CHAPTER 15: WARS OF RELIGION AND THE CLASH OF WORLDVIEWS
COLLEGE WEEK 3, 28 NOVEMBER 2018 473 – 481
De Spaanse furie was verre van een geïsoleerd incident in deze tijd van religieuze ontreddering. De
eerste twee generaties van slagen over de Protestantse Reformatie waren geëindigd met de vrede
van Augsburg. In 1618 braken opnieuw gevechten uit - en voordat het eindigde in 1648, had de
Dertigjarige Oorlog betrekking op de meeste Europese machten en verwoeste landen en volken in
heel Midden-Europa. Alleen lijden als een grote economische neergang aan het begin van de
zeventiende eeuw leidde tot voedseltekorten, hongersnood en ziekte in een groot deel van Europa.
In het intellectuele leven ontwikkelde zich een nieuw begrip van de beweging van planeten in de
hemelen en mechanica op aarde onder onderzoekers van de natuurfilosofie, dat wil zeggen wat men
wetenschap zou noemen. Later werd het de wetenschappelijke revolutie genoemd.
Religieuze conflicten bedreigen de macht van de staat, 1560 – 1618 (Religious Conflicts Threaten
State Power, 1560 – 1618)
De snelle expansie van het calvinisme na 1560 dreigde de religieuze machtsverhoudingen te
veranderen toen de calvinisten de katholieke dominantie in Frankrijk, de Spaanse overheersing in
Nederland etc. uitdaagden. Calvinisten waren echter niet alleen een bron van religieuze twist.
Franse godsdienstoorlogen, 1562 – 1598 (French Wars of religion, 1562 – 1598)
De tienjarige Charles IX (omstreeks 1560 - 1574) werd koning, met zijn moeder, Catherine de Medicis
als regentes. De meest militante katholieke edelen namen hun aanwijzingen van de familie Guise op
zich. Catherine probeerde de Bourbon en Guise facties tegen te spelen elkaar, maar een
burgeroorlog barstte los in 1562. Op St. Bartholomew's Day, 24 augustus, een bloedbad baegan,
gevoed door jaren van groeiende vijandigheid tussen katholieken en protestanten. Omdat de
Katholieke Liga dreigde zijn opvolging ongeldig te verklaren, omarmde Henry IV publiekelijk het
katholicisme. Binnen een paar jaar versloeg hij de ultrakatholieke oppositie en verdreef hij de
Spanjaarden. In 1598 lanceerde hij het Edict van Nantes, waarin hij de Hugenoten een grote mate
van religieuze tolerantie verleende. rotestanten waren vrij om in bepaalde steden te aanbidden en
mochten hun eigen troepen, forten en zelfs rechtbanken hebben. Weinigen geloofden in religieuze
tolerantie als een ideaal, maar Hendrik IV volgde het advies van die gematigde katholieken en
calvinisten - samen politici genoemd - die hem aanspoorden om prioriteit te geven aan de
ontwikkeling van een duurzame staat. Het Edict van Nantes beëindigde de Franse
godsdienstoorlogen, maar Hendrik moest nog steeds het monarchale gezag herstellen en de
onstuimige edelen onder controle houden. Inkomsten die werden gegenereerd door de toegenomen
verkoop van kantoren verminderden de staatsschuld en hielpen Henry ook de monarchie te
versterken. Zijn inspanningen weerhielden zijn vijanden echter niet om hem in 1610 te vermoorden
na negentien mislukte pogingen.
Nederlandse Opstand tegen Spanje (Dutch Revolt against Spain)
Hoewel hij Henry IV niet kon verhinderen de Franse troon te nemen in 1589, was Filips II van Spanje
de machtigste heerser in Europa. In 1571 behaalde Philips II de overwinning op zijn militaire
overwinning van zijn regering toen hij samen met Venetië en het pausdom de Turken in een
geweldige zeeslag voor de Griekse kust bij Lepanto versloeg. De calvinisten van Nederland werden
minder gemakkelijk geïntimideerd: ze waren ver van Spanje en gewend om alleen gelaten te worden.
, Religieuze tolerantie in de Nederlandse Republiek ontwikkelde zich om pragmatische redenen: de
centrale overheid was niet bevoegd om religieuze orthodoxie af te dwingen. Deze openheid voor
verschillende religies zou ertoe bijdragen dat de Nederlandse Republiek in de zeventiende en
achttiende eeuw een van de belangrijkste intellectuele en wetenschappelijke centra van Europa
wordt. De Nederlandse Republiek, goed gelegen voor maritieme handel, ontwikkelde een bloeiende
economie op basis van scheepvaart en scheepsbouw. Nederland controleerde veel overzeese
markten dankzij hun vooraanstaande positie in overzeese handel.
Elizabeth I's verdediging van het Engelse protestantisme (Elizabeth I's Defense of English
Protestantism)
Toen de Nederlandse opstand zich ontvouwde, raakte Filips II steeds meer woedend op Elizabeth I.
Toen Mary in 1558 stierf, verwierp Elizabeth het huwelijksvoorstel van Philip en bracht hij het
protestantisme prompt terug naar Engeland. De puriteinen waren strenge calvinisten die zich
verzetten tegen alle overblijfselen van katholiek ritueel in de kerk van Engeland. Nadat Filips II
Portugal had geannexeerd en zich in Franse aangelegenheden begon te mengen, liet Elizabeth in
1585 zevenduizend soldaten zien om de Nederlandse rebellen te helpen. Elizabeth maakte het
meeste gebruik van haar beperkte middelen en versterkte de positie van Engeland als protestantse
macht.
COLLEGE WEEK 1, 14 NOVEMBER 2018 492 – 496
De opkomst van wetenschap en wetenschappelijk wereldbeeld (The Rise of Science and a Scientific
Worldview)
In het langlopende proces ook wel genoemd secularisatie (het onteigenen van bezit van de Kerk. Het
gaat hier dan meestal om het bezit van land en kloosters dat overgaat van de Katholieke Kerk op
de staat), religie werd een zaak van het persoonlijke geweten in plaats van de openbare orde.
Secularisatie bracht geen verlies van religieus geloof met zich mee, maar het leidde wel tot een
zoektocht naar niet-religieuze verklaringen voor politieke autoriteit en natuurlijke fenomenen. Dit
alles leidde dus eigenlijk tot de wetenschappelijke revolutie. Mensen begonnen ook zelf na te denken
en dingen die in de natuur gebeurden konden vanaf nu ook wetenschappelijk verklaard worden.
De wetenschappelijke revolutie (The Scientific Revolution)
Hoewel de katholieke en protestantse kerken de studie van de wetenschap aanmoedigden en veel
vooraanstaande wetenschappers zelf geestelijken waren, ondermijnde de wetenschappelijke
methode voor het bepalen van de natuurwetten traditionele verslagen van natuurlijke
verschijnselen. Voorstanders van deze nieuwe ontwikkelingen pleiten voor de wetenschappelijke
methode, die experimentele observatie en mathematische deductie (is een methode in de filosofie
en in de logica, waarbij een gevolgtrekking wordt gemaakt uit het algemene naar het bijzondere)
combineerde.
De heliocentrische theorie of heliocentrische stelt dat de zon het middelpunt van het universum is,
waar alles om heen draait, of op z'n minst het middelpunt van het zonnestelsel, waar de planeten
omheen draaien.
In 1630 begon de Europese elite de nieuwe wetenschappelijke methode te accepteren. Twee
mannen waren verantwoordelijk voor het verspreiden van deze acceptatie: Francis Bacon, hij was