Aantekeningen hoorcolleges Theorie en Praktijk van het vertalen blok 1
Let op: week 6 was er geen college, en in week 7 was ik zelf afwezig.
Week 1
Site: https://www.routledgetextbooks.com/textbooks/9781138912557/
Wat is vertalen? O.a. het uitdrukken van een tekst in de ene taal naar een andere taal. Roman
Jakobson (linguïst) heeft het artikel On Linguistic Aspects of Translation geschreven. Hier
wordt veel op teruggegrepen in de cursus. Hij is een Rus en werd 1 van de leidende figuren in
structuralistische beweging. Bij de 2e wereldoorlog vluchtte hij naar de VS en werd
wereldwijd bekend. Vertalen gaat niet alleen om het omzetten van de taal van een tekst, maar
er zijn ook andere mogelijkheden.
3 soorten vertaling:
- Interlingual translation (= translation proper). An interpretation of verbal signs by
means of some other language.
- Intralingual translation. Bij voorbeeld het samenvatten van een tekst. (= rewording).
Een Middeleeuwse tekst hertalen naar 21e eeuws Nederlands. An interpretation of
verbal signs by means of other signs of the same language.
- Intersemiotic translation (= transmutation). An interpretation of verbal signs by
means of signs of nonverbal sign systems. Bijv. Een roman die wordt verfilmd. Is dat
vertalen?
Semtiotische transformatie
- Van brontekst (source text) in de brontaal (source language) naar doeltekst (target
tekst) in de doeltaal (target language).
- Geen 1 op 1 relatie, maar equivalentie in verschil. Er bestaan geen identieke vertaling.
Er is altijd een bepaald verschil Sapir-Whorf hypothese: taal structureert wereldbeeld.
De taal waarin je geboren wordt bepaald hoe je naar de wereld kijkt.
- Decoderen en recoderen. Je analyseert (decodeert) de brontekst, waarnaar er transfer
plaatsvindt. Hierna restructureer (recodeer) je de tekst naar de doeltekst.
- Communicatieschema (R. Jakobson). Je kunt alles hier toe reduceren. Dit heb je
mimimaal nodig om van communicatie te kunnen spreken.
- Positie van de vertaler in de communicatie. Je bent zowel de ontvanger van de
brontekst als de zender van de doeltekst.
- In de traditionele professionele vertaalpraktijk vertaal je meestal naar de moedertaal
(doeltaal).
Is vertalen wel wenselijk? De vloek van Babel.
- Het vermijden van vertalingen. Talenkennis, zoals traditionele meertaligheid om in
Indië 4 à 5 talen te kennen. Als je 9 wereldtalen kent, kan je met 90% van de
wereldbevolking communiceren.
- Eenheidstaal. Lingua franca, maar ook artificiële talen.
- Het concept van de vertaling als mindere kopie van het origineel. (Cervantes’
metafoor, voor- en achterkant tapijt)
- De beste vertaling is een vertaling die leest als het origineel, geen spoor meer te zien is
van overdracht. Dat wordt als norm gehanteerd voor de vertaler. Het
tegenovergestelde is dat vertalen een zichtbare activiteit zou moeten zijn. De ingreep
van de vertaler manifesteert zich dan, differential voice. Dit kan in voetnoot van de
vertaler bijvoorbeeld. In de tekst zelf, wanneer bepaalde begrippen niet vertaald
worden dan wordt je er in eens bewust van dat je een tekst leest die in een andere taal
, geschreven is. Ook bij woordspelingen en andere equivalentloze (geen
vertaaloplossing) uitdrukkingen. Evenals de exotiserende vertaling, zoals het gebruik
van leenwoorden of het onvertaald laten van realia. Als Allez! Op macroniveau is het
veel moeilijker te realiseren. Dit wort ook wel het recept van d’Alembert genoemd. De
wijze waarop buitenlanders Frans spreken, is het model voor een goede vertaling. In
negatieve zin maakt de ongekwalificeerde vertalen het vertaalproces zichtbaar.
Het ontstaan van de vertaalwetenschap
- Voor 1950 was vertaalwetenschap als zodanig onbestaande. Er was wel een reflectie
m.b.t. vertalen. Er was wel aandacht voor vertalen op metaniveau in het onderwijs, dat
was een middel om vreemde talen te leren, door vertalen.
- Midden 20e eeuw: groeiende belangstelling voor studie van vertalen, als onderdeel van
toegepaste linguïstiek. Dat was erg tekstueel, met weinig aandacht voor socioculturele
factoren. Op zinsniveau twee talen vergelijken. Vertaalwetenschap is nog vooral
contrastieve taalkunde. Door veel Franse vertalingen naast Engelse bronteksten te
leggen kom je veel te weten over verschillen tussen de talen. Aandacht verschuift van
literaire naar technische vertaling en naar machinevertaling (gebruik van software en
technologie).
- In de jaren zestig-zeventig 20e eeuw ontstaan van vertaalwetenschap als autonome
discipline.
- Geleidelijk meer aandacht voor socioculturele context. E. Nida wijst op belang van
dynamische equivalentie (1964)
- Vanaf jaren 80: de vraag wat een goede vertaling is kan nooit gesteld worden zonder
context. Functionalistische benadering (= skopos theorie). De klemtoom ligt op de
functie van de vertaalde tekst in de doelcultuur.
- 21e eeuw: interdisciplinair perspectief. Zoals feminisme, sociologie, post-
kolonialisme, psychologie van vertalen.
De founding father van de vertaalwetenschap: James Holmes (1924-1986).
The Map van vertaalwetenschappen komt voort uit The Name And Nature Of Translation
studies. Hiermee schept Holmes een kader voor toekomstig onderzoek, in de hoop
versnippering over verschillende wetenschappelijke disciplines tegen te gaan. De
vertaalwetenschap bestaat namelijk uit drie deelgebieden:
- Theoretische vertaalwetenschap (idee dat er bepaalde wetten zijn, waardoor dingen
voorspelbaar worden) Dit kan General, of Partial zijn. Dit kan niet onder
Medium, area, rank, tekst-type (gedichten, handleidingen), time (verschillende
periodes hebben verschillende vertaalnormen), of problem restricted. Dit kan niet
zonder descriptieve.
- Descriptieve , met concreet materiaal werkend (bestaande vertaling). Dit kan op drie
manieren: product oriented (bestaande vertaling bestuderen), process oriented (analyse
van denkprocessen van de vertaler in actie), function oriented (studie van de context
waarin de vertaling functioneert, dit kan je doen zonder iets met taal te doen.
Sociologie van het vertalen en de vertaler)
- Toegepaste, translator training (didactiek van het vertalen), translation aids
(woordenboeken, internet, vertaalsoftware), translation criticism (revisie, recensies)
Week 2
Geschiedenis van het denken over het vertalen
