Tijdvak 6 Hunt samenvatting
Chap 15
Inleiding
In 1576 plunderden SP Antwerpen, dit was de rijkste stad van EU (Spaanse furie). De Spaanse
koning had in 1566 al een leger gestuurd om de calvinisten te straffen, die de katholieke kerk
hadden vernield. De eerste twee generaties van strijd om de protestantse reformatie waren
geëindigd met de Vrede van Augsburg in 1555, hierdoor was een rust in het HRR, maar in W-
EU vermenigvuldigde de religieuze strijd zich na 1560 toen de calvinisten hun intrede deden
in de strijd tegen de reformatie. In 1618 nieuwe gevechten in het HRR. Het lijden nam alleen
maar toe toen een grote economische neergang in het begin van de 17e eeuw in een groot
deel van EU leidden tot voedseltekorten, hongersnood en ziekten. Deze catastrofes troffen
vooral de centrale Europese landen hard. Die waren verwoest door de 30-jarige oorlog. De
wetenschap kwam ook op in deze tijd, later was dit de wetenschappelijke revolutie.
Religious conflicts threaten state power (1560-1618)
De vrede van augsbrug maakte het lutheranisme tot een legale religie in het katholieke HRR,
maar verleende geen erkenning aan de calvinisten. De calvinisten gingen daardoor veel
landen uitdagen, maar ook de islamitische turken waren anders dan anders. Die werden door
SP verdreven uit het land.
French wars of religion (1562-1598)
Het calvinisme verspreidde zich in FR na 1555, tegen het einde van de jaren 60 was een
derde deel van de edelen een hugenoot (Franse calvinist). De bekering tot het calvinisme
begon vaak bij edelvrouwen, die overal bij hielpen. De Franse koningen traden niet op tegen
het calvinisme. De hugenoten volgde de familie Bourbon, die als eerste in de rij stond om de
troon te erven als de koning faalde een mannelijke erfgenamen te maken. In 1562 brak er
een burgeroorlog uit, de bourbon en de guise familie (katholiek) stonden tegenover elkaar,
priesters en predikanten worden vermoord. Het geweld tegen de calvinisten liep uit de hand,
ze werden massaal vermoord. Uiteindelijk kreeg de koning geen erfgenamen, zijn broer ook
niet, dus zochten ze steun bij Spanje. De guise vormde de katholieke liga. De nieuwe
opvolger hendrik iv versloeg alle ultrakatholieke en verdreef de Spanjaarden. In 1598
vaardigde hij het edict van Nantes uit en liet hij de hugenoten religieuze tolerantie verlenen.
Ze mochten hun eigen troepen, forten en rechtbanken hebben. De gematigde katholieken en
calvinisten waren samen politiques. Het edict maakte een einde aan de Franse
godsdienstoorlogen, maar hendrik moest nog steeds zijn monarchale gezag herstellen en de
edelen onder controle krijgen.
Dutch revolt against spain (Nederlandse opstand)
Filips II (katholiek) was de machtigste heerser van EU. Filips had van zijn vader Karel V alle
koloniën die zich in de nieuwe wereld vestigden. Met goud en zilver kon hij strijden tegen de
ottomanen en de protestanten. Maar al dat geld kon de nederlaag in Nederland niet
voorkomen, waar calvinistische rebellen de onafhankelijke NL-republiek stichtten. Hij was
vast besloten de katholieke eenheid te herstellen in EU. Zijn korte huwelijk met Mary tudor
(EN) leverde geen erfgenamen op. De koning van Portugal stierf dus nam Filips het rijk over
en de koloniën.
Filips drong aan op katholieke eenheid in de landen onder zijn controle, en wilden een
katholieke alliantie met de ottomanen. In 1571 versloeg hij het pausdom van de turken in
, een zeeslag. Daarvoor kwamen de moslims al in opstand in Z-SP en vermoorden priesters en
christenen. De opvolger van Filips, Filips III dwong die moslims te verhuizen en weg te gaan.
