UITGEBREID ALLE HOOFDSTUKKEN
SAMENGEVAT
Praktijkdiploma
Loonadministratie
Arbeidsrecht en sociale
zekerheid
Marloes Perenboom
,Inhoudsopgave
1. Inleiding tot het Nederlandse recht....................................................................................................3
1.1 Indeling van het recht...................................................................................................................3
2. Het arbeidsprocesrecht......................................................................................................................6
2.1 Dagvaardingsprocedure................................................................................................................6
2.2 Voorlopige voorziening – kort geding...........................................................................................7
2.3 Verzoekschriftprocedure..............................................................................................................8
3. De arbeidsovereenkomst: een inleiding.............................................................................................9
3.1 Bijzondere arbeidsrelaties..........................................................................................................10
3.2 Rechtsvermoedens.....................................................................................................................10
3.3 Sollicitatieprocedure...................................................................................................................11
3.4 Arbeidsovereenkomst voor onbepaalde/ bepaalde tijd.............................................................11
4. De arbeidsovereenkomst: totstandkoming en verplichtingen..........................................................12
4.1 Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag.........................................................................12
4.2 Arbeid.........................................................................................................................................13
5. De arbeidsovereenkomst: loondoorbetaling....................................................................................14
5.1 Arbeidsongeschiktheid...............................................................................................................15
5.2 Loondoorbetaling bij vakantie en arbeidsverkorting..................................................................16
6. De arbeidsovereenkomst: bijzondere bedingen...............................................................................17
7. Einde van de arbeidsovereenkomst: een inleiding...........................................................................18
7.1 Einde arbeidsovereenkomst onbepaalde tijd.............................................................................19
8. Opzegging door de werkgever..........................................................................................................19
8.1 Procedure bij opzegging door werkgever...................................................................................19
8.2 Gronden aanvraag ontslagvergunning........................................................................................21
8.3 Ontbinding arbeidsovereenkomst door kantonrechter..............................................................21
9. Door de werkgever gegeven ontslag................................................................................................23
10. Bijzondere opzegverboden............................................................................................................24
11. De collectieve arbeidsovereenkomst..............................................................................................25
12. Wet arbeid en zorg........................................................................................................................26
12.1 Verlof bij zwangerschap, bevalling, adoptie en pleegzorg........................................................26
12.2 Calamiteitenverlof....................................................................................................................27
12.3 Kortdurend en langdurend zorgverlof......................................................................................28
12.4 Ouderschapsverlof....................................................................................................................28
13. Wetgeving rond arbeidstijd, arbeidsomstandigheden en arbeidsduur..........................................29
13.1 Arbeidstijdenwet......................................................................................................................29
, 13.2 Arbeidsomstandighedenwet.....................................................................................................30
13.3 Wet flexibel werken..................................................................................................................32
14. Wetten rond gelijke behandeling...................................................................................................32
15. Wet op de ondernemingsraden.....................................................................................................34
16. Pensioenwetgeving........................................................................................................................35
16.1 Van verleden tot heden............................................................................................................35
16.2 Pijlers Nederlandse pensioenstelsel.........................................................................................36
16.3 Wet- en regelgeving..................................................................................................................37
16.4 Opbouw van pensioen..............................................................................................................37
17. De sociale verzekeringen...............................................................................................................40
17.1 Volksverzekeringen...................................................................................................................41
17.2 Werknemersverzekeringen.......................................................................................................41
17.3 Sociale voorzieningen...............................................................................................................42
17.4 Zorgverzekeringswet................................................................................................................44
18. De volksverzekeringen...................................................................................................................47
18.1 AOW-verzekering......................................................................................................................48
18.2 Anw...........................................................................................................................................52
19. Ziekte en zwangerschap.................................................................................................................55
19.1 De Zvw......................................................................................................................................55
19.2 Re-integratie tijdens ziekte.......................................................................................................57
19.3 Zw zonder werkgever...............................................................................................................61
19.4 Eerstejaars Ziektewet-beoordeling...........................................................................................62
20. Langdurige arbeidsongeschiktheid................................................................................................64
21. Werkloosheid en Toeslagenwet.....................................................................................................66
22. Subsidies en toeslagen...................................................................................................................70
, 1. Inleiding tot het Nederlandse recht
Rechtspersoon: organisaties die als zodanig door de wet aangewezen worden, met eigen rechten en plichten.
