Dit dictaat bevat alle informatie voor het eerste gedeelte van het vak Thema Effecten van Geneesmiddelen 2. Dit vak zal vanaf 2020 samengaan met het tweede gedeelte van TE1 tot het vak PK/PD. In het dictaat staat alle stof uitgebreid uitgelegd. De belangrijke termen zijn dikgedrukt en er staan nutt...
Dictaat Thema Effecten van Geneesmiddelen 2
Door Erik Meijer
Introductie
Farmacokinetiek beschrijft de processen die het lotgeval van een medicijn bepalen. Het beschrijft
hoe de concentratie verloopt van een medicijn in het lichaam. Absorptie, distributie, metabolisme
en excretie (ADME) zijn de processen die bepalend
zijn voor het lotgeval van een medicijn. Het is
belangrijk om te weten wat er met een medicijn
gebeurd in het lichaam, omdat er dan een beter
individueel doseringsschema kan worden opgesteld.
De informatie hiervoor wordt voornamelijk uit het
bloed gehaald. De farmacokinetiek beschrijft namelijk
de concentratie van een medicijn in het bloed ten
opzichte van de tijd. De farmacodynamiek beschrijft
het effect van een medicijn.
Absorptie is de verplaatsing van onveranderd medicijn van de plaats van toediening tot de plaats
van meting. Dispositie zijn alle processen die na de absorptie van een medicijn plaatsvinden.
Distributie is de reversibele verplaatsing van het medicijn naar de plaats van meting toe en van de
plaats van meting af. Eliminatie is het irreversibele verlies van een medicijn vanaf de plaats van
meting. Dit kan doormiddel van excretie waarbij onveranderd medicijn wordt uitgescheiden uit het
lichaam, of door metabolisme waarbij een medicijn biotransformatie ondergaat en de metabolieten
worden uitgescheiden van het lichaam.
Dit gebeurt onder andere in de lever.
Bij de farmacokinetiek is de massabalans
van belang. Er gaat geen massa verloren
in het proces, het medicijn verspreid zich
alleen over verschillende processen. De
totale hoeveelheid blijft gelijk, maar
verschilt op plaatsen. Zie afbeelding
hiernaast.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen primaire en secundaire farmacokinetische variabelen.
Deze variabelen worden bepaald door fysiologische variabelen. Fysiologische variabelen die van
invloed zijn, zijn bloedstroom, eiwitbinding, leverfunctie en nierfunctie. Deze variabelen bepalen de
primaire farmacokinetische variabelen. Deze zijn distributievolume en klaring. Distributievolume is
een maat voor de verdeling van een medicijn over het lichaam en klaring geeft weer met welke
snelheid een medicijn het lichaam uitgaat. Deze variabelen zijn direct gelinkt aan lichaamsprocessen,
maar kunnen alleen berekend worden via data, namelijk het verloop van de bloedconcentratie van
het medicijn over de tijd. De secundaire farmacokinetische variabelen worden afgeleid van de
primaire variabelen. Dit zijn de eliminatiesnelheidsconstante en de eliminatiehalfwaardetijd. De
eliminatiesnelheidsconstante is een constante die de snelheid van eliminatie bepaald. De
eliminatiehalfwaardetijd is de tijd waarin de helft van het medicijn het lichaam uit is.
Het distributievolume wordt berekend met
de volgende vergelijking:
, Er wordt altijd in het bloed gemeten. Wanneer
een medicijn zich volledig verdeelt over het
lichaam is het distributievolume ongeveer gelijk
aan de totale hoeveelheid lichaamsvloeistof (~40
liter). Zodra er ophoping plaatsvindt van een
medicijn in het lichaam buiten het bloed, dan is
de medicijnconcentratie in het plasma laag.
Hierdoor wordt het distributievolume hoog
(meer dan 40 liter). Wanneer een medicijn zich
ophoopt in het plasma wordt de concentratie
van een medicijn in het bloed hoog, waardoor
het distributievolume laag wordt (minder dan 40
liter). Zie voorbeeld hiernaast. Het
distributievolume wordt binnen korte tijd na toediening bepaald. Het medicijn wordt namelijk
geëlimineerd van het lichaam en de plasmaconcentratie wordt daardoor lager. Bij intraveneuze
toediening moet de plasmaconcentratie direct gemeten worden. Bij orale toediening moet er even
gewacht worden totdat het medicijn is geabsorbeerd.
De plasmaconcentratie na toediening van een medicijn is een functie van de dosis en van het
distributievolume van het medicijn in de tijd. Het distributievolume verandert over de tijd. Het
distributievolume is een rekenkundige maat en zegt dus niets over de fysiologische toestand van een
persoon. De distributie van een medicijn hangt af van de eigenschappen van het medicijn en het
distributievolume is dus medicijn afhankelijk. Medicijnen met een hoog distributievolume zijn vaak
lipofieler. Het distributievolume zegt niets over de exacte plaats van een medicijn.
