Samenvatting periode 4
Psychopathologie & Medische basiskennis
Inhoudsopgave
H2 Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden (bladzijde 41 - 60).................................................................2
H7 Stemmingsstoornissen en zelfmoord (bladzijde 234-237)....................................................................................8
H8 Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen..................................................................................................10
H11 Schizofreniespectrumstoornis..........................................................................................................................22
H12 Persoonlijkheidsstoornissen en impulsbeheersingsstoornissen........................................................................33
H13 Stoornissen die ontstaan in de kindertijd en adolescentie................................................................................47
H14 Cognitieve stoornissen en stoornissen die samenhangen met ouder worden..................................................58
1
,H2 Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden
(bladzijde 41 - 60)
Begrippen
Verschillende invalshoeken overzicht:
1. Biologisch
2. Psychologisch
- psychodynamische modellen
- leermodellen
- cognitieve modellen
- humanistische modellen
3. Sociaal-cultureel
4. Biopsychosociale
- diathese-stressmodel
behaviorisme = psychodynamische model waarin de nadruk ligt op leren (van zowel goed als afwijkend
gedrag) en observeerbaar gedrag.
klassieke conditionering = een vorm van leren waarin men ervoor zorgt dat een respons op de ene
stimulus ook optreed na een andere stimulus door beide stimuli samen aan te bieden of aan elkaar te
koppelen.
geconditioneerde respons = een aangeleerde respons op een voorheen neutrale stimulus.
ongeconditioneerde stimulus = en stimulus die een niet-aangeleerde respons oproept.
ongeconditioneerde respons = een niet-aangeleerde, natuurlijke respons.
geconditioneerde stimulus = een neutrale stimulus die een aangeleerde respons oproept, nadat hij
herhaaldelijk is gekoppeld aan een ongeconditioneerde stimulus die eerder die respons heeft opgeroepen.
operante conditionering = manier van leren waarbij responsen worden geleerd en versterkt door hun
gevolgen.
bekrachtiging = veranderingen in de omgeving (stimuli) die de frequentie van het voorafgaande gedrag
verhogen.
beloning = is een vorm van bekrachtiging, waarbij een aangename stimulus de frequentie van het
voorafgaande gedrag verhoogt.
positieve bekrachtigers = verhogen de frequentie van bepaald gedrag. Voegen iets toe aan de situatie,
zoals bijvoorbeeld het krijgen van een beloning.
negatieve bekrachtigers = verhogen ook de frequentie van bepaald gedrag, maar nu door iets weg te
nemen.
cognitieve invalshoek = zeggen dat onze emotionele toestand wordt bepaald door onze interpretatie van
wat we allemaal meemaken, in plaats van door de gebeurtenissen zelf.
humanistische invalshoek = hierin ligt de nadruk op bewuste ervaring en persoonlijke vrijheid van individu
en de bewuste keuzes die zij maken die hun leven betekenis geven (zelfactualisatie).
2
,sociaal-culturele invalshoek = zegt dat we afwijkend gedrag niet kunnen bestuderen zonder rekening te
houden met de invloed van sociale en culturele factoren.
biopsychosociale invalshoek = kijkt naar het samenspel van meerdere factoren (biologische,
psychologische en sociale).
diathese = een kwetsbaarheid of aanleg van een bepaalde stoornis, gewoonlijk genetisch van aard.
psychoanalyse = een methode voor psychotherapie die ontwikkeld is door Freud, dit was de eerste vorm
van psychodynamische therapie.
psychodynamische therapie = een algemene term voor vormen van psychotherapie die mensen helpt om
inzicht te verweren in, en oplossingen te vinden voor, onbewuste conflicten.
humanistische therapie = richten zich op subjectieve en bewuste ervaringen van de cliënt, gekenmerkt
door een warme relatie tussen cliënt en behandelaar.
gedragstherapie = gedragstherapie is de therapeutische toepassing van op leren gebaseerde technieken.
Samenvatting
Evaluatie van de psychodynamische modellen
Het psychodynamische model heeft ons gedwongen om te erkennen dat we onszelf niet volledig kennen,
dat ons gedrag gestuurd kan worden door verborgen drijfveren en impulsen waar we ons niet of
nauwelijks bewust van zijn. Alhoewel Freud en bepaalde theorieën veel kritiek hebben gekregen, zijn er
tegenwoord een groeiend aantal bewijzen voor het bestaan van processen buiten het gewone bewustzijn.
2.3.2 Leermodellen
Psychodynamische modellen waren niet de eerste theorie over afwijkend gedrag. Zo was er bijvoorbeeld al
het behaviorisme. Hierin ligt de rol op leren (van zowel goed als afwijkend gedrag) en observeerbaar
gedrag. Behaviorisme zegt eigenlijk dat afwijkend gedrag in grote lijnen op dezelfde manier wordt
aangeleerd als normaal gedrag. Hierbij wordt geloofd dat menselijk gedrag het product is van onze
genetische erfenis en invloeden uit de omgeving of de situatie.
Behavioristen zijn van mening dat de studie van de psychologie zich zou moeten beperken tot
observeerbaar en waarneembaar gedrag. Hierbij richten ze zich op de functie van twee vormen van leren;
klassieke conditionering en operante conditionering.
We gaan dieper in op klassieke conditionering, een vorm van leren waarin men ervoor zorgt dat een
respons op de ene stimulus ook optreed na een andere stimulus door beide stimuli samen aan te bieden of
aan elkaar te koppelen. Het geeft een goede verklaring van simpele en reflexmatige of emotionele reacties.
