Samenvatting Tweedetaalverwerving
Een samenvatting van hoofdstuk 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8 en 9 uit Handboek Nederlands als tweede taal in
het volwassenonderwijs, Bossen, Kuiken, Vermeer (2018) en van de artikelen Struikelblokken in het
Nederlands 1-5, Grezel (2008) aangevuld met relevante informatie uit de colleges gegeven aan de
Hogeschool van Amsterdam (2018-2019).
Inhoud
Hoofdstuk 1 – De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren ........................................... 3
Proces van tweedetaalverwerving ...................................................................................................... 3
Factoren die tweedetaalverwerving beïnvloeden .............................................................................. 5
Samenvatting....................................................................................................................................... 7
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................... 7
Hoofdstuk 2 – Taalonderwijs en didactiek ............................................................................................ 10
Taal leren en verwerven .................................................................................................................... 10
Taalonderwijs .................................................................................................................................... 10
Benaderingen .................................................................................................................................... 11
Competentiegericht taalonderwijs.................................................................................................... 13
Docent, didactische principes, multimedia ....................................................................................... 13
Samenvatting..................................................................................................................................... 14
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................. 14
Hoofdstuk 3 – Luisteren ........................................................................................................................ 15
Het luisterproces ............................................................................................................................... 15
Verstaan ............................................................................................................................................ 17
Begrijpen ........................................................................................................................................... 19
Van theorie naar praktijk................................................................................................................... 19
Aspecten van luisteronderwijs: luisterroutine en feedback ............................................................. 22
Hoofdstuk 4 – Spreken .......................................................................................................................... 23
Wat is spreekvaardigheid? ................................................................................................................ 23
Spreekvaardigheid in de les............................................................................................................... 25
Spreken in de les als voorbereiding op spreken buiten de les .......................................................... 27
Feedback op spreken......................................................................................................................... 28
Omgaan met verschillen in spreekvaardigheid ................................................................................. 30
Samenvatting..................................................................................................................................... 30
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................. 31
Hoofdstuk 5 – Woordenschat ............................................................................................................... 33
Woordselectie ................................................................................................................................... 33
Doelstelling en didactiek leren van woorden .................................................................................... 35
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 1
, Intentioneel woordleren ................................................................................................................... 36
Incidenteel woordleren en woordleervaardigheden ........................................................................ 36
Moeilijk en makkelijk te leren woorden ............................................................................................ 37
Hoofdstuk 6 – Grammatica ................................................................................................................... 38
Wat is grammatica?........................................................................................................................... 38
Waarom grammatica? ....................................................................................................................... 38
Wanneer grammatica? ...................................................................................................................... 39
Op welke manier grammatica? ......................................................................................................... 40
Voorbeeld uit de praktijk................................................................................................................... 42
Regels, naslagwerken, feedback ....................................................................................................... 42
Verschillen Nederlands en andere talen ........................................................................................... 43
Samenvatting..................................................................................................................................... 43
Struikelblokken in het Nederlands (Grezel, 2008) ............................................................................ 44
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................. 46
Hoofdstuk 8 – Lezen .............................................................................................................................. 47
Deelprocessen ................................................................................................................................... 47
Leesonderwijs aan NT2-leerders ....................................................................................................... 49
Twee instrumentele doelstellingen: taalaanbod en uitspraak.......................................................... 50
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................. 51
Hoofdstuk 9 – Schrijven......................................................................................................................... 53
Schrijven in de moedertaal................................................................................................................ 53
Schrijven in een tweede taal ............................................................................................................. 53
Doelen van schrijfvaardigheid, toetsing en beoordeling .................................................................. 54
Schrijfvaardigheid in de praktijk ........................................................................................................ 55
De schrijftaak en feedback op het schrijven ..................................................................................... 56
Aanvullingen vanuit colleges ............................................................................................................. 57
Zelftoetsen ............................................................................................................................................ 60
Zelftoets hoofdstuk 1 De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren ......................... 60
Zelftoets hoofdstuk 2 Taalonderwijs en didactiek ............................................................................ 60
Zelftoets hoofdstuk 3 Luisteren ........................................................................................................ 61
Zelftoets hoofdstuk 4 Spreken .......................................................................................................... 62
Zelftoets hoofdstuk 5 Woordenschat................................................................................................ 63
Zelftoets hoofdstuk 6 Grammatica ................................................................................................... 63
Zelftoets hoofdstuk 8 Lezen .............................................................................................................. 64
Zelftoets hoofdstuk 9 Schrijven ......................................................................................................... 64
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 2
,Hoofdstuk 1 – De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren
• T2- verwerving = verwerving van een taal nadat de moedertaal al is verworven.