Neemt zelfstandig deel aan het economisch verkeer.
Wordt vertegenwoordigd door een natuurlijk persoon, zoals een statutair directeur van een bv.
Ook rechtspersonen: de staat, de provincie, de gemeente, de naamloze vennootschap, de coöperatie,
de onderlinge waarborgmaatschappij, de stichting, het kerkgenootschap.
Het recht dat in Nederland van kracht is, kunnen we halen uit gewoontes, wetten en wetboeken, jurisprudentie
en internationale verdragen.
Het geschreven recht: vastgelegd in wetten.
Gewoonterecht: ongeschreven recht. Een gewoonte rekenen we tot het recht als het een gebruik is waaraan
iedereen zich moet houden. We rekenen het een gebruik tot het gewoonterecht als binnen een bepaalde kring
personen in een bepaalde situatie de overtuiging aanwezig is dat een ongeschreven regel moet worden
toegepast. In de loop van de tijd is veel gewoonterecht vastgelegd in wetten, wetboeken, ministeriële
regelingen en gemeentelijk en provinciale verordeningen.
Codificatie: het vastleggen van regels in wetten en wetboeken.
Voordelen Nadelen
Iedereen kan kennisnemen van Rechtsregels veranderen langzamer en raken
de rechtsregels. achterhaald. Burgers houden zich er dan niet aan.
De rechtsregels gelden voor
iedereen.
Voorbeeld wetten:
- De Wet flexibel werken, die over verkorting/ verlenging van arbeidsduur gaat;
- De Wet op de ondernemingsraden, die de medezeggenschap binnen organisaties regelt.
Voorbeeld wetboeken:
- Het Burgerlijk Wetboek: arbeidsrecht (boek 7), regels m.b.t. rechtspersonen, vermogensrecht en
regels m.b.t. verjaring.
- Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering: regels voor het voeren van juridische procedure.
Jurisprudentie: verzameling van uitspraken van rechters. Veel kan worden terug gevonden in de JAR/
Jurisprudentie Arbeidsrecht en op www.rechtspraak.nl.
Internationale verdragen- traktaat – conventie - handvest: afspraken tussen landen.
- Handvest van de Verenigde Naties (1945)
- Het EEG-verdrag (1957)
- Het Europees Sociaal Handvest (1966)
- Het Verdrag van Maastricht (1992)
- De Europese Conventie ter bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden
(1950)
Bilateraal verdrag: tussen twee landen, zoals het Associatieverdrag tussen Nederland en Turkije.
EU-richtlijnen: afspraken tussen landen die ook invloed hebben op inwoners, zoals het Uitzendrichtlijn (23-10-
2008) die zegt dat uitzendkrachten vanaf de eerste werkdag dezelfde rechten heeft als gewone werknemers.
1.1 Indeling van het recht
Privaatrecht: Regelt de verhoudingen tussen burgers onderling.
Burgers Voorbeelden
, Privépersonen Regels over het huwelijk
De koopovereenkomst
Ondernemingen
De arbeidsovereenkomst
Overheidsinstellingen als ze niet De ondernemingsraad
optreden als overheid
Dwingend recht: de rechtsregels waarvan niet mag worden afgeweken. Hiermee wil de wetgever de zwakkeren
beschermen.
- Werknemer
- Huurrecht: bescherming van de huurder
- Consumentenkoop: bescherming van de consument.
Driekwart-dwingend recht: afwijkingen van de wettelijke regels zijn alleen toegestaan per cao, bijv. de proeftijd
die twee maanden mag zijn bij een contract korter dan twee jaar i.p.v. één maand.
Semi-dwingend recht: mag alleen schriftelijk worden afgeweken, bijv. de opzegtermijn.
Vijf achtste-dwingend recht: mag bij cao en schriftelijk d.m.v. een overeenkomst met de OR en PVT, bijv. de
Arbeidstijdenwet en de Wet arbeid en zorg.
Aanvullend recht: partijen mogen afwijken.
Publiekrecht: Regelt de verhouding tussen de overheid als zodanig en de burgers, en de verhouding tussen
overheden onderling.
