Samenvatting The Handbook of Child and Adolescent Clinical Psychology
Hoofdstuk 2, Invloeden op probleemontwikkeling
Er kan een onderscheid worden gemaakt in verschillende soorten factoren die de ontwikkeling van
psychische problemen van kinderen en adolescenten beïnvloeden (Etiologie):
- Risicofactoren: maken kinderen vatbaar voor het ontwikkelen van psychische problemen.
- Predisponerende factoren: factoren die zich al gevoelig maken voor de ontwikkeling van een
stoornis. Genetische factoren maken kinderen kwetsbaar voor het ontwikkelen van
psychologische problemen in bepaalde omgevingscontexten.
o Biologisch: Erfelijke factoren, temperament factoren, gevolgen van een prenatale
geboorte, beledigingen, verwondingen en ziekten.
o Psychisch: lage intelligentie, moeilijk temperament, negatieve
persoonlijkheidskenmerken, laag zelfbeeld en een externe locus of control.
- In standhoudende factoren: factoren in de omgeving en het kind die het in stand houdt.
Bijvoorbeeld ruzie van de ouders.
- Uitlokkende factoren: incidenten zoals misbruik, scheiding van de ouders.
- Beschermende factoren: hoge IQ, goede sociale vaardigheden, goede school, steun van naaste
volwassene in netwerk.
Persoonlijke en contextuele factoren
Deze risicofactoren zijn onder te verdelen in persoonlijke- en contextuele factoren. Persoonlijke
factoren verwijzen naar de biologische en psychologische kenmerken van het kind en de contextuele
factoren verwijzen naar de kenmerken van de psychosociale omgeving van het kind; het gezin, de
school, de klas en de betrokken behandelaren.
Persoonlijkheidskenmerken zijn blijvende persoonlijke kenmerken die gedrag, cognitie en affect
beïnvloeden. Temperament en ervaring vormen samen een basis voor de ontwikkeling van
persoonlijkheidskenmerken. Door hun interacties met ouders, zorgverleners, leraren, leeftijdsgroepen en
anderen, kinderen met een biologische achtergrond op basis van temperamenten ontwikkelen relatief
duurzame patronen van denken, voelen en gedrag.
Temperament
Moeilijk temperament kinderen hebben tolerantie, ontvankelijke ouders nodig om te voorkomen dat ze
psychologische problemen ontwikkelen. Zij hebben namelijk een hoger risico om met name
gedragsproblemen te ontwikkelen. Een gemakkelijk temperament is daarentegen een beschermende
factor.
Wanneer kinderen een geremd temperament hebben zijn zij verlegen, teruggetrokken en timide in
nieuwe situaties. Het is een risicofactor voor angst- en stemmingsstoornissen in de kindertijd.
Persoonlijke in standhoudende factoren
Zodra psychologische problemen zich hebben ontwikkeld, kunnen ze op een persoonlijk niveau worden
gehandhaafd door zowel biologische als psychologische factoren. Op een biologisch niveau kan ontregeling
van verschillende fysiologische systemen, vooral neurobiologische systemen, psychologische problemen
laten bestaan. Overtuigingen over zelfregulering en zelfregulerende vaardigheden zijn belangrijke
psychologische in standhoudende factoren. In het bijzonder kunnen de psychische problemen van jongeren
in stand worden gehouden door lage overtuigingen over zelfeffectiviteit, disfunctionele attributies,
cognitieve vervormingen, disfunctionele attitudes en coping strategieën en onrijpe
verdedigingsmechanismen.
Ouder-kind kenmerken
De kwaliteit van ouder-kind gehechtheid, de mate waarin ouders hun kinderen leeftijdsgeschikte
intellectuele stimulatie aanbieden, en de manier waarop controle en warmte zijn gecombineerd om een
opvoedingsstijl te vormen, blijken zeer significante effecten te hebben latere psychologische
aanpassing van kinderen. Onveilige hechting, gebrek aan intellectuele stimulatie en niet-optimaal
opvoedingsstijlen zijn predisponerende factoren voor psychische problemen.