Hierbij zijn de volgende begrippen belangrijk:
- geconditioneerde respons een aangeleerde respons op een voorheen neutrale stimulus.
- ongeconditioneerde stimulus een stimulus die een niet-aangeleerde respons oproept.
- ongeconditioneerde respons een niet-aangeleerde, natuurlijke respons.
- geconditioneerde stimulus een neutrale stimulus die een aangeleerde respons oproept, nadat hij
herhaaldelijk is gekoppeld aan een ongeconditioneerde stimulus die eerder die respons heeft opgeroepen.
Operante conditionering is complexer. Hierbij worden responsen geleerd en versterkt door hun gevolgen.
De volgende begrippen zijn belangrijk:
- bekrachtiging veranderingen in de omgeving (stimuli) die de frequentie van het voorafgaande gedrag
3
, verhogen. Bijvoorbeeld het verwerven van een bepaalde vaardigheid.
- beloning is een vorm van bekrachtiging, waarbij een aangename stimulus de frequentie van het
voorafgaande gedrag verhoogt.
Bekrachtiging is een breder begrip, dus spreken we voortaan alleen nog maar van bekrachtiging. Hierin
worden positieve en negatieve bekrachtigers onderscheiden, dit staat niet voor ‘leuk’ en ‘niet leuk’, maar
voor het toedienen of wegnemen van een stimulus.
- positieve bekrachtigers verhogen de frequentie van bepaald gedrag. Voegen iets toe aan de situatie,
zoals bijvoorbeeld het krijgen van een beloning.
- negatieve bekrachtigers verhogen ook de frequentie van bepaald gedrag, maar nu door iets weg te
nemen. Bijvoorbeeld: je tilt een huilende baby op en deze stopt met huilen. Het gedrag (optillen) wordt
negatief bekrachtigd (versterkt) door het verwijderen van de negatieve stimulus (het huilen).
Straf wordt gezien als de keerzijde van bekrachtiging. Door straf wordt de frequentie van het gedrag juist
verlaagt, het zijn dus aversieve stimuli. Echter verdwijnt het gedrag hierdoor niet, maar wordt het slechts
tijdelijk onderdrukt. Ook leidt enkel straffen niet tot ontwikkeling van alternatieve gedragingen. Daarom is
belonen beter dan straffen.
Sociaal-cognitieve leertheorie
Bij de sociaal-cognitieve leertheorie ligt de nadruk op observatie, ook wel modeling genoemd. Het is
bijvoorbeeld mogelijk dat iemand een spinnenfobie ontwikkelt door de angstige reacties van anderen in de
nabije omgeving of op de tv te observeren. De theorie stelt dat menen invloed hebben op hun omgeving,
net als dat de omgeving invloed heeft op hen. De nadruk ligt -net als in het behaviorisme- op
waarneembaar gedrag, maar verwachtingen en de waarde die iemand hecht aan een doel, moeten ook
meegenomen worden in de verklaring van gedrag.
2.3.3 Cognitieve modellen
Binnen deze stroming, worden cognities (gedachten, opvattingen, verwachtingen en attitudes) onderzocht
die gepaard gaan met of ten grondslag liggen aan afwijkend gedrag. Cognitieve theoretici menen at onze
emotionele toestand wordt bepaald door onze interpretatie van wat we allemaal meemaken, in plaats van
door de gebeurtenis zelf. Hierbij worden diverse computerwetenschappelijke concepten gebruikt, zoals
coderen, geheugen, opslaan, input etc. Psychische stoornissen zijn een hapering in deze processen.
Irrationele of verwrongen denkpatronen kunnen leiden tot emotionele problemen en ongepast gedrag.
Psycholoog Albert Ellis meende dat nare gebeurtenissen niet tot angst of depressie leiden, maar onze
irrationele opvattingen over die gebeurtenis zijn de voedingsboden voor afwijkende emoties of gedrag.
Hierbij gebruikte hij de ‘abc-benadering’. Er ontstaat een activerende gebeurtenis (A), bijvoorbeeld een
ontslag. Dit zorgt voor de consequentie (C), namelijk emotioneel lijden. Daartussenin bevinden zich diverse
opvattingen (B), bijvoorbeeld ‘ik vind nooit meer zo’n goede baan’, waardoor het emotioneel lijden
versterkt wordt.
Ellis ontwikkelde ook de rationeel-emotieve gedragstherapie (RET), dat mensen helpt de irrationele
opvattingen te vervangen door realistischere opvattingen.
Aaron Beck stelde dat depressie een gevolg kan zijn van denkfouten of ‘cognitieve vervormingen’.
Bijvoorbeeld door alle fouten als tekortkomingen te zien en zo als het ware door een ‘zwarte bril’ te kijken.
Hij onderscheidt vier basistypen cognitieve vervormingen die bijdragen aan emotioneel lijden:
1. Selectieve abstractie het richten (of blindstaren) of dat die ene tekortkoming (een laag cijfer), en alle
positieve punten (goede cijfers) negeren.
2. Overgeneralisatie bijvoorbeeld iemand die één keer is afgewezen, denkt dat ze nu nooit meer zal
trouwen.
3. Uitvergroting enorm overdrijven of uitvergroten van iets, bijvoorbeeld dat ene slechte cijfer zal er nu
wel voor zorgen dat ze geen diploma haalt en dan is haar leven voorbij.
4
