Samenvatting Agogiek
Veranderen in meervoud, Gerard Donkers. H1-H6
Hoofdstuk 1
Bij veranderen zijn we bezig wijzigingen aan te brengen in onze eigen of andermans situatie,
we doen dit om iets te realiseren wat voor ons of voor een ander belangrijk/ waardevol is. In
onze materiële omgeving maken we dagelijks veranderingen, zoals bijvoorbeeld het wisselen
van scholen of woonplek, dit doen we bewust of onbewust. Onze grootste drijfveer hiervoor
is het behouden en liefst verbeteren van onze materiële welvaart. Deze veranderingen zijn
alleen maar mogelijk als het beïnvloedbaar is en wij ze in de gewenste richting beïnvloeden,
dit veranderen gaat altijd samen met onze bekwaamheid tot veranderen.
Veranderen vraagt van ons zelfbeïnvloeding; de activiteit van het veranderen kan dus
niet worden losgekoppeld van de persoon die het moet doen.
Door deze veranderingen zijn we ook bezig met sociale verandering; het gaat hier om het
beïnvloeden van mensen en menselijke verhoudingen, deze vorm van veranderen gaat voor
heel veel mensen onbewust, maar het is wel een onafscheidelijk aspect van al onze
werkzaamheden. In de sociale verandering geldt nog sterker dat je hier alleen in kan slagen
als men in staat is tot zelfverandering.
De men schat zichzelf in als verander bekwame mensen, dit houdt in dat ze inschatten dat ze
in meer of mindere mate invloed kunnen uitoefenen op hun omgeving en op zichzelf, dit
kunnen ze natuurlijk altijd onder- of overschatten. Bij zowel onder- als overschatting is het
handelen van mensen niet goed afgestemd op de omgeving, er wordt dan het risico gelopen
dat de doelen die nagestreefd worden niet gerealiseerd worden.
Veranderingen in ons leven gebeuren doorgaans vrij onbewust en is impliciete
veranderkennis (tacit knowledge), dit is het stilzwijgend onbewust weten van hoe te
handelen. Hierdoor hebben wij een schat aan stilzwijgende kennis op grond van waar wij
dagelijks mee bezig zijn.
Een ander belangrijk punt om te onthouden is dat hoe minder wij willen veranderen
hoe groter de kans is dat we wat veranderen.
Tegenover de impliciete kennis staat de expliciete kennis, dit is kennis zoals die is
opgelegd in boeken, documenten en instructies. De veranderkunde is gefocust om impliciete
kennis expliciet te maken, toch zijn er mensen die zich afvragen of wel altijd zo verstandig is.
Dit kan er namelijk voor zorgen dat we ons te bewust worden van onszelf en onze
spontaniteit verliezen waardoor de communicatie met anderen niet meer soepel verloopt.
Volgens verschillende filosofen hoeven doelen vaak niet eens expliciet gemaakt te worden
aangezien ze zich al in ons gedrag bevinden. Ook bijvoorbeeld het expliciet maken van
waarden kan juist voor een onveilige sfeer zorgen.
We staan vaak pas stil bij ons veranderen als het misgaat, zoals bijvoorbeeld het
morsen van iets voor de zoveelste keer. Dit roept vragen op over de manier waarop wij
handelen in het dagelijks leven en ons handelen is ineens niet meer zo vanzelfsprekend en
vertrouwd, we worden genoodzaakt om bij ons gedrag stil te staan. Door hier bewust van te
worden komt er een nieuwe bron van mogelijkheden tot onze beschikking.
,Het bewust bezig zijn met veranderen betekent niet meteen dat het allemaal wel lukt om de
gewenste verandering te realiseren. Het beïnvloeden gebeurt dus niet alleen door onszelf
maar ook door talrijke factoren in de omgeving en in onszelf.
Een andere vorm van veranderen doet zich voor in situaties waarin wij geen
veranderingen willen en we kunnen dan proberen deze tegen te houden of ongedaan te
maken. Deze veranderingen betekenen dan behoud van de status quo in de omgeving of in
jezelf.
Veranderingen hoeven ook niet per se extern gericht te zijn maar iemand kan zich ook beter
willen afstemmen op zijn/ haar omgeving, men kan ook intern gericht zijn op wijziging of
behoud van het denkbeeld. Wanneer externe factoren of situaties niet te veranderen zijn
dan zal men zich ook intern gaan veranderen.
Veranderen is een alledaags bewust en onbewust proces van doel- of waard georiënteerd
handelen, gericht op het aanbrengen van wijzigingen in de omgeving en/of zichzelf.
