Risicomanagement
Hoofdstuk 1 Risico’s en risicomanagement – introductie en
ontwikkeling
Risico volgens dikke van Dale: Het gevaar van schade of verlies. Hierin is ‘gevaar’ het
onzekerheidscomponent; bij risico’s weet je namelijk nooit zeker of het gebeurt, deze onzekerheid is
ook een vereiste om iets een risico te kunnen noemen. Verlies of schade geeft aan dat het moet gaan
om een negatieve uitkomst.
De algemene vorm van risicomanagement is er op gericht de realisatie van de doelstellingen en het
voortbestaan van de onderneming te beschermen en heeft enerzijds betrekking op
ondernemersrisico’s zoals strategische, commerciële en organisatorische risico’s (ook wel de
dynamische risico’s genoemd). Daarnaast zijn er ook nog de risico’s die verbonden zijn aan de
activiteiten van een onderneming; de zogenoemde verzekerbare of statische risico’s.
Risicomanagement is er in de eerste plaats dus om de continuïteit van een onderneming te
waarborgen. Denk hierbij aan realisatie van doelstellingen, maar ook bescherming van werknemers
en afnemers.
Er zijn ook externe factoren die invloed hebben op het ontstaan van risicomanagement:
- Wetgeving: Denk aan arbeidswetgeving en aansprakelijkheidswetgeving
o In Nederland kennen we ook de Corporate gover nance code voor beursgenoteerde
ondernemingen. Deze code richt zich op verantwoord ondernemingsbestuur, dus
daaronder valt ook het goed en gestructureerd omgaan met risico’s.
o Voor beursgenoteerde ondernemingen in de Europese unie zijn er de International
Financial Reporting Standards IFRS. Dit zijn regels met betrekking tot financiële
verslaggeving. Ook wordt er gesproken over risico’s en hoe er mee om moet worden
gegaan, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van risico’s om mogelijke toekomstige
schagevallen te dekken
o Basel akkoorden: De bedoeling hiervan is de financiële veiligheid en gedegenheid
van banken te bevorderen en daarmee de stabiliteit van de financiële wereld als
geheel te versterken. Dit betreft dus voornamelijk kapitaaleisen en
kredietwaardigheid.
o Solvency II-richtlijnen: Solvabiliteit van verzekeraars en daarmee de
uitkeringszekerheid van verzekerden te beschermen.
Een andere factor is de verzekerbaarheid van risico’s. Bedrijven verzekeren zich tegen risico’s om zo
onzekerheid te voorkomen. Alleen door wisselingen in de capaciteit van de verzekeringsindustrie is
het niet altijd mogelijk om bestaande risico’s op ongewijzigd e voorwaarde te blijven verzekeren. In
principe komt het risicomanagement ook voort uit de verzekeringswereld. Verzekeringsmaatschappij
moesten zich altijd al afvragen wat de mogelijke risico’s van te verzekeren bedrijven waren; waren
die volledig te dekken of moet het bedrijf zelf een deel dekken en daarvoor beheersingsmaatregelen
instellen ?
ERM: Enterprise risk management: de dynamische risico’s zoals besproken eerder; risico’s die een
bedrijf loopt door het nastreven van haar doelstellingen.
Het COSO II raamwerk geeft een definitie van risicomanagement, aanwijzingen voor de manier
waarop risicomanagement kan worden gestructureerd, gemeenschappelijke uitganspunten voor
risicomanagement en een gemeenschappelijke ‘taal’ voor het voeren van risicomanagement.
,Hoofdstuk 2 Risico’s nader beschouwd
In hoofdstuk 1 is de definitie van een risico al eens aangehaald. Volgens het COSO raamwerk – dat
door veel bedrijven wordt gebruikt – is een risico echter de mogelijkheid dat gebeurtenissen zowel
een negatief of positief effect heeft.
Volledig: Mogelijkheid van gebeurtenissen met een negatief effect, die waardecreatie kunnen
verhinderen of bestaande waarden kunnen uithollen. Tegelijkertijd wordt rekening gehouden met de
mogelijkheid van gebeurtenissen met een positief effect, die ook wel worden aangeduid als kansen.
Kansen kunnen de negatieve effecten van risico’s verminderen, zij bevorderen het behalen van
doelstellingen en dragen bij tot het behoud of de creatie van waarden
Definitie boek: Risico is de mogelijkheid dat zich een gebeurtenis voordoet in een gegeven periode
en situatie, die een negatief effect heeft, waardecreatie verhindert of bestaande waardes uitholt
Risico = kans * gevolg
Om deze formule in te kunnen vullen moeten eerst risico geïdentificeerd worden. Gelet op de
complexiteit van een bedrijf is het daarbij nuttig om een onderscheid te maken in de oorzaken die
leiden tot een risico, de feitelijke gebeurtenis en de gevolgen ervan. Het verschil hierin duidelijk
hebben is van groot belang om het probleem de begrijpen en de juiste maatregelen te kunnen
treffen.
