Samenvatting van het boek 'Onrechtmatige daad' 8e druk en de verplichte literatuur: J.J. Smeehuijzen, ‘Hoe oordeelt de feitenrechter over strijd met de maatschappelijke
betamelijkheid in de zin van art. 6:162 lid 2 BW?’ & M. Th. Beumers, ‘Schadevergoeding voor genotsderving en teleurstelling�...
Hoofdstuk 1 Inleiding
1 Afwentelingsmechanismen
In de loop der tijd zijn er vier mechanismen ontstaan waardoor benadeelden hun schade geheel of
gedeeltelijk op anderen kunnen afwentelen: sociale zekerheid, particuliere verzekeringen, fondsen
en het aansprakelijkheidsrecht. In deze monografie staat een gedeelte van het
aansprakelijkheidsrecht centraal, namelijk de bepalingen uit Boek 6 Burgerlijk Wetboek (BW) die
een grondslag geven voor aansprakelijkheid (afd. 6.3.1-6.3.4A) en de bepalingen die de omvang
van de schadevergoeding regelen (afd. 6.1.10). Tevens komt de aansprakelijkheid voor
motorrijtuigen aan bod (art. 185 WVW). Eerst worden de onderlinge verhouding tussen de
mechanismen besproken.
2 Kenmerken en onderlinge verhouding
De sociale zekerheid is een publiekrechtelijke geregelde vorm van collectieve solidariteit. Door
middel van afdrachten draagt bijna iedereen bij aan de financiering daarvan. Kenmerkend voor de
sociale zekerheid is dat zij een bepaald bestaansminimum beoogt te garanderen.
Door middel van een particuliere verzekering (een privaatrechtelijke overeenkomst) kunnen
mensen zich verzekeren tegen allerhande onheil. De omvang van de dekking, de voorwaarden voor
uitkering en het eigen risico van de verzekerde worden in de polis geregeld.
In bepaalde gevallen heeft de overheid een fonds opgericht om slachtoffers gedeeltelijk te
compenseren voor hen overkomen leed. Het gaat dan om situaties waarin het
aansprakelijkheidsrecht geen solaas kan bieden omdat er geen aansprakelijkheid is of omdat de
aansprakelijke onvindbaar of insolvent is (bijv. Schadefonds Geweldsmisdrijven).
Het aansprakelijkheidsrecht stelt het slachtoffer in staat om, indien aan bepaalde
voorwaarden is voldaan, zijn schade af te wentelen op de veroorzaker daarvan. De schade wordt
aldus verplaatst van de benadeelde naar de aansprakelijke. Hierin lijkt op het eerste gezicht een
belangrijk verschil te zijn gelegen in vergelijking met de bovengenoemde afwentelingen:
afgewentelde schade wordt daarbij uiteindelijk gespreid over een grote groep mensen. Een
belangrijk kenmerk van aansprakelijkheidsrecht is dat het de doelstelling heeft het slachtoffer
volledig te compenseren, dat wil zeggen in de positie wil brengen waarin het zou hebben verkeerd
indien de schadeveroorzakende gebeurtenis niet zou hebben plaatsgevonden. Anders dan in de
sociale zekerheid wordt er dus niet slechts naar gestreefd om het bestaansminimum te garanderen.
Een benadeelde heeft vaak meerdere aanspraken tegelijkertijd. Afstemming van deze aanspraken
is noodzakelijk om te voorkomen dat de benadeelde zijn schade meerdere keren krijgt vergoed. Dit
wordt min of meer automatisch bereikt doordat de benadeelde slechts aanspraak op vergoeding
kan maken voor zover hij schade heeft geleden. De benadeelde verliest zijn aansprak jegens de
aansprakelijke voor zover hij gecompenseerd is door de particuliere of sociale verzekeraar. Dit
komt juridisch gesproken neer op zogenaamde voordeelstoerekening (art. 6:100 BW).
Om te voorkomen dat de aansprakelijke persoon ‘vrijuit’ gaat, hebben particulieren en
sociale verzekeraars het recht de bedragen die zij hebben uitgekeerd van hem terug te vorderen.
Een dergelijk zogenaamd verhaalsrecht vindt voor particuliere verzekeraars zijn grond in
subrogatie (art. 7:962 BW).
3 Bronnen van verbintenissen en samenloop
Een verplichting tot betaling van schadevergoeding kan uit verschillende bronnen voortvloeien. De
vijf bronnen van verbintenissen die naar burgerlijk recht worden onderscheiden, zijn:
zaakwaarneming (art. 6:198 BW), onverschuldigde betaling (art. 6:203 e.v. BW),
ongerechtvaardigde betaling (art. 6:212 BW), overeenkomst (art. 6:74 BW) en onrechtmatige
daad (titel 6.3). In deze monografie komt alleen de aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad aan
de orde. Samenloop is echter niet uitgesloten. Als uitgangspunt geldt het beginsel van de
cumulatie. Voor honorering van een aanspraak is voldoende dat aan de individuele toepassing van
de gekozen grondslag is voldaan. De benadeelde kan dus kiezen.