Bij veranderkundig handelen zijn er zes basiskenmerken;
- Interventiekundig; er wordt naar het handelen van mensen gekeken met een
interventieoptiek. De kernvraag is hoe mensen met zichzelf en de situatie omgaan
om bepaalde doelen of waarden te realiseren. Men denkt niet in termen van anders-
worden maar anders-maken, een theory of social changing maar een theory of social
change. Er zijn 3 opvallende veranderingen tussen een professional en een leek;
o De professional handelt vanuit zijn functie, de professional zal in eerste
instantie aansturen op een cliënt zijn systeem.
o Een professionele verhouding is van beperkte duur, de verhouding tussen
professional en cliënt is korter dan tussen een “leek” en de cliënt.
o De professionele aanpak verloopt meer bewust, bij de professionele aanpak is
doelgericht, procesmatig, systematiek en planmatig
- Sociaal; veranderkundigen zijn geïnteresseerd in het tot stand brengen van
wijzigingen in het sociale domein van de samenleving. In de algemene betekenis van
het woord is de sociale domein het terrein van de onderlinge verhoudingen tussen
mensen in een gezin, buurt of organisatie, dit gebied laat zich moeilijk afgrenzen van
andere sectoren in de samenleving zoals bijvoorbeeld de economie of de politiek.de
term sociaal functioneren verwijst zowel naar het psychisch functioneren als het
maatschappelijk functioneren van de mes, dit verwijst naar iets gemeenschappelijks
tussen mensen. Het zorgt ook voor een gemeenschappelijke betekeniswereld.
o Veranderen speelt zich af op Micro (sociaal functioneren van individuen en
kleine groepen), Meso (functioneren van groepen, organisaties en kleine
netwerken) en Macro (grotere samenlevingsverbanden zoals een buurt).
- Procesmatig; het tot stand brengen van veranderingen vraagt om een procesmatige
manier van denken. De veranderkundige zal zijn handelen moeten afstemmen op de
situatie-in-ontwikkeling. Om je flexibel te kunnen afstemmen moet er veel aandacht
besteed worden aan wat er tussen mensen afspeelt. Veranderkundigen moeten een
objectiverende blik naar buiten aanvullen met een wending naar binnen.
, Communicatie gebeurt via de inhoud en de vorm, wat je zegt en hoe je iets zegt. Men
doet aan zien-oordelen-handelen.
- Moreel; veranderen verwijst ernaar dat mensen handelende subjecten zijn die
invloed uitoefenen op zichzelf en hun omgeving met het oog op een bepaalde
bedoeling die ze hiermee hebben. Ze reageren aan de hand van referentiewaarden,
dit zijn standaarden van gedrag aan de hand waarvan mensen sturing geven aan hun
eigen handelen. Hiertoe behoren ook onze normen en waarden. Bij een
beroepsmoraal hebben we het over de normen en waarden die bij het uitoefenen
van een beroep komen. (Voorbeelden pagina 35)
- Dialogisch; het veranderen is net gericht op verbetering van het sociaal functioneren
van mensen; het verloopt op een sociale manier. De veranderkundige gaat met de
mens in gesprek over de kwaliteit van het samenleven en samenwerken. Bij een
dialoog is belangrijk dat de communicatie vanuit twee kanten gestuurd wordt, de
cliënt heeft een zekere invloed op zijn behandelplan, er komt hierdoor een
gezamenlijke omschrijving van de situatie en van de na te streven doelen. Een nadeel
van deze manier is dat als de cliënt niet meewerkt succes onmogelijk is.
- Integratief; hiermee worden verschillende bronnen van kennis gemaakt tot een
samenhangend geheel. Het gaat hier om een competentietheorie; niet het
analyseren en verklaren van gedragssituaties staat centraal maar de manier waarop
wel.
Uit de kenmerken blijkt dat de sociale veranderkunde vraagt om een viertal verschillende
bronnen; gedragswetenschappelijke en maatschappijtheoretische kennis, kennis omtrent
beïnvloedingsmogelijkheden, filosofische en ethische kennis van het menselijk handelen en
competentiekennis.
In het veranderkundig handelen wordt gebruikt gemaakt van 3 verschillende
analyseschema’s (uitgewerkt in hoorcollege aantekeningen).
- Vooronderstellingen en uitgangspunten; deze vormen de basis van de hele manier
van werken. Het zijn aannames in de vorm van eerste beginselen of grondstellingen.
Het is belangrijk dat veranderkundigen zich bewust zijn van hun eigen onderliggende
visie en bereid zijn deze te delen en verder te ontwikkelen.
- Verkenning en analyse van de situatie; wie is de cliënt en wie is de veranderkundige.
Na het contact leggen is het wenselijk dat de veranderkundige allereerst overgaan tot
een verkenning van persoon en situatie en wat hierin de mogelijkheden zijn. Er moet
goed gekeken worden naar wat de vraag is, wat er verwacht wordt, wat er al is
geprobeerd en wat de mogelijkheden zijn vanuit het dienstverlenend systeem.
- Doelbepaling; er wordt gekeken naar passende doelen, dit geeft in feite antwoord op
de probleemstelling. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende doelen,
algemene en specifieke doelen. Vaak wordt er ook nog onderscheid gemaakt tussen
hoofddoelen en tussendoelen, hierin is er ook weer een onderscheid tussen
expliciete en impliciete doelen.
- Methode van werken; deze verwijst naar competenties van de veranderkundige op
het gebied van ontwerpen van een methodisch handelingsplan en het onderhouden
van een goede samenwerkingsrelatie. De probleemstelling is helder en de doelen zijn
bekend. De inhoud van de visie en de doelen worden als gegeven beschouwd en er
wordt gezocht naar de middelen en technieken om deze te realiseren.
