Samenvatting Toelatingstoets Opsporingscriminologie; Actuele criminologie
Hoofdstuk 1: Criminologie; een terreinverkenning
De opdracht van de criminologie
Criminologie, misdaad & straf zal altijd in een brede, levendige, publieke belangstelling staan
want; veel mensen krijgen er zelf mee te maken op een vervelende manier. Jaarlijks wordt in
Nederland 1 op de 5 mensen slachtoffer van een veelvoorkomende criminaliteit. In de
massamedia behoren berichten over misdrijven en/of rechtszaken tot de meest geconsumeerde
onderwerpen. Met nadruk op geweldsmisdrijven en seksuele misdrijven, op basis van eigen
ervaringen of mediaberichten hebben veel burgeres een uitgesproken mening over misdaad en
straf. Veel Nederlanders zijn ervan overtuigd dat de criminaliteit alsmaar toeneemt. Ouderen,
lager opgeleiden en autochtone Nederlanders vinden het vaakst dat de criminaliteit recent is
toegenomen. Al een decennia is een meerderheid van de Nederlanders van mening dat door de
Nederlandse rechters te slap wordt gestraft. Daarbij zouden gevangenen volgens een
meerderheid van de bevolking niet langer ‘in de watten’ moeten worden gelegd. Deze harde
aanpak vindt vooral steun bij PVV-aanhangers en minder bij die van GroenLinks, D66 en
PvdA.
Een uitzondering op deze oproep om strengere straffen is het percentage voorstanders van
herinvoering van de doodstraf. Dat is gedaald van 49% naar ongeveer 40% (SGP is nog steeds
voorstander van de doodstraf). De emoties lopen vaak op als het gaat over de aanpak van het
criminaliteitsprobleem; misdaad en straf laat niemand onverschillig. Mensen identificeren
zich snel + automatisch met het slachtoffer; men stelt zich voor hoe het is om zelf het
slachtoffer van zo’n daad te worden. Om uitdrukking te geven aan deze emoties en empathie
te uiten na een dodelijk geweldsmisdrijf worden soms stille marsen georganiseerd. Medeleven
met het slachtoffer is tevens een belangrijk motief voor hulpverlening aan slachtoffers. In
Nederland is dit gebaseerd op vrijwilligerswerk. Identificatie met het slachtoffer roept vaak in
eerste instantie ook gevoelens van huiver en angst op, vooral als er bepaalde sociale
kenmerken overeenkomen met het slachtoffer. Als de verhalen over waar gebeurde misdrijven
niet te dichtbij komen – omdat ze in een duidelijk ander milieu afspelen – vormen ze
daarentegen juist geliefde lectuur.
De aantrekkelijkheid van criminele horrorverhalen berust op het aangename gevoel dat men
er zelf beter aan toe is dan het slachtoffer, dit heet ‘neerwaartse vergelijking’. Dit verklaart
de populariteit van berichten over sensationele misdrijven.
Discussies over straffen monden vaak uit in algemene discussies over lage straffen die
in Nederland worden gegeven. Gevangenissen worden gezien als te luxe en dat daders
te makkelijk met hun daad wegkomen. ‘Zware straffen zijn goed, dat hebben de daders
aan zichzelf te danken’
Studie over trends in de leefwereld van jongeren; wat vinden zij van criminaliteit en
de politie? – Er is een ‘rekbare grens’ tussen geaccepteerde en niet geaccepteerde
criminaliteit onder jongeren. Acceptabele criminaliteit = lichte vergrijpen zoals
verkeersovertredingen, drugsgebruik maar ook zwaardere vergrijpen zoals stelen en
, vechten. (Het laatste vooral als de achtergrond of jeugd ervan moeilijk is geweest)
rappers vormen een inspiratiebron voor jongeren. Opvallende normen en waarden die
door de jongeren in worden gehanteerd zijn negatief over de politie. Dat lijkt een
gevolg van tweeledige rol die ze de politie toedelen; een vriend & instantie met
autoriteit die straffen uitdeelt.