4 Onrechtmatige daad: persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid en
vestigings0 en omvangsfase
4.1 Algemeen
Afdeling 6.3.1 en 6.3.2 bevatten diverse grondslagen voor aansprakelijkheid:
- Onrechtmatige daad (art. 6:162 BW)
- Groepsaansprakelijkheid (art. 6:166 BW)
- Aansprakelijkheid voor kinderen (art. 6:169 BW)
- Aansprakelijkheid voor ondergeschikten (art. 6:170 BW)
, - Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikten (art. 6:171 en 6:172 BW)
- Aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken (art. 6:173 BW)
- Aansprakelijkheid voor een gebrekkige opstal (art. 6:174 BW)
- Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen (art. 6:175-178 BW)
- Aansprakelijkheid voor dieren (art. 6:179 BW)
Zie verder ook de afdelingen 6.3.3, 6.3.3A, 6.3.4 en 6.3.4A. Art. 185 WVW bevat daarnaast nog
een regeling voor verkeersaansprakelijkheid. Aandacht verdient dat het begrip ‘onrechtmatige
daad’ zowel in enge zin (alleen art. 6:162 BW) als in ruime zin (alle in titel 6.3 genoemde
grondslagen) wordt gebruikt. Uit de context moet steeds worden afgeleid wat onder de term
‘onrechtmatige daad’ moet worden verstaan.
4.2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid
Men kan aansprakelijk zijn in eigen persoon omdat men zelf het schadeverwekkend gebeuren heeft
doen ontstaan (persoonlijke aansprakelijkheid) en men kan aansprakelijk zijn in een bepaalde
hoedanigheid (in een bepaalde kwaliteit) omdat men heeft in te staan voor:
- (het gedrag van) personen tot wie men in een bepaalde betrekking staat, bijv. als ouder,
voogd of werkgever
- (de veilige toestand of werking van) zaken waar men eigenaar, bezitter, beheerder,
producent of gebruiker is
Onrechtmatige daad en groepsaansprakelijkheid worden gezien als persoonlijke aansprakelijkheid
(afd. 6.3.1). De overige in 4.1 genoemde aansprakelijkheden zijn kwalitatieve aansprakelijkheden
(afd. 6.3.2). Een werkgever kan dus zonder zelf schuld te hebben aansprakelijk zijn (voor zijn
werknemer), dit noemt men risicoaansprakelijkheid. Persoonlijke aansprakelijkheid correspondeert
in beginsel wel met schuldaansprakelijkheid.
4.3 Vestigings- en omvangsfase
Indien voldaan is aan de vereisten van een bepaalde grondslag voor aansprakelijkheid is de
aansprakelijkheid gevestigd. De fase waarin onderzocht wordt of er een grondslag is voor
aansprakelijkheid is, wordt daarom ook wel aangeduid als de vestigingsfase. Daarmee staat echter
nog niet vast dat de aansprakelijke de schade in volle omvang dient te vergoeden. Om dit vast te
stellen, dienen de bepalingen van afd. 6.1.10 BW in de overweging te worden betrokken. Dit
onderzoek wordt daarom aangeduid als omvangsfase.
5 Verbod en aansprakelijkheid voor rechtmatige daad
In geval van dreigende onrechtmatige daad of herhaling van een onrechtmatige daad kan degene
wiens belang dient te worden aangetast een verbod bij de rechter vorderen (art. 3:296 BW). Voor
een verbodsactie is vereist dat: er sprake is van een reële dreiging, de eiser belang heeft bij een
verbod en dat het verbod voldoende is bepaald.
Soms kan een maatregel echter noodzakelijk zijn met het oog op het algemeen belang zodat een
verbod niet aan orde is. De maatregel was rechtmatig. Om te voorkomen dat de belangen van een
beperkte groep burgers geofferd worden ten behoeve van de meerderheid (algemeen belang), kan
dan wel recht op schadevergoeding ontstaan. De gedraging wordt dan toegestaan met de
verplichting om benadeelden te compenseren in hun onevenredige schade.
6 Aansprakelijkheidsverzekering en verzekerbaarheid
Aanwezigheid van een aansprakelijkheidsverzekering garandeert dat de benadeelde (in ieder geval
een gedeelte van) zijn schade krijgt vergoed. Met het oog op slachtofferbescherming heeft de
wetgever het afsluiten van een aansprakelijkheidsverzekering in bepaalde gevallen zelfs verplicht
gesteld (zie bijv. art. 2 WAM).
Of een bepaald risico verzekerbaar is of niet hangt van een aantal factoren af. Van grote invloed is
of de verzekeraar een indicatie heeft van de kans dat het risico zich verwezenlijkt en de omvang
van de schade die dan ontstaat. Zonder deze gegevens is het niet goed mogelijk om de hoogte van
de premie te bepalen.
Om te zorgen dat de verzekeringspenningen daadwerkelijk bij de benadeelde terecht komen, heeft
de laatste in bepaalde gevallen een zogenaamde ‘action directe’ jegens de verzekeraar. Dat wil
zeggen dat de benadeelde een zelfstandig vorderingsrecht heeft jegens de verzekeraar zodat bijv.
een faillissement van de verzekerde aansprakelijke hem niet raakt (zie bijv. 6 WAM en 7:954 BW).
Het is niet de bedoeling dat een aansprakelijkheidsverzekering het de verzekerde financieel
mogelijk maakt om onrechtmatig schade toe te brengen. Daarom bevatten verzekeringspolissen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper at33. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,98. Je zit daarna nergens aan vast.