- Belastingwetten
- Sociale verzekeringswetten
- Strafrecht
Materieel recht: rechtsregels waar iedereen zich aan moet houden.
Formeel recht - procesrecht: regels over de manier waarop procedures gevoerd moet worden.
Tot de rechterlijke macht behoren de rechters (de zittende magistratuur) en de officieren van justitie (de
staande magistratuur). Je hebt ook griffiers, maar die behoren niet tot de rechterlijke macht.
Rechter Rechter spreekt recht en wordt door de Kroon voor
het leven benoemd. Zij stoppen meestal op 70
jarige leeftijd.
Officieren van Vertegenwoordigers van het OM. Het OM vervolgt personen die een strafbaar feit
justitie hebben begaan. (staande magistratuur)
Ondersteunen De griffiers verzorgen het administratieve werk: notuleren, voorbereiding
de vonnissen, verzorgen correspondentie etc.
functionarisse
n
Advocaat Vertegenwoordiger
Civiele zaken: geschillen tussen burgers onderling. OM heeft hierin een beperkte rol, bijv. het aanvragen van
een faillissement of bij de vordering tot het opheffen van een rechtspersoon. In het arbeidsrecht komt het OM
niet voor.
Plaats van het recht:
1. Bij welk soort gerecht wordt het proces gevoerd (de absolute competentie)?
Welke rechterlijke instantie heeft de bevoegdheid een uitspraak te doen?
Art. 71 lid 2 Wetboek Burgerlijke rechtsvordering/ Rv: bij een verkeerde rechter kan worden
doorverwezen naar de juiste.
, 2. In welke plaats wordt het proces gevoerd (de relatieve competentie)? In de woonplaats of waar de
werknemer zijn werkzaamheden verricht. In welk geografisch rechtsgebied is de rechter bevoegd de
zaak te behandelen arrondissement: verschillende rechtsgebieden. Binnen een arrondissement zijn
verschillende kantons te onderscheiden. Dit is vastgelegd in de Wet op de rechterlijke organisatie.
Procedure start met een dagvaarding of verzoekschrift. Als een procedure is aangevangen met een verkeerd
processtuk, kan dit worden omgezet (art. 69 Rv). De deurwaarder bezorgt de dagvaarding bij de gedaagde
het betekenen van de dagvaarding.
In civiele zaken is de rechter lijdelijk: hij wacht de stukken af en neemt geen initiatief.
Drie rechtscolleges die oordelen in privaatrechtelijke kwesties: rechtbank, (hoger beroep) gerechtshof en de
Hoge Raad.
Mensen met een laag inkomen kunnen een toevoeging aanvragen bij de Raad van Rechtsbijstand.
Kantonrechter Rechtbank Gerechtshof Hoge Raad (in
(hoger beroep) cassatie:
aanhangig maken
van een geschil)
Alleensprekende alleensprekende rechter en college Meervoudig zitting: drie Drie of vijf raadsheren
van drie rechters die gezamenlijk rechters/ de raadsheren
rechter
rechtspreken
Geen advocaat Verplichte Verplichte Verplichte
procesvertegenwoordiging door procesvertegenwoordigi procesvertegenwoordiging do
nodig
advocaat ng door advocaat advocaat die bij de Hoge Raad
zijn ingeschreven
Uitspraak: vonnis Uitspraak: vonnis bij Uitspraak: arrest bij Uitspraak: wordt vaak als
dagvaardingsprocedures dagvaardingsprocedures maatstap genomen,
bij
beschikking bij beschikking bij jurisprudentie
dagvaardingsproc verzoekschriftprocedures verzoekschriftprocedures
edures
beschikking bij
verzoekschriftproc
edures
Strafzaken (kleine Strafzaken (grote overtredingen en Rechtsvraag staat centraal,
misdrijven), de civiele zaken (alle geschillen met de vraag of
overtredingen,
vorderingen boven een bedrag van rechtsregels goed zijn
bijv. de Drank en € 25.000 en alle geschillen die niet toegepast en/ of de wet goed
Horecawet, de in eerste instantie aan de uitgelegd. Beslist niet meer
Jachtwet en de kantonrechter moeten worden over feiten.