De verschillen in verdelingsvolume
worden veroorzaakt door
medicijnbinding in het bloedplasma
en in het weefsel. Alleen de
ongebonden fractie is in staat om
van plasma naar weefsel te gaan.
Hiernaast staan de vergelijkingen
waarmee het verdelingsvolume ook
berekend kan worden. Hierbij is f-
unbound de ongebonden fractie,
Cunbound de concentratie ongebonden
medicijn in het plasma, Cp de
concentratie gebonden medicijn in
het plasma, Cunbound,tissue de
concentratie ongebonden medicijn in het weefsel, Ctissue de concentratie gebonden medicijn in het
weefsel, Vplasma het plasmavolume en Vtissue het weefselvolume. Zoals te zien is wordt het verschil in
verdelingsvolume bepaald door de verhouding in ongebonden fracties. Alleen deze fracties zijn
variabel in de vergelijking. Een kleine ongebonden fractie in het plasma zorgt voor een klein
distributie volume.
Klaring of clearance is een vast volume bloed dat per tijdseenheid volledig wordt ontdaan van het
medicijn. Deze paramater is dus onafhankelijk van de concentratie in het plasma. De concentratie in
het bloed neemt af, maar de klaring blijft hetzelfde. De eenheid van klaring is volume per tijd (vb.
ml/uur). De afname van de concentratie in het bloed neemt exponentieel af. Dit komt omdat de
, concentratie in het bloed afneemt, maar de hoeveelheid gezuiverd
bloed blijft hetzelfde (zie afbeelding hiernaast). De fractie waarmee
het medicijn verdwijnt blijft ook hetzelfde, bijvoorbeeld elk uur
verdwijnt er 25% van het medicijn uit het bloed. Een exponentiele
afname is een eerste orde proces. Klaring is dus ook een eerste orde
proces.
Er zijn ook stoffen waarbij er een constante hoeveelheid stof wordt
geëlimineerd. Een voorbeeld is ethanol. Ethanol wordt eerst
omgezet in acetaat om vervolgens door spieren
gemetaboliseerd te worden in koolstofdioxide en water.
Ethanol wordt dus niet via de nieren geëlimineerd zoals
veel stoffen. Hierdoor vindt er een lineaire afname in
plasmaconcentratie plaats. Wanneer een stof deze weg
volgt wordt het ook wel een nulde orde proces
genoemd. Zie afbeelding hiernaast voor het verschil
tussen nulde en eerste orde eliminatie. Eerste orde
eliminatie wordt vaak weergegeven op grafiekpapier
met een logaritmische schaal, waardoor het een rechte
lijn lijkt. Dit is dus niet gelijk aan nulde orde kinetiek.
Hiernaast staat de vergelijking voor klaring.
Hierbij is dAb de verandering in hoeveelheid
stof (eenheid gewicht, bv. mg), dt is de
verandering in tijd, en Cp is de plasmaconcentratie van een medicijn op een bepaald tijdstip. De
eliminatiesnelheid is de snelheid waarbij een bepaalde massa stof uit het lichaam wordt
geëlimineerd. De eenheid is dus massa per tijdseenheid. De eliminatiesnelheid is niet constant over
tijd, want de hoeveelheid stof die wordt geëlimineerd veranderd over tijd.
De eliminatiesnelheidsconstante is de fractie van de hoeveelheid stof die wordt geëlimineerd uit
het lichaam per tijdseenheid. Bijvoorbeeld elk uur wordt 10% van het medicijn geëlimineerd. De
eliminatiesnelheidsconstante heeft als eenheid per tijdseenheid (een fractie is eenheidsloos) en
wordt op de volgende manier berekend:
Klaring volgt Michaelis-Menten kinetiek. Dit type kinetiek is afgeleid vanuit enzymkinetiek, maar
enzymen zijn niet de enigen die deze kinetiek volgen.
Wanneer de eliminatiesnelheid wordt uitgezet tegen de
plasmaconcentratie, dan valt op dat de eliminatiesnelheid
toeneemt bij een toenemende plasmaconcentratie tot een
bepaalde asymptoot die gedefinieerd is als Vmax. Dit is de
maximale eliminatiesnelheid. De plasmaconcentratie waarbij
de helft van de maximale eliminatiesnelheid is bereikt wordt
gedefinieerd als Km. Zie grafiek hiernaast. De Vmax en Km zijn
paramaters waarmee de eliminatiesnelheid op volgende wijze
kan worden berekend:
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper erikmeijer98. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,24. Je zit daarna nergens aan vast.