- Leeftijdsgrens: circa 4 jaar.
- Simultane taalverwerving = T2-verwerving parallel aan moedertaalverwerving.
- Successieve taalverwerving = T2 leren wanneer moedertaal al redelijk wordt beheerst.
• Eerste en tweede taal hebben betrekking op volgorde waarin talen geleerd zijn, niet op
beheersingsniveau.
• Ongestuurde T2-verwerving = oppikken, afhankelijk van taalaanbod omgeving (natuurlijke
verwerving).
• Gestuurde T2-verwerving = onderwijs, lesmateriaal (T2-leren).
• Vreemdetaalverwerving = taal leren die geen omgangstaal is in de gemeenschap waarin de
leerder zich bevindt.
• Structuur van T2-verwerving → wat zeggen leerders precies en op welke wijze hebben zij die
tweede taal verworven?
• Tempo van T2-verwerving → mogelijke factoren die tempo en/of succes van T2-verwerving
bepalen.
Proces van tweedetaalverwerving
• Drie opvattingen over taalverwervingsproces.
1. Imitatie en transfer
- Behaviorisme van Skinner → proces van gewoontevorming.
- Imitatie en reïnforcement (bekrachtiging): Goed zo!
- Transfer: T1-gewoonte → T2-gewoonte
- Negatieve transfer → interferentie = maken van fouten onder invloed van eerste
taal (interferentiehypothese, transferhypothese).
- Contrastieve analyse → verschillen en contrasten (leerproblemen) tussen T1 en T2 in
kaart brengen.
- Kritiek
- Eerste taalverwerving ook niet (alleen) door imitatie.
- Transferfout moeilijk vast te stellen (ook door eentalige kinderen gemaakt).
- Niet alle fouten te verklaren op grond van moedertaal.
- In eerste fasen T2-verwerving is met name bij volwassenen invloed van T1
merkbaar → spraakverstaan en uitspraak (herkennen en produceren klanken).
- Gebruik T1-woorden die men in T2 niet kent → aanname van transferhypothese
dat hoe groter de verschillen hoe meer transferfouten blijkt niet te kloppen.
- Leerders met verschillende taalachtergronden maken dezelfde syntactische en
morfologische fouten → bepaald door eigenschappen doeltaal.
2. Creatieve constructie en ontwikkelingsvolgorde
- Creatieve vermogens leerder.
- Overeenkomsten eerste- en tweedetaalverwerving.
- Ontwikkelingsfouten of intralinguale fouten, bijvoorbeeld niet of verkeerd vervoegen
werkwoord, weglaten voorzetsels → noodzakelijke stappen in taalverwervingsproces →
creatieveconstructiehypothese.
- Afhankelijk van structuur doeltaal (specifieke eigenschappen).
- Onbewust creëren ‘hypothesen’.
- Systematisch en voorspelbaar.
- Universeletaalverwervingshypothese.
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 3
, - Tussentaal (interlanguage) = tussenstappen in taalgebruik T2-verwervers.
- Natuurlijke verwervingsvolgorde (ontwikkelingsvolgorde).
- Taalverwervingsproces = opstellen hypothesen, bijstellen hypothesen (creatieve
constructie).
- Overgeneralisatie = toepassing regel op alle gevallen.
- Ontwikkelingsvolgorde
- Niet betrekking op alle aspecten taalverwervingsproces.