Onderwerpen die leiden tot veel discussie bij jongeren; hoogte van straffen, het
huidige werk van agenten en hoe consequent agenten handelen.
Ernstige misdrijven roepen op: empathie, gevoelens van angst, afschuw en woede. Men is
moreel verontwaardigd dat de dader de ander zoveel leed aan doet + lak heeft aan de
normen en waarden van goed en kwaad. De gevoelens van morele verontwaardiging is vooral
hoog wanneer het slachtoffer weerloos en onschuldig was. Boosheid, gekoppeld aan morele
verontwaardiging leidt tot een oproep om vergelding.
I. Men verwacht dat de overheid de dader zijn verdiende loon geeft in de vorm van een
forse straf.
II. Diepe verankering in het rechtsgevoel van de mens
III. Vergeldingsbehoefte; is niet hetzelfde als de behoefte van wraak.
IV. De emoties door criminaliteit kunnen ook positieve, sociale uitwerkingen hebben; de
Franse socioloog Durkheim (1858-1917) heeft erop gewezen dat criminaliteit juist
door het oproepen van negatieve emoties een positieve sociale functie vervult. Als je
morele verontwaardiging met elkaar deelt; bevestigen de leden van een gemeenschap
elkaar in hun normbesef. Door de dader te veroordelen, bevestigen de groepsleden
hun collectieve besef van superioriteit – het vergroot de saamhorigheid.
Eigenrichting = als burgers zelf gaan straffen, ontsporingen ontstaan sneller als er in de
bevolkingsgroep al frustraties bestaan/ voortbestaan wordt bedreigd. Agressie wordt dan
geprojecteerd op de pleger. – krijgt de schuld van alle bestaande problemen.
Zondebokmechanisme = lynchpartijen van mensen met een donkere huidskleur – kwam
vooral voor in tijden van grote werkloosheid. Rassenrellen na een misdrijf door een
asielzoeker in wijken met sociale spanningen. Misdrijven fungeren dan als katalysator van
uitbarstingen van collectieve agressie jegens de groep waartoe de dader wordt gerekend. –
woede, onmacht.
Reacties op misdrijven zijn tweeslachtig= populariteit van gruwelijke misdrijven, misdaad
fascineert. Dergelijke genres appelleren aan de wens van kijkers om zich openlijk met de
daders te identificeren. Rappers – Godfather – een deel van de toeschouwers die zich met de
dader identificeren, roept deze identificatie vervolgens weer schuldgevoelens op. Het eigen
geweten staat het niet toe dat men zich bewust in positieve zin identificeert met een
misdadiger. Dit kan leiden tot een roep extra strenge bestraffing van de dader. – men
corrigeert impliciet zichzelf; het roept als het ware de ‘crimineel in zichzelf’ tot orde.
, I. Identificatie met de dader kan ook mededogen oproepen. Daders die net zijn
gearresteerd of een lange straf moeten uitzitten; bij het beeld van ‘tuchtende’; onder
zijn straf gebukt gaande gedetineerde, verdwijnt het gepleegde misdrijf naar de
achtergrond. Dader wordt gezien als slachtoffer – bekommernis met hun lot.
II. Hierbij kunnen ook dieperliggende, collectieve frustraties aan ten grondslag liggen;
toeschouwers voelen dat zij door de maatschappij tekort zijn gedaan en zien daders als
medeslachtoffers van de overheid.
III. Politie kan fungeren als zondebok
Het koele oog
In hoogoplopende discussies over individuele misdrijven en strafzaken kunnen bovendien
onder de oppervlakte sluimerende maatschappelijke kwesties tot ontlading komen. – dit soort
spraakmakende ‘signaalmisdrijven’ vervult een belangrijke functie voor de maatschappij.
