Samenvatting Recht en Bestuur
Ethiek de Basis 3e druk Wieger van Dalen
Hoofdstuk 1
Een oordeel dat vanzelf komt (gemakkelijk), je oordeelt automatisch = intuïtief moreel oordeel.
Betekenis: een moreel oordeel dat kant en klaar ontstaat in je bewustzijn zonder dat je erover na
hoeft te denken en voordat je erover nagedacht hebt.
We maken onderscheid van drie verschillende processen die zich in je bewustzijn afspelen:
- Je oordeelt dat iets goed of slecht is. Je vindt iets.
- Je kent je oordeel. Je weet dat het je mening is en je kent het standpunt van de ander.
- Je voelt dat je het oneens bent met de ander. Het oordeel brengt een bepaald gevoel met
zich mee.
Het voelen, kennen en oordeel zijn drie te onderscheiden processen in je bewustzijn of vormen van
jouw bewustzijn.
Objectiveren = je kent de wereld, plaats je dat wat er gebeurt buiten jezelf en beschrijft het
vervolgens. (objectief domein)
Resultaat hiervan is de kennis van de buitenwereld.
Kenmerk van kennis = het is gemakkelijk uitwisselbaar tussen mensen.
Subjectiveren = als je de wereld beleeft, richt je je op wat er innerlijk met je gebeurt. Je voelt wat je
meemaakt alsof de wereld zich nog in jou zelf afspeelt. (subjectief domein)
Resultaat is een gevoel in je binnenwereld.
Gevoelens zijn niet uitwisselbaar.
Normeren = je beoordeelt de wereld, richt je je op gedrag van mensen en wat jij ervan vindt. Je
verbindt gedrag van anderen met je eigen gedrag. Je vindt dit goed of slecht.
Resultaat = verbinding van jezelf met anderen ofwel een tussenwereld. (normatief domein)
Normatieve uitspraken zijn beter uitwisselbaar dan gevoelens omdat ze niet louter persoonlijk zijn.
Maar minder goed uitwisselbaar dan kennis omdat ze persoonsgebonden zijn.
Kennen, beleven of beoordelen kunnen naar keuze toegepast worden. Het is een bril maar je hebt
altijd 1 van deze drie brillen op. Je gebruikt altijd een benadering.
Feiten, oordelen en emoties kun je uitwisselen met elkaar en dat doen mensen elke dag in hun leven
Morele oordelen zitten wat het uitwisselen betreft tussen het delen van kennis en het vermeerderen
van emoties in. Een moreel oordeel is enerzijds iets dat in jezelf zit, zoals een emotie, maar ook iets
dat voor meerdere mensen gelijk kan zijn.
Vijf kenmerken van morele oordelen.
Een moreel oordeel:
1. Gaat over menselijk gedrag
2. Overstijgt het individuele
3. Is normatief
4. Is gericht op het goede
5. Kan morele verontwaardiging veroorzaken
1
, 1. Een moreel oordeel gaat altijd over gedrag van mensen. Niet de kwaliteit van een laptop of
het mooie weer.
2. Overstijgt het individuele: wat ik voor mij goed vind om te doen, verwacht ik ook van jou. Als
iemand een snoepje mag, mag de ander dat ook.
Universaliteitsprincipe: deze eigenschap van morele oordelen betekent dat oordelen in 1
situatie automatisch ook oordelen betekent over anderen in zo’n zelfde situatie.
3. Is normatief: het gaat erom hoe je behoort te handelen. Het schrijft voor wat je moet doen.
Niet over hoe de wereld is (kennis) maar hoe de wereld zou moeten zijn.
4. Gericht op het goede: gericht op zaken die op zichzelf goed of nastrevenswaardig zijn.
5. Kan morele verontwaardiging veroorzaken: kan specifiek soort emotie los maken bij mensen.
Als er oneerlijk gehandeld wordt, kan die persoon verontwaardigd reageren.
Moreel uitgangspunt: een omschrijving van iets dat op zichzelf nastrevenswaardig is betreffende
menselijk samenleven.
Voorbeelden: eerlijkheid, rechtvaardigheid, gezondheid, vriendschap, inzet, een goed leven.
Moreel oordeel: een moreel oordeel is een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele
uitgangspunten.
Morele oordelen zijn aan personen gebonden maar niet persoonlijk.
Moraal = het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek. Het is
het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Ethiek = de wetenschap die moraal bestudeert en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe
argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen.