Bedreiging: aanwezigheid van een of meer omstandigheden waaruit mogelijk aantasting van waarde,
schade, verlies of letsel kan ontstaan; er kán dus schade ontstaan, maar het is dus niet zeker dat de
schade ook inderdaad ontstaat
- Eerst dient er bepaald te worden wie of wat er schade of letsel op kan lopen:
o Persoonlijk welzijn:
Persoonlijke gezondheid als emotionele waarde en als economische waarde
Het vermogen om inkomen te werven
o Eigendommen:
Economische waarde die zijn vastgelegd in materiele en immateriële
vermogensbestanddelen
Capaciteit om met de vermogensbestanddelen inkomen te verwerven
De emotionele waarde die zijn verbonden aan bepaalde zaken (dierbare
voorwerpen)
o Vrijheid van wettelijke verplichtingen
o Doelstellingen waarvan de realisatie niet kan worden zeker gesteld
Strategische
Financiële
Commerciële
Organisatorische
- De gevaren of krachten die het verlies veroorzaken
o Natuurlijke schadeoorzaken: brand, storm en overstroming
o Menselijke schadeoorzaken: Agressie, fraude en vandalisme
o Economische schadeoorzaken: Inflatie, consumentengedrag
o Juridische, politieke en maatschappelijke schadeoorzaken: wetgeving, nationalisatie
- Het gevolg van schade of verlies in termen van economische of emotionele waarde: Hierbij
draait het om de schade in verhouding tot hetgeen wat de schade heeft geleden, niet perse
het absolute aantal.
, Een bedreiging is te beschouwen als een factor van het veel bredere begrip risico. Wanneer een
bedreiging ontbreekt, is er geen sprake van een riscio. Wanneer er een bedreiging in potentie
aanwezig is, maar de meetbare kans om hierdoor getroffen te worden 0 is, dan spreken we ook niet
van een risico.
Dynamische en statische risico’s
Zoals al meerdere keren aangehaald zijn dynamische risico’s, risico’s die worden gelopen door het
nastreven van haar doelstellingen. Denk hierbij aan investeringen 1, bij investeringen is er niet de
mogelijkheid het negatieve effect uit te sluiten en wordt er gehoopt op een positief effect.
Er is sprake van een dynamisch risico als er zowel kans is op een positief als negatief effect. Binnen
bedrijven zal het altijd het doel zijn om met de investering een financieel voordeel te behalen en
investeringen worden daarom van te voren ook uitgebreid geanalyseerd, maar ondanks dat kan het
nog steeds (onverwachts) een negatief effect hebben.
Dynamische risico’s2 – zoals misschien wel logisch – zijn dan ook niet verzekerbaar.
Statische3 risico’s zijn risico’s waarbij er alleen kans is op verlies. Wanneer je dus een huis koopt,
koop je dat in de veronderstelling dat je er ongestoord kan wonen. Gebeurd dit niet, door brand, dan
is er niet aan die verwachting voldaan. Maar er is geen positief effect van het niet afbranden; er is
dus alleen sprake van een mogelijk negatief effect.
Statische risico’s – zoals nu wel duidelijk – zijn wel verzekerbaar. Statische risico’s houden
ondernemingen scherp en hebben daarom ook een winstpotentieel in zich verborgen.
Deze twee soorten risico’s kunnen ook samenvallen. Bijvoorbeeld wanneer iemand een huis koopt,
maar niet om alleen in te wonen, maar ook als geldbelegging voor de oude dag. Hij hoopt dan het
huis te kunnen verkopen met winst (dynamisch risico), tegen de tijd dat hij het bejaardenhuis in
moet. Maar mocht het huis afbranden (statisch risico), dan is aan zijn verwachting - ongestoord
kunnen wonen - niet voldaan.
Een statistisch risico doet zich in het algemeen steeds weer opnieuw voor wanneer de
omstandigheden in hoofdzaak gelijk zijn. Daardoor kunnen zij makkelijker met behulp van de wet van
grote getallen worden geanalyseerd. Met behulp van deze wet kan worden gemeten in welke mate
de mogelijke uitkomst ten afwijken van de uitkomsten die zich naar verwachting op grond van
gemiddelden op de lange termijn voordoen. Dit betekent dat de kans op een verlies door een statisch
risico betrouwbaarder kan worden berekend t.o.v. dynamisch risico.
Aan beide soorten risico’s dient aandacht te worden besteed door het management.
Er is ook nog een andere indeling mogelijk:
1
Onder investeringen wordt verstaan het vastleggen van vermogen in activa
2
Ook wel speculatieve risico’s genoemd
3
Ook wel Zuivere of natuurlijke risico’s genoemd