De calvinisten in NL lieten zich niet makkelijk intimideren, ze lagen ver van Spanje af. Prins
Willem van oranje leidden de zeven protestantse provincies van NL tot een militair
bondgenootschap met de 10 zuidelijke provincies die katholiek waren en ze verdreven samen
de Spanjaarden. In 1579 keerde de zuidelijke provincies terug naar de Spanjaarden, in 1584
werd Willem vermoord maar hierdoor kreeg Spanje alsnog niet controle over het noorden.
SP zou de Nederlandse onafhankelijkheid pas in 1648 erkennen. Religieuze tolerantie in de
republiek ontwikkelde zich om pragmatische redenen, de centrale overheid had niet de
macht om religieuze orthodoxie af te dwingen. Elke provincie bestuurden zichzelf en stuurde
afgevaardigden naar het gemeenschappelijke instituut de Staten-Generaal. De macht van de
republiek lag vooral bij de regenten (lokale edelen). De republiek was goed gelegen voor
maritieme handel en ontwikkelde een bloeiende economie gebaseerd op scheepvaart en
scheepsbouw. Ook was er vrije handel. Amsterdam werd de belangrijkste Europese
geldmarkt. In 1670 was de Nederlandse vloot veel groter dan alle andere landen.
Elizabeth I’s defense of english Protestantism
Elizabeth I had haar zus mary tudor opgevolgd als koningin van EN. Filips wilde EN door mary
terugbrengen naar het katholicisme. Toen mary doodging in 1558, weigerde Elizabeth Filips
huwelijksaanzoek en bracht het protestantisme terug naar EN. Haar grootste uitdagingen
waren Filips en calvinistische puriteinen, dit zijn strikte calvinisten die zich tegen de
katholieke rituelen keerden van de Engelse kerk. Elizabeth deed niks aan deze eisen, zij
maakte katholieke rituelen met calvinistische doctrines. De calvinisten wilden controle over
het kerkbestuur, maar Elizabeth verwierp dit calvinistische presbyterianisme (ouderlingen en
predikanten de kerkraad vormen). Ze kregen echter wel veel aanhangers. Elizabeth stuurde
in 1585 duizenden soldaten naar NL om de rebellen te helpen.
In 1568 dwongen schotse calvinisten mary Stuart afstand van de troon te laten doen, voor
haar zoon James I, die protestants werd opgevoed. Mary had in 1587 een brief naar Filips
gestuurd over het opvolgingsrechten, toen Elizabeth dit wist liet ze haar onthoofden. Nu
kwam Filips II in actie, maar Engeland was te sterk, de protestanten waren blij. Filips stierf in
1598, door de strijd tegen de OT, EN, FR was de schatkist failliet. In Engeland kwam
uiteindelijk James I aan de macht.
The clash of faiths and empires in Eastern Europe
In het oosten is er een scheiding tussen het christelijke EU en het islamitische rijk van de OT.
De turken lieten de Grieks-orthodoxe geloof toe en de joden die waren gevlucht uit SP. De
Moskovische tsaren beschermden de Russische orthodoxe kerk, Ivan de tsaar zetten een
expansie uit in oostelijke richting, maar naar het westen lukte hem niet door blokkade van
vijanden (polen en Litouwen). Na de dood van Ivan, was er een periode van chaos die
bekend staat als de tijd van troubles, waarin polen/Litouwen zijn zoon op de Russische troon
wilden zetten. In 1613 verdreef een leger van edelen, stedelingen en boeren uiteindelijk de
indringers en zetten Michael romanov op de troon.
The thirty years war (1618-1648)
Het begon in 1618 met conflicten tussen katholieken en protestanten binnen het HRR. Tegen
het einde ervan in 1648 lagen veel midden-EU landen in puin en was het machtsevenwicht