, Gehechtheid: Kinderen die veilige gehechtheid ontwikkelen aan hun verzorgers ontwikkelen
emotionele vaardigheden. Kinderen die dit nalaten, lopen mogelijk risico's psychologisch te
ontwikkelen problemen. Kinderen ontwikkelen veilige emotionele banden als hun ouders zijn
afgestemd op hun behoeften aan veiligheid, beveiliging en lichamelijke verzorging en als hun ouders
reageren op kinderen signalen dat ze nodig hebben om aan hun behoeften te voldoen. Wanneer dit
gebeurt, leren kinderen dat hun ouders een veilige basis zijn van waaruit ze de wereld kunnen
verkennen. Er zijn vier soorten hechtingsstijlen:
- Veilige hechting
- Vermijdelijke hechting
- Angstige hechting
- Ongeordende gehechtheid
Ouderlijke problemen kunnen kinderen kwetsbaar maken voor psychische problemen door: het
schaden van een veilige hechting en door het proces van modelling.
Echtelijke tevredenheid varieert in de loop van de levenscyclus van het gezin, met hoge niveaus van
tevredenheid die plaatsvinden vóór de geboorte van kinderen en nadat ze het huis hebben verlaten en de
laagste niveaus van tevredenheid worden geassocieerd met de periode waarin gezinnen schoolgaande
kinderen bevatten.
Oudere broers of zussen die gedragsproblemen hebben, kunnen jongeren predisponeren om zelf
gedragsproblemen te ontwikkelen. Afwijkende oudere broers en zussen (zoals afwijkende ouders) kunnen
fungeren als ongeschikte rolmodellen en ook gedragsproblemen in hun jongere broers en zussen vormen en
versterken
Bij gebrek aan adequate ondersteuning, grote bedreigingen voor de behoeften van het kind aan veiligheid,
zorg, controle of intellectuele stimulatie kan het kind gevoelig maken voor het ontwikkelen van psychische
problemen in later leven. De belangrijkste onder deze vroege levensspanningen zijn sterfgevallen, ouder-
kind scheidingen, kindermishandeling, sociaal nadeel en institutionele opvoeding. Al deze vroege
levensspanningen verstoren de relatie van het kind met hun gehechtheidsfiguren.
Contextuele in standhoudende factoren
Onbedoelde versterking: Ouders en broers en zussen zijn niet van plan om problematisch gedrag te
versterken, maar doen dit desalniettemin onopzettelijk door bijvoorbeeld herhaaldelijk te informeren
naar de gemoedstoestand van een kind of commentaar te geven op hun negatieve gedrag. Bovendien
weten kinderen in veel gevallen niet dat hun probleemgedrag in stand wordt gehouden door
onopzettelijke ouderwapening. Onbedoelde versterking is een bijzonder krachtig probleem in
standhoudende factor wanneer deze met tussenpozen wordt aangeboden in plaats van continu.
Onveilige hechting: Waar ouders niet zijn afgestemd op de behoeften van hun kinderen en moeite
hebben om deze behoeften op een tijdige en responsieve manier te vervullen, kunnen kinderen hun
ouders niet ervaren als een veilige basis om de wereld te verkennen. Dat betekent dat er onveilige
gehechtheid kan ontstaan en dat dit probleemgedrag kan behouden.
Dwanginteractie: Dwingende interactiepatronen, waarbij sprake is van wederzijds negatief
versterking, staan centraal in het handhaven van gedragsproblemen bij kinderen. Kinderen met
gedragsproblemen kunnen betrokken raken bij escalerende patronen van negatieve interactie met hun
ouders. Binnen dergelijke patronen reageert het kind op escalerende ouderlijke richtlijnen, kritiek en
berispingen met steeds agressiever of destructieve gedrag. Dwanginteractiepatronen kunnen evolueren
binnen de context van een breder inconsistent opvoedingspatroon, waarbij ouders in sommige gevallen
uitzonderlijk autoritair zijn, een hoge mate van controle en een laag niveau van warmte vertonen, en
bij andere gelegenheden nalatig zijn, met een laag niveau van controle en weinig warmte.
Over betrokkenheid: Ouderlijke kritiek en ouderlijke emotionele over betrokkenheid zijn de
twee hoofdcomponenten waaruit het concept van expressed emotion (EE) bestaat. Van
EE is oorspronkelijk aangetoond dat het geassocieerd is met terugval bij schizofrenie en
vervolgens is gebleken dat het de loop van psychische stoornissen bij kinderen
beïnvloedt. De hoofdcomponenten van EE weerspiegelen waarschijnlijk aspecten van de
pogingen van ouders om het moeilijke gedrag van hun kinderen het hoofd te bieden.