- Geen geldende volgorde voor iedere taalverwerver.
- Wel overeenkomsten T1- en T2-verwerving maar gelijklopen gaat niet op.
- Verschil kinderen/ouderen
- Ouderen → fossilisatie/stagnatie = stokken T2-verwerving.
- Verschil in leeftijd.
- Verschil in taalgebruikssituatie → interactionele benaderingen.
3. Interactie en taalaanbod
- Taalaanbod van omgeving → leerder kan hypotheses opstellen, uitproberen, bijstellen.
- Interactionele benadering = taalaanbod en interactie van moedertaalsprekers.
- Moeilijkheidsgraad = interlanguage (i) + 1.
- Begrijpelijkheid voorwaarde verwerving nieuwe taalelementen.
- Foreigner talk = aangepast, ongrammaticaal aanbod van T1-sprekers.
- Leerder kan hypotheses niet bijstellen.
- Leerder kan dit als beledigend ervaren.
- Niet alleen aanbod maar ook productie van T2-verwerver → zelf leemtes in kennis en
vaardigheden ontdekken.
- Outputhypothese → gedwongen T2 spreken en schrijven.
- Bewuste omgang met vormelijke kenmerken.
- Proberen morfologische en syntactische regels te achterhalen.
- Reproduceren grotere taaleenheden (chunks).
- Kenmerken taalaanbod
- Spreektempo
- Makkelijker om losse woorden te identificeren.
- Beter articuleren, vollediger uitspreken.
- Ook ‘luistertempo’ aanpassen.
- Accentuering en topicalisatie
- Accentuering → benadrukte woorden die meer aandacht krijgen (kernwoorden in
de zin).
- Topicalisatie → nadruk geven door onderwerp af te zonderen, bijvoorbeeld Het
station, waar kan ik dat vinden?
- Eenvoudigere woordkeus en zinsbouw
- Minder moeilijke, minder laagfrequente woorden.
- Herhaling en parafrase
- Taalaanbod begrijpelijker.
- Informatiedichtheid geringer.
- Contextuele inbedding
- Non-verbale context, bijvoorbeeld wijzen naar voorwerp.
- Verbale context: voorbeelden, beelden, parafraseren, herhalen.
- Belangrijk om expliciet voorwerp te benoemen en woord te herhalen.
- Modeling, recasting, expansie
- Niet voortdurend expliciet verbeteren.
- Impliciete feedback
- Modeling = geven van correcte model.
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 4
, - Recasting = fout verbeterd teruggeven.
- Expansie = onvolledige uiting uitbreiden tot volledige (bijvoorbeeld
vervoeging werkwoord).
- Feedback → actieve luisterhouding.
- Impliciet → niveau communicatie.
- Expliciet → metaniveau (systeem van de taal).
- Aanbodfrequentie en herhaling
- Hoge aanbodfrequentie.
- Veel herhaling → correctheid en vloeiendheid.
- Woord met betekenisaspecten pas onthouden indien minimaal zeven keer
verwerkt in verschillende contexten.
• Samengevat
- Behaviorisme (Skinner, Lado) → proces gewoontevorming en bekrachtiging.
- Nativisme (Chomsky, Pinker) → aangeboren (innate) taalverwervingsmechanisme,
universele grammatica (UG Theory), bestaan LAD (Language Acquisition Device).
- Interactionisme (Piaget, Long) → interactie tussen biologische (nature) en sociale (nurture)
aspecten van taalverwerving.
Factoren die tweedetaalverwerving beïnvloeden
• Achtergrondfactoren
- Leeftijd
- Tempo: oudere mensen leren sneller tweede taal dan jongere kinderen.
- Jonge kinderen lijken taal makkelijker te leren.
- Taalomgeving meer T2.
- Vergelijking met leeftijdsgenoten die taal ook nog niet helemaal beheersen.
- Ouderen in meer complexe taalsituatie.
- Jongere T2-leerders in voordeel voor eindniveau.
- Uitspraak → sensitieve periode.