Wegenverkeerswe voorgelegd) en bestuursrechtelijke
zaken (ambtenarenzaken, Vragen over een bepaalde zaa
t) en civiele zaken socialezekerheidszaken en allerlei kunnen aan het Hof van Justiti
(alle vorderingen andere geschillen met van de EU worden gesteld,
t/m € 25.000 en bestuursorganen). maar die beslissing ligt niet bij
alle geschillen de procederende partijen.
m.b.t.
arbeidsovereenko
msten, huurkoop,
huurbescherming
en huur, ook wel
aardvordering
genoemd).
,Een partij die het oneens is met de uitspraak van een rechter, kan in hoger beroep of in appel. Dit moet binnen
drie maanden na de datum van het vonnis of de beschikking. Daarna heeft het vonnis/ beschikking kracht van
gewijsde: de uitspraak is definitief. Als hoger beroep wordt aangetekend, heeft dit tot gevolg dat de nakoming
van de rechterlijke uitspraak niet kan orden afgedwongen, of het moet uitvoerbaar bij voorraad zijn.
Verstekvonnis: als de gedaagde partij niet verschijnt.
Vonnis op tegenspraak: tegenpartij verschijnt.
Kort geding – bodemprocedures: kan bij rechtbank sector civiel, sector bestuur of bij de kantonrechter. Een
uitspraak is uitvoerbaar bij voorraad: als de eisende partij in het gelijk wordt gesteld, kan deze het vonnis
onmiddellijk executeren.
2. Het arbeidsprocesrecht
EEX-verordening: in de Europese Gemeenschap gelden speciale regels voor het procederen waarbij
verschillende lidstaten betrokken zijn. De werkgever kan de werknemer aanhangig maken op het grondgebied
van de woonplaats van de werknemer.
Forumkeuze: wanneer werkgever en werknemer na het ontstaan van het geschil met elkaar afspreken dat zij
de zaak voorleggen aan de NL’se rechter. De buitenlandse rechter moet rechtspreken volgens het NL’se recht.
Absolute competentie: procedures over arbeidsovereenkomsten beginnen bij de rechtbank sector kanton,
behalve als de werknemer statutair directeur is. Omvang van vordering speelt geen enkele rol.
2.1 Dagvaardingsprocedure
Voorbeelden dagvaardingsprocedures in het arbeidsrecht:
- Procedure met als vordering de aanpassing van de arbeidsduur;
- Procedure met als vordering betaling van het loon;
- Procedure met als vordering de vernietiging van een concurrentiebeding.
In de dagvaardingsprocedure heb je de eiser en de gedaagde. In een hoger beroep de appellant en de
geïntimeerde. De eisende partij moet ervoor zorgen dat de zaak op de rol wordt gezet, de agenda van de
rechtbank of het gerechtshof. De dag waartegen de gedaagde partij gedagvaard wordt, noemt men de eerste
roldatum.
Delen dagvaarding:
- Kop van de dagvaarding:
o Eiser en gedaagde
o Op welke datum, bij welk gerecht en op welk adres de gedaagde moet verschijnen
- Fundamentum:
o De grondslag van de vordering
o De gronden van de vordering
o De vermelding van de bewijsdelen die de eiser wil aandragen
o Lichaam van de dagvaarding: eiser moet aangeven welke verweren de gedaagde heeft
aangevoerd
- Petitum: de formulering van de vordering.
o De eiser moet het nauwkeuring formuleren, omdat de eiser anders bij ongewijzigde
overname van de onjuist geformuleerde vordering door de rechter executieproblemen kan
krijgen. De rechter is lijdelijk: hij zal een verkeerd geformuleerd petitum niet snel wijzigen.
o Primaire vordering, maar ook subsidiaire en meer subsidiaire vordering
o Hoofvordering en nevenvorderingen: (art. 7:625 BW) naast loonvordering ook de wettelijke
verhoging, de wettelijke rente en de gerechtelijke en buitengerechtelijke kosten.
,Op de roldatum antwoordt de gedaagde op een dagvaarding met een conclusie van antwoord en eventuele
tegenvordering, de vordering in reconventie. Ook legt de wederpartij vaak producties over. De rechter kan na
ontvangst de eisende partij de gelegenheid geven voor een conclusie van repliek. Op een conclusie van repliek
volgt de conclusie van de gedaagde. Ook kan de rechter na een conclusie van antwoord de partijen oproepen
voor een comparitie. Beide partijen worden bevraagd en er wordt geprobeerd tot een schikking te komen,
gebeurd steeds vaker. Mogelijkheid na comparitie is een pleidooi, gebeurt vrijwel nooit.
