze handreiking laat zien welke mogelijkheden het
theoretisch kader biedt voor het ontwikkelen van cultuuronderwijs voor leerlingen van 4-18 jaar. Met
dit kader kan cultuuronderwijs schoolbreed en in een doorlopende leerlijn worden ingericht en
vormgegeven.
Cultuuronderwijs is erop gericht om het cultureel bewustzijn van leerlingen te ontwikkelen.
Cultuureducatie maakt leerlingen tot zelfbewuste, relativerende en kritische burgers, met een sterk
gevoel voor en inzicht in de complexiteit van cultuur.
Leergebieden waar cultuuronderwijs een plaats kan krijgen in het primair onderwijs: kunstzinnige
oriëntatie (waaronder erfgoedonderwijs), oriëntatie op jezelf en de wereld, Nederlands en Engels.
Hfst. 2: Theoretisch kader voor cultuur(onderwijs), p. 10 t/m. 17
Vanuit de cognitiewetenschappen wordt cultuur opgevat als een proces van denken en doen, waarbij
mensen hun persoonlijke en collectieve geheugen inzetten om betekenis te geven aan een steeds
veranderende omgeving.
Er is sprake van cultureel bewustzijn wanneer we op cultuur reflecteren, onze aandacht op de cultuur
zelf richten. Het culturele bewustzijn kan persoonlijk zijn, maar ook gedeeld.
Cultuuronderwijs leert leerlingen te reflecteren op cultuur in het algemeen, op hun eigen cultuur en
op de cultuur van anderen. Cultuuronderwijs stimuleert en ontwikkelt het culturele bewustzijn van
leerlingen.
Er zijn drie pijlers waarop cultuuronderwijs rust:
1. Het onderwerp waar het cultuuronderwijs over gaat: bij het kiezen van een onderwerp moeten we
goed naar de leerlingen kijken, luisteren en met ze praten, om te ontdekken wat hun interesseert en
bezighoudt.
Voorbeelden: eten, kleding, wonen, religie, armoede en rijkdom etc.
2. De cognitieve basisvaardigheden die worden ingezet (de vaardigheden zijn voorwaardelijk voor
elkaar):
- Waarnemen: we kunnen dingen en gebeurtenissen herkennen op grond van overeenkomsten die
we waarnemen. Dit gebeurt met de zintuigen.
Voorbeelden: thuis ruikt anders dan bij de buren, kijken en luisteren naar een nieuwsbericht over
een oorlog in het Midden-Oosten.
Handelingswerkwoorden die passen bij waarnemen zijn: observeren, ervaren en lokaliseren.
- Verbeelden: we kunnen iets nieuws bedenken. We kunnen dingen en situaties bedenken en
scheppen.
, Voorbeelden: feestkleding voor je lievelingsdier bedenken, liedje schrijven.
Handelingswerkwoorden: maken, construeren, voorstellen en spelen.
- Conceptualiseren: we kunnen objecten en situaties categoriseren door ze te benoemen. Dit is
mogelijk dankzij taal.
Voorbeelden: culturele verschijnselen onder woorden brengen (Wat is een verjaardag?), discussiëren
over een oorlog in het Midden-Oosten.
Handelingswerkwoorden: waarderen, interpreteren, classificeren.
- Analyseren: we kunnen zoeken naar structuren en verbanden.
Voorbeelden: uitzoeken waarom bij feestelijke gelegenheden mensen andere kleding dragen,
onderzoek laten doen naar de oorzaken van de vele recente oorlogen in het Midden-Oosten.
Handelingswerkwoorden: concluderen, verbanden leggen, testen.
3. De verschillende media waarin cultuur en het cultureel bewustzijn vorm krijgen (media zijn de
dragers van cultuur):
- Het lichaam: stelt ons in staat de werkelijkheid waar te nemen, door de zintuigen.
- Voorwerpen: hiermee breiden we de mogelijkheden van ons lichaam uit. Denk aan
gereedschappen, muziekinstrumenten, sculpturen, kleding, gerechten, gebouwen. Het lichaam kan
ook als voorwerp worden gebruikt, bijvoorbeeld als we gebaren maken.
- Taal: zorgt voor het denken in begrippen.
- Grafische tekens: projecteren de werkelijkheid in het platte vlak. Ze worden ingezet om structuren
zichtbaar te maken.
Het cultureel bewustzijn en het onderwerp (een aspect van cultuur) bevatten zowel vaardigheden als
media.
-> Zie tabel (blz. 17): combinaties van media en basisvaardigheden in cultuuronderwijs
De combinaties die het meest bij elkaar passen zijn gemarkeerd.
Waarnemen en analyseren zijn receptieve vaardigheden.
Verbeelden en conceptualiseren zijn productieve vaardigheden.
Het maken van een gedicht of tekening, het analyseren van opvattingen over goed en kwaad zijn
voorbeelden van cultureel bewustzijn in action.
Het gedicht, de tekening zijn uitingen van cultureel bewustzijn.
Bij cultuuronderwijs gaat het om het proces dat het cultureel bewustzijn vormt, hoe we met de
artefacten (het gedicht, de verf op het doek) vorm en betekenis geven aan onze wereld, aan het
leven, aan cultuur.
Hfst. 3: Ontwikkeling van het cultureel bewustzijn tussen 4 en 18
jaar, p. 20 t/m. 31
Een van de pijlers van cultuuronderwijs is het onderwerp. Het onderwerp moet aansluiten bij de
cultuur van de leerling en bij de ontwikkeling van het cultureel bewustzijn (ook wel metacognitieve
ontwikkeling genoemd).
3.1. Aansluiten bij de leerling
Leraar moet er expliciet over nadenken. Waar staat de leerling in zijn ontwikkeling?
3.2. Leeftijdsprofielen
In iedere leeftijdsfase beschikt het kind over de vier cognitieve basisvaardigheden: waarnemen,
verbeelden, conceptualiseren en analyseren. Er kunnen tussen kinderen van dezelfde leeftijd grote
onderlinge verschillen ontstaan, omdat de ontwikkeling van deze vaardigheden afhangt van
ontwikkeling hersenen en sociale en fysieke omgeving.