“Normen en waarden zijn universeel. Het zijn de morele oordelen die verschillen tussen mensen”
Moraal is het product van een gesprek in een groep. De moraal van een groep is nauw verbonden
met het voeren van een gesprek. Niet alleen is een gesprek de methode om het geelde morele
oordeel te vinden. Het is ook een direct gevolg van de kenmerken van morele oordelen.
Drie kenmerken moreel oordeel:
- Hoe mensen met elkaar omgaan
- Oordeel in een situatie geldt automatisch voor andere mensen in die situatie
- Schrijft voor wat we behoren te doen
= op deze manier snel een moreel gesprek.
Moreel vertoog = het geheel aan communicatie en interactie waarin mensen hun morele oordelen en
daarmee hun moraal vormen en op elkaar afstemmen.
Van morele intuïtie naar weloverwegen oordeel.
Je wordt niet geboren met een morele intuïtie. Je leert het in de loop van de jaren met de ervaring
die je opdoet.
Redenen waarom dit oordelen met behulp van je morele intuïtie tekortschiet in het functioneren van
een professional:
1. Je morele intuïtie is niet uit te leggen aan anderen.
2. Als je alleen intuïtief oordeelt, kun je niet leren van je fouten en successen.
3. Je intuïtie bereidt je niet voor op nieuwe situaties.
2
, 1. Een intuïtief oordeel is immers per definitie een oordeel dat zich aan je bewuste
overwegingen onttrekt. Het is er, voordat je er over nadenkt.
2. Als je oordeel intuïtief is, kan je er veel moeilijker op terugkijken.
3. Om beter voorbereid te zijn op nieuwe morele situaties en de noodzaak daarover een
oordeel te geven, is de zaak te oefenen met expliciet formuleren en onderbouwen van een
moreel oordeel.
Hoofdstuk 2
Norm = een argument in de vorm van een regel waar je je aan houden moet.
Morele norm = een regel over hoe mensen met elkaar moeten omgaan. Ofwel: is een zelf opgelegde
regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven.
Als je een moreel oordeel onderbouwt met een norm, dan vergelijk je of het gedrag zelf, dat wat je
doet, overeenkomt met de regel.
Morele normen zijn dus gedragsregels aangaande goed samenleven.
Normen kunnen geformuleerd worden in de vorm van wetten. Een aantal morele regels zijn in de
wet vastgelegd; op het overtreden daarvan staan straffen.
In de Grondwet liggen de meest fundamentele morele regels zoals: verboden te discrimineren.
Hetzelfde geldt in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (VN heeft deze opgesteld,
door alle lidstaten ondertekend).
Verschil: op de UVRM staan voor het niet naleven van deze regels geen sancties. Afdwingen van deze
rechten is veel moeilijker.
Morele regels en wettelijke rechten gezamenlijk zorgen ervoor dat mensen op een redelijke manier
kunnen samenleven en dat aan de kwaliteit van het leven een ondergrens wordt gesteld.
Verschil tussen wetten en morele normen: wetten zijn expliciet geformuleerd. Morele normen zijn
heel vaak impliciet in ons gedrag (ze worden niet uitgesproken)
Om de gevolgen van een handeling moreel te beoordelen, gebruiken we waarden. We vergelijken de
gevolgen van ons gedrag met een vooropgesteld doel dat we willen realiseren.
Zo’n doel noemen we een waarde.
Een morele waarde = een ideaal, een principe betreffende goed samenleven dat we proberen te
realiseren door middel van ons gedrag.
Voorbeeld: gezondheid, vrijheid, gelijkheid.
Waarden zijn abstracte idealen of doelen die men door middel van een bepaald gedrag nastreeft; het
is wat men uiteindelijk beoogt te bereiken.
Karaktereigenschappen betreffende goed samenleven noemen we deugden.
Deugd = een goede karaktereigenschap betreffende goed samenleven.
Als je aan de hand van deugden beoordeelt, ga je na wat voor mens je wilt zijn. Gehoorzaam of
betrouwbaar? Attent of iemand die altijd zijn afspraken nakomt?
- Gehoorzaamheid, betrouwbaar en betrokkenheid zijn bekende deugden.
Deugden zijn karaktereigenschappen die aan te leren zijn en te ontwikkelen zijn. Deze kan je
ontwikkelen door te oefenen, door te doen.
3