Voordelen comparitie:
- Snel duidelijkheid
- Snel de mogelijkheid van een regeling te kunnen beproeven
Komen de partijen niet tot een schikking, wordt de datum bepaald waarop de rechter vonnis wijst.
2.2 Voorlopige voorziening – kort geding
Bij een kort geding moet sprake zijn van spoedeisendheid. Procedures m.b.t. een loonvordering zijn meestal
een kort geding. Voorbeelden van kort gedingen:
- Procedure met als vordering de opheffing van een loonstop;
- Procedure over juiste toepassing van de cao m.b.t. de hoogte van het loon;
- Procedure met als vordering de correcte loonbetaling;
- Procedure met als vordering het treffen van een voorlopige voorziening dat de werknemer niet
gehouden is aan het concurrentiebeding.
,De procedure:
- Dagvaarding: de eisende partij vraagt aan de voorzieningenrechter een datum en tijd voor de
mondelinge behandeling ter zitting.
- Gedaagde partij kan op de zitting een tegenvordering/ reconventie instellen.
- De voorzieningenrechter behandelt de eis op de zitting. Hij geeft beide partijen de gelegenheid het
standpunt uiteen te zetten, stelt vragen en probeert een schikking te bewerkstelligen.
- Aan het einde van de zitting bepaalt de rechter de datum van het vonnis. Bij zeer urgente zaken kan
dit bij de zitting.
2.3 Verzoekschriftprocedure
Een verzoekschriftprocedure moet worden gevolgd als in de wet is aangegeven dat de rechter kan worden
verzocht een uitspraak te doen of dat voor een bepaalde rechtsvraag een verzoekschrift moet worden
ingediend bij de rechter.
Voorbeelden verzoekschriftprocedures:
- Verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de werkgever;
- Verzoek tot vernietiging van een gegeven ontslag op staande voet;
- Verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de werknemer.
Inhoud verzoekschrift:
- Naam van de verzoeker
- Omschrijving van het verzoek
- Gronden van het verzoek
- Naam en adres verweerder
De procedure:
- Het verzoekschrift wordt door de verzoeker gericht aan de rechter en kan, eventueel met producties,
bij de kantonrechter worden ingediend middels post of fax. Bij de rechtbank dient een advocaat het in.
- De griffier zorgt voor doorzending van het verzoekschrift aan de verweerder en deelt de datum mee
waarop het verzoekschrift wordt behandeld.
- Verweerder kan tot aan de zitting of tijdens de zitting een verweerschrift indienen. Dit is niet verplicht,
mondeling is ook toegestaan.
- Verzoekschrift wordt in een mondelinge zitting behandeld.
- Rechter doet uitspraak/ beschikking.
De grosse: van de uitspraak van de rechter wordt een afschrift opgesteld voor beide partijen.
Executoriale titel: als de eisende partij in het gelijk is gesteld. De nakoming van de uitspraak kan worden
afgedwongen met dwangmaatregelen, zoals beslag. De beslaglegger heeft het recht om bezittingen van de
debiteur daadwerkelijk te laten verkopen via een executoriale verkoop.
Conservatoir beslag: voorkomen dat de wederpartij zaken probeert te onttrekken aan een toekomstig beslag.
Dit beslag wordt voorafgaand of gelijktijdig aan een procedure gelegd. Het is een soort pressiemiddel om
ervoor te zorgen dat de debiteur betaalt. De beslaglegger moet binnen een door de rechter bepaalde tijd de
procedure starten, anders vervalt het beslag. Conservatoir beslag kan worden opgelegd op:
- Het loon of de uitkering van de schuldenaar;
- De banktegoeden van de debiteur;
- De aanwezige voorraden;
- De aanwezige machines;
- De gebrouwen en de grond.
Voor het conservatoir beslag moet toestemming zijn van de president van de rechtbank. Er wordt via een
advocaat een verzoekschrift ingediend. Nadat de president van de rechtbank verlof heeft gegeven, kan de
deurwaarder in opdracht van de schuldeiser het beslag leggen.