Risico van volksgericht ligt op de loer. Om te voorkomen dat de officiële reacties op
crimineel gedrag al te zeer door woede, angst of verontwaardiging worden beheerst, is in alle
democratieën de berechting van misdadiger grotendeels in handen van onafhankelijke
beroepsrechters gelegd. – bijdrage van evenwichtige en humane reactie op misdrijven.
Criminologie probeert over gevoelige kwesties zoveel zakelijke informatie te verzamelen en
deze systematisch te ordenen – criminologie wordt beschouwd als het onmisbare, koele oog
van de strafrechtspleging en het criminaliteitsbeleid het algemeen.
Meest voorkomende vormen van offline criminaliteit = vermogenscriminaliteit, woning braak
en auto/fiets diefstal. Politici die anders beweren zijn criminologisch slecht geïnformeerd. – er
is geen verband tussen de komst van asielzoekers en criminaliteit.
, Wat is het beroepsethiek van een criminoloog? – bestudering van misdaad en straf + het hoofd
koel houden, wanneer emoties hoog oplopen. Objectiviteit nastreven in de oordeelsvorming.
Wat is criminologie?
De criminologie is een wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van
de wijze waarop de overheid en de overige maatschappij daarop reageert.
Wetenschappelijk object – criminaliteit – wordt bepaald door inhoud van strafwetgeving.
Onderscheid tussen gedragingen die in hun aard moreel verwerpelijk zijn (mala in se) zoals
moord en gedragingen die praktisch verboden zijn zoals verkeersovertredingen (mala
prohibita)- criminologie = ervaringswetenschap/ empirische wetenschap. Door het doen van
waarnemingen kennis proberen te vergaren over haar studieonderwerp.
1922 – W.A Bonger, eerste aparte leerstoel– criminologie als een praktijkgerichte, empirische
wetenschap vergelijkbaar met de medische wetenschap. ‘de criminologie dient voor alles om
de mensheid de weg te wijzen hoe zij de misdaad met goed gevolg bestrijdt en vooral
voorkomt’ – criminologen richten zich vooral op een betere – humanere, effectievere aanpak
van criminaliteit. Oudste en belangrijkste vromen van overheidsbeleid is het tegengaan van
criminaliteit, tegenwoordig aangeduid als binnenlandse veiligheid.
De inhoud van het vak wordt in deze visie niet in de eerste plaats bepaald door unieke
eigen theorieën of methoden van onderzoek, maar door zijn onderwerp; de misdaad en
de beheersing daarvan.
Veelheid van theoretische gezichtspunten
Economische, sociologische, psychologische en biosociale richtingen
Multidisciplinair vakgebied ‘criminology is a rendevous discipline’
Whats in the name?
Er wordt geen gebruik meer gemaakt van de term misdaad of misdadiger, maar van –
delinquentie, criminaliteit of crimineel gedrag. Misdadiger is te hard en te veroordelend.
Misdaad kan nog wel in de term ‘georganiseerde misdaad’ – dan zijn er ‘topcriminelen’
betrokken. Deze verschuiving van woordkeuze hangt samen met de grotere ernst van de
tegenwoordig door de jeugdrechters behandelde zaken, maar stellig ook met de verharding
van de publieke opinie over misdaad en straf, in het bijzonder indien gepleegd door etnische
minderheiden en asielzoekers. Men ziet dat reeds de aanduiding van het studieobject van de
criminologie politiek zeer gevoelig ligt. Door het gebruik van bepaalde aanduiding geeft men
aan welke ideologische opvattingen men over het onderwerp misdaad en straf koestert.
‘Straatterroristen’ of ‘deviante jongeren’ koestert een groot verschil.
Relativiteit van het begrip criminaliteit
Aard van strafbaar gestelde gedrag wordt bepaald door de wetgever, verschilt van tijd tot tijd
en van land tot land. – aan verandering onderhevig.
Nieuwe wetten van de laatste eeuw; milieuwetten, computerbestanden wetten,
vrouwenemancipatie wetten.
