Samenvatting ADD, blok D
Afasie is een verworven taalstoornis ten gevolge van plotseling optredend hersenletsel dat is
ontstaan nadat de taal is verworven. Afasie is gedefinieerd als: een verworven taalstoornis,
veroorzaakt door focaal hersenletsel dat ontstaat nadat de taal verworven is. Allereerst is afasie een
taalstoornis. Dit betekent dat het om een centrale taalstoornis gaat die enerzijds zowel de
taalproductie als het taalbegrip en anderzijds zowel gesproken als geschreven taal betreft.
Als kinderen hersenletsel krijgen gedurende de periode van taalontwikkeling, bijvoorbeeld door
traumatisch hersenletsel ten gevolge van een verkeersongeluk, kunnen er uiteraard taalproblemen
optreden. In dat geval wordt er gesproken van een ‘kinderafasie’.
Er moet aantoonbaar hersenletsel zijn als oorzaak van de taalstoornis. Op die manier wordt afasie
onderscheiden van verwarde taalproductie die een psychogene oorzaak heeft. Ook moet het gaan
om focaal hersenletsel, dat wil zeggen dat het letsel op 1 specifieke plek moet zitten, gefocust dus,
die de taalstoornis veroorzaakt. Dit onderscheidt afasie weer van bijvoorbeeld dementie.
- De prevalentie van afasie in Nederland is ongeveer 30.000 (hoeveel mensen afasie hebben)
- De incidentie van afasie in Nederland is ongeveer 10.000 (hoeveel patiënten komen er jaarlijks bij)
Oorzaken van afasie
Hersenletsel kan ontstaan door tijdelijk zuurstoftekort in de hersenen waardoor hersencellen
afsterven. Dit heet necrose. Daarnaast kan er door dit zuurstoftekort ook oedeem (vochtophoping)
ontstaan. Dit oedeem neemt teveel ruimte in, waardoor het druk uitoefent op gezonde hersencellen,
die daardoor weer niet goed kunnen functioneren, maar niet afsterven. Ook kan het zijn dat
bepaalde intacte hersengebieden niet meer functioneren omdat een hersengebied waarmee ze in
verbinding staan, afgestorven is. Dit heet diaschise.
Een beschadiging in de hersenen wordt ook wel laesie genoemd.
Er zijn 4 mogelijke oorzaken van verworven hersenletsel: beroerte, trauma, tumor en ontsteking.
- Beroerte:
Als er een verstoring in de bloedvoorziening is, kan er afasie optreden. Zo’n verstoring is in 85% van
de gevallen het gevolg van een beroerte. Dit wordt ook wel een cerebrovasculair accident (CVA)
genoemd. Een CVA kan op 3 verschillende manieren ontstaan:
1. Door een hersenbloeding, waarbij er een slagader in de hersenen scheurt.
2. Trombose, dit is een bloedprop in een slagader. Als de wand van een slagader beschadigd is, kan er
stolling optreden in het bloedvat, waardoor de bloedtoevoer verstopt raakt en de achterliggende
gebieden niet meer kunnen functioneren.
3. Een embolie. Een trombose die niet in de hersenen zelf zit, maar in de halsslagader of in het hart,
zijn gevaarlijk. Er kan een stuk stolsel afbreken, deze wordt dan meegevoerd met de bloedstroom.
Zulke stukken afgebroken stolsel noem je een embolie. Zo’n embolie kan een kleinere slagader
afsluiten, waardoor het gebied dat door deze slagader wordt verzorgd afsterft.
Een CVA veroorzaakt door een afsluiting van een slagader door trombose of een embolie wordt een
herseninfarct genoemd.
- Trauma:
De tweede oorzaak van afasie is traumatisch hersenletsel, ook wel contusio cerebri genoemd
(hersenkneuzing). De term traumatisch verwijst naar een oorzaak van buitenaf, meestal een
verkeersongeluk, maar het kan ook door een val, geweld of een schotwond veroorzaakt zijn.
1
, Hierdoor zie je afasie als gevolg van traumatisch hersenletsel vaker bij jongere mensen, terwijl afasie
als gevolg van een CVA vaker voorkomt bij ouderen. Bij traumatisch hersenletsel wordt onderscheid
gemaakt tussen open en gesloten schedelletsel. Open letsel verhoogt de kans op complicaties, zoals
infecties.
Bij traumatisch letsel is de laesie vaak groter en diffuser dan bij focaal hersenletsel, en soms zijn er
meerdere laesies. Als gevolg hiervan gaat afasie bij traumatisch hersenletsel vaak gepaard met
andere cognitieve stoornissen die vaak nog duidelijker aanwezig zijn dan de taalstoornis, denk aan
geheugen- en gedragsproblemen.
- Tumor:
Voor de afasie maakt het niet veel uit of het een goed- of een kwaadaardige tumor is. Een groeiende
tumor zal altijd op gezond weefsel drukken en als dit weefsel betreft dat relevant is voor taal, dan
kan er afasie ontstaan.
- Ontsteking:
De laatste en minst voorkomende oorzaak van afasie is een ontsteking zoals meningitis
(hersenvliesontsteking) of encefalitis (hersenontsteking). Deze ontstekingen leiden maar zelden tot
taalstoornissen.
-----
De hersenen
Beide hemisferen bestaan uit 4 hersenkwabben: de frontaalkwab, de pariëtaalkwab, de
temporaalkwab en de occipitaalkwab.
Bij 95 tot 98% van de rechtshandige mensen is taal gerepresenteerd in de linkerhersenhelft. Bij
ongeveer 70% van de linkshandige mensen is dit eveneens het geval. Bij de andere 30% procent is
taal gerepresenteerd in de rechterhersenhelft. Bij een klein percentage van linkshandigen is taal in
beide hemisferen gerepresenteerd.
Afasie wordt dus meestal veroorzaakt door een laesie in de linkerhemisfeer, die ook wel de
dominante hemisfeer wordt genoemd. Als een rechtshandige afasie krijgt ten gevolge van een laesie
in de rechterhemisfeer, heet dit een gekruiste afasie. Dit is zeer zeldzaam. Afasie wordt meestal
veroorzaakt door corticale laesies (in de hersenschors?). Afasie ten gevolge van een subcorticale
laesie (boven de hersenschors?) is zeldzamer.
Functies van de linkerhemisfeer
In de linkerhemisfeer liggen 2 functies die belangrijk zijn in verband met afasie, namelijk motorische
vaardigheden en taal. Laesies in de motorische cortex hebben ernstige gevolgen voor de patiënt,
omdat hij niet alleen verlamd zal zijn, maar ook de articulatie is verstoord. Daarom zijn
afasiepatiënten vaak verlamd aan de rechterzijde en hebben ze ook articulatiestoornissen.
De tweede belangrijke functie in de frontaalkwab is taal. Het onderste deel wordt het gebied van
Broca genoemd. Het gebied van Broca speelt een belangrijke rol bij de representatie van
grammatica: als een aptient een laesie heeft (in de buurt van) het gebied van Broca, zal hij
problemen met de grammatica hebben. Als deze gebieden beschadigd zijn, spreekt een patiënt dus
agrammatisch.
De belangrijkste functie van de temporaalkwab in relatie tot taal is de auditieve analyse. Deze
analyse gebeurd bilateraal, dus bij een laesie in een van de hemisferen op dit gebied, hoeft een
patiënt dit niet te merken.
Grenzend aan het gebied voor de auditieve analyse ligt, in de linkerhemisfeer, het ‘gebied van
Wernicke’. Het gebied van Wernicke speelt een belangrijke rol bij taal. Het is de plaats waar
2