- Verblijfsduur
- Weinig tot geen T2-contacten → plafondeffect (fossilisatie, stagnatie).
- Sekse
- Meisjes fractie hoger op schrijftaken, geen verschillen op andere taalvaardigheden.
- Interactionele verschillen (coöperatie, aanpassing, feedback) → beter aangepast
taalaanbod → T2-verwerver meer baat.
- Eerstetaalachtergrond
- Interferentie en transfer
- Invloed T1 merkbaar in eerste fase: herkennen en uitspreken klanken.
- In eigen taal geen betekenisonderscheidend verschil, bijvoorbeeld baba/papa,
baard/paard.
- Sterke afwijking klanken en intonatie → meer problemen (bijvoorbeeld
toontalen als Chinees).
- Veel overeenkomsten (bijvoorbeeld Nederlands en Engels) → negatieve transfer,
bijvoorbeeld middle/waist.
- Vooropleiding en geletterdheid
- Verbale (auditieve) input.
- Visuele input (schrift).
- Opzoekmogelijkheden (woordenboek).
- Leerstrategieën.
- Zelfvertrouwen.
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 5
, • Cognitieve factoren
- Sensitieve periode → ongeveer tot einde puberteit (afname plasticiteit hersenen).
- Geen kritische periode omdat mensen ook na puberteit T2 op moedertaalniveau leren
beheersen.
- Sensitiviteit voor fonologische, grammaticale en complexe betekenisloze verschijnselen,
bijvoorbeeld er, het, geslacht.
- Intelligentie
- Taalontwikkeling en cognitieve ontwikkeling gaan bij kinderen hand in hand →
intelligentie niet nodig voor taalverwerving.
- Intelligentie → sneller, beter leren, onthouden, cognitief veeleisende taken, zonder
context, gestuurd leren (grammatica-vertaalbenadering).
- Taalaanleg
- Verbale intelligentie
- Taalleerstrategieën
- Compensatiestrategieën: voorspellen, raden.
- Cognitieve strategieën: analyseren (woorddelen), structureren.
- Sociale strategieën: hulp vragen, contact legen.
- Leerstijlen
- Leren: verzamelen, selecteren, organiseren, mentaal representeren.
- Cognitieve stijl
- Holistisch (veldafhankelijk: situaties als geheel in context) of analytisch
(veldonafhankelijk: elementen los van omgeving).
- Verbaal of visueel.
- Rule formers (analytisch) → deductief.
- Oriëntatie op kleine taalelementen (bijvoorbeeld affixen).
- Baat bij aanbieden taalstructuurregels.
- Data gatherers (holistisch) → inductief.
- Oriëntatie op gehele boodschap zonder isolatie elementen.
- Baat bij communicatieve, interactieve benadering in natuurlijke contexten.
• Socio-affectieve factoren
- Sociaal-culturele oriëntatie: attitude en motivatie tegenover samenleving.
- Wisselwerking en ook houding van doeltaalgemeenschap.
- Extravert en introvert
- Echter: verschillende culturele normen van ‘openheid’ en afhankelijk van taalvaardigheid
(communicatief of schools).
- Cultuur: leesresultaten → culturele aansluiting tekst, belang van leerder, repliceren,
memoriseren, participeren, verwachting van rol docent.
• Socialeomgevingsfactoren
- Aard en mate van contact met tweede taal → belangrijkste succesfactor.
- Vooral bij ongestuurd T2-verwerving.
- Taalomgeving → taalaanbod.
- Verschillende situaties.
- Hypotheses over taal bijstellen.
- Nieuwe woorden en constructies.
- Factoren
- Kwaliteit aanbod en interactie.
- Taalaanbod en taalcontact vaak niet geobserveerd en geanalyseerd maar onderzocht
via vragenlijsten.
- Hoogtaalvaardigen makkelijker en meer gevarieerd taalcontact dan laagtaalvaardigen.
- Initiatief in interactie → meer respons.
Samenvatting Tweedetaalverwerving | Mark-Jan Zwart | 6