Vaak wordt eerst een conservatoir beslag gelegd, wat vervolgens een executoriaal beslag wordt.
, 3. De arbeidsovereenkomst: een inleiding
Werk tegen betaling:
- Arbeidsovereenkomst
- Overeenkomst van opdracht
- Aanneming van werk
Arbeidsovereenkomst: wanneer werkgever en werknemer afspreken dat de één (de werknemer) in dienst van
de ander (de werkgever) tegen loon gedurende zekere tijd arbeid zal verrichten. Kenmerkend is:
- Het persoonlijk verrichten van arbeid. De werknemer kan zich niet zonder toestemming van de
werkgever laten vervangen door een ander (art. 7:659 BW). Een stageovereenkomst valt er niet onder.
- De gezagsverhouding: de werknemer in dienst van de werkgever. Het wordt bepaald door een
feitelijke situatie.
Instructiebevoegdheid: volgens de rechtspraak is sprake van een gezagsverhouding als de werkgever
gerechtigd is de werknemer aanwijzingen te geven en de werknemer gehouden is die aanwijzingen op
te volgen. De werkgever hoeft niet zozeer te bemoeien met de uitvoering van de werkzaamheden,
maar het gezag dat hij heeft t.a.v. werktijden, werkplaatsen, loonsverhogingen, vakantie- en
ziekteregelingen.
- De vergoeding voor de verrichte arbeid: het loon. Dit is de tegenprestatie. Kostenvergoeding en fooien
zijn geen loon. De fiscus ziet fooi wel als inkomen uit arbeid.
Arbeidsrecht is dwingend.
Art. 7:648 lid 1 BW: het maken van onderscheid tussen werknemers op grond van verschil in arbeidsduur is
echter verboden, tenzij er een objectieve rechtvaardigingsgrond is voor dit verschil.
Art. 7:648 lid 2 BW: in de arbeidsovereenkomst is een beding overeengekomen, die nietig wordt verklaard.
Aanneming van werk: een stoffelijk overschot wordt tot stand gebracht. De aannemer komt met zijn klant
overeen dat hij voor een bepaalde prijs een garage zal bouwen. Komt veel voor in de weg- en waterbouw.
Verschillen met de arbeidsovereenkomst zijn:
- Geen sprake van gezagsverhouding.
- De beloning is uitsluitend afhankelijk van het opleveren van het afgesproken werk en niet van de tijd
die aan het werk is besteed.
Overeenkomst van opdracht: de ene partij, de opdrachtnemer, verbind zich om tegen betaling een opdracht uit
te voeren voor de andere partij, de opdrachtgever. De opdrachtnemer verleent diensten aan de opdrachtgever.
Er is geen sprake van gezagsverhouding en de opdrachtgever mag geen instructies geven.
Voorbeelden van arbeidsovereenkomsten waarbij werknemer een grote vrijheid hebben, zijn gespecialiseerde
technici, filiaalhouders van een grote winkelketen, profvoetballers, advocaten en accountants is loondienst.
Criteria gezagsverhouding:
- Heeft men de vrijheid zelf de werktijden vast te stellen?
- Is men vrij in het vaststellen van het aantal werkuren?
- Mag men een opdracht weigeren?
- Is de beloning op basis van het afronden van de opdracht of per gewerkt uur?
- Zijn er afspraken gemaakt over loondoorbetaling tijdens de vakantie en arbeidsongeschiktheid?
- Loopt de opdrachtnemer ondernemersrisico?
- Mag de opdrachtnemer zich laten vervangen door een ander?
- Is de opdrachtnemer ook werkzaam voor andere opdrachtgevers?
- Is er sprake van een incidentele opdracht of is er juist een regelmatig patroon?
- Is de opdrachtnemer ook werkzaam voor andere opdrachtgevers?
- Is er sprake van een incidentele opdracht of is er juist een regelmatig patroon?
- Is de opdrachtnemer ingeschreven bij de Kamer van Koophandel? Heeft hij een eigen aansluitnummer
bij de Belastingdienst voor de btw?
Freelanceovereenkomst – overeenkomst van opdracht: zelfstandigen zonder personeel/ zzp’ers.