Algemene inleiding/kaders OAR (HC 1)
Het concept van rechtvaardigheid
- Uitgangspunt: ieder draagt zijn eigen schade
o Uitzondering 1: OD – Herstellende rechtvaardigheid
o Uitzondering 2: Egalité - Verdelende rechtvaardigheid/solidariteit/spreiding
Verdeling tussen OD en Egalité
- Is niet alle overheidsaansprakelijkheid dan Egalité? Immers, de overheid moet altijd de schade betalen bij OD en dat doet de samenleving uiteindelijk.
Schutgens vindt van niet, omdat het herstellen van fouten raakt aan een fundamenteel rechtvaardigheidsgevoel dat mensen hebben. Dat is dus een
heel ander uitgangspunt dan het verdelen van de lasten voor een rechtmatige overheidsdaad.
6:162 BW (OD) als grondslag voor onrechtmatig overheidshandelen
- De rechtsontwikkeling van de OverheidsOD via art. 6:162 BW aan de jurisprudentie gelaten. OverheidsOD is anders dan puur 6:162 BW. WAAROM?
o Overheid behartigt het algemeen belang.
Overheid heeft daarom bijzondere bevoegdheden die burgers niet hebben. De overheid kan die bevoegdheden fout inzetten. Daarom
heeft het een bestuursrechtelijk tintje, dat past eigenlijk niet in 6:162 BW. (Bijvoorbeeld: goed of fout verlof voor wapen). Er zijn veel
procedurele normen bijvoorbeeld uit de Awb. Die gelden helemaal niet voor burgers. Stel: de overheid maakt een procedurele fout maar
het resultaat zou niet anders geweest zijn als de procedure goed gevolgd had. WAT BETEKENT HET SCHENDEN VAN DE
PROCEDURE VOOR DE AANSPRAKELIJKHEID EN DE CAUSALITEIT? Dan krijg je een hele bijzondere invulling die je niet ziet bij
6:162 BW
o Trias politica.
Het bestuur en de wetgever hebben een eigen politiek mandaat. Dat hebben zij om beleidskeuzes te maken, de rechter moet die
beleidskeuzes respecteren. Dat sijpelt door in OverheidsOD maar ook in de Egalité. Concreet: gebrek in een dijk. Overstromingschade.
Aansprakelijkheid 6:174 BW. Relevant verweer: overheid zegt dat de prioriteiten elders lagen en dat dat een politieke keuze is. Dat is
een trias politica argument.
o Overheid wordt geacht een bijzondere deskundigheid te hebben.
o Verdelende rechtvaardigheid die OD binnensijpelt.
Doelen van het Overheidsaansprakelijkheidsrecht?
- Schadevergoeding? Herstelrecht? Waarom eigenlijk alleen in geld? Het kan ook in de vorm van verlening van een vergunning
- Spreidingsgedachte? OAR gaat ook over een herverdelingsvraagstuk, dat element is altijd aanwezig. Dat is het verschil met burgerlijke
aansprakelijkheid: burgers voelen het keihard in hun eigen portemonnee. Gemeenten zijn nog verzekerd, maar het rijk niet. Premies zouden veel te
hoog zijn.
o Kortmann is het niet eens met de stelling dat spreiding een doel is van OAR. Het is eerder een gevolg. Je kan spreiding ook toepassen op de
aandeelhouders van Albert Heijn bijvoorbeeld. Dit speelt veel meer bij rechtmatige overheidsdaad, de spreidingsgedachte dus: dat is een heel
andere manier van denken.
1
, o Nog een argument tegen: er wordt weliswaar gespreid, maar je moet eerst de hoepel van de vraag of er onrechtmatig is gehandeld door. Je
krijgt alleen spreiding ALS er onrechtmatig is gehandeld. DAT maakt de spreidingsgedachte als doel van OAR problematisch.
- Gedragsprikkel (rechtseconomie)?. Als je de overheid bedreigt met een straf, dan gaat de overheid wel zich goed gedragen. Anders zouden
ambtenaren zich gaan misdragen, ambtenaren hebben vaak veel macht. MAAR: de burgers betalen toch! Dus wat is de gedragsprikkel dan? In die
gedachte zit een kern van waarheid. Dus je kan je afvragen of de gedragsprikkel wel zo goed werkt.
2
,Overzicht OAR
Stap 1: Onrechtmatige overheidsdaad?
- 1) Niet-besluiten (non-Awb-besluiten)
o Soorten
Feitelijk handelen/nalaten
AVV’s (8:3 lid 1 Awb)
HR in 1983: civiele rechter kan zelfs AVV’s buiten werking stellen
HR in 1967: AVV onverbindend verklaard en schadevergoeding toegekend (Pocketboeken)
Rechterlijke uitspraken
Toezichtsfalen
Toepassing bestuursdwang ex 5:21 aanhef, b Awb
o Rechter: civiele rechter
Objectum litis volgens HR Guldemond/Noordwijkerhout
HR Asha Horeca Niet-ontvankelijkheid bij openstaande bestuursrechtelijke rechtsgang (nuancering objectum litis)
o 6:174 BW Aansprakelijkheid voor opstallen
Risicoaansprakelijkheid
Bestanddelen
Bezitter opstal
Niet voldoen aan de eisen die je in de gegeven omstandigheden mag stellen (“gebrek” gaat dus niet op vanwege “gegeven
omstandigheden”)
o HR Paalrot: Lek riool, water loopt in de riolen. Effect: grondwaterpeil zakt, en palen raken rot omdat ze half droog zijn.
Huizen verzakken, dat is een ramp. Stelling eisers: er is sprake van een gebrek van de riolen, daar is de gemeente ex
6:174 BW voor aansprakelijk. Taalkundig gezien althans. Riool = gebrekkig dus de gemeente is aansprakelijk. Maar de
rechter: “gegeven de omstandigheden”. Je gaat niet in abstracto kijken wat de eigenschappen van een riool MOETEN
zijn. Gemeente had een plan gemaakt: ze konden niet alle rioleringen maken, er werd gebruik gemaakt van zones.
Welke eisen kan je aan het onderhoud aan het riool stellen? In dit geval vond de rechter dat je geen hogere eisen kon
stellen. De rioleren waren niet gebrekkig in de zin van 6:174 BW. Je ziet dus dat beleidsvrijheid doorsijpelt in het
privaatrecht (maar: die HR Reaal/Deventer)
o HR Wilnisser Dijkdoorbraak: Er komt betekenis toe aan wetenschap en financiële middelen. Het moet gaan om kenbare
defecten.
Eisen die je mag stellen hangen in de praktijk toch af van “schuld”, hoewel het dus gaat om een
risicoaansprakelijkheid (je gaat niet kijken naar wat je kan verwijten maar wat je kan verwachten). HR Kelderluik:
waarschijnlijkheid onvoorzichtigheid, kans op ongeval en ernst van de gevolgen afwegen tegen bezwaarlijkheid
van voorzorgsmaatregelen (ook wel: risico vs. zorg of gevaar vs. bezwaar)
HR Zijwind: Fietspad. Daarnaast betonrond naar beneden in berm. Gebrek? Want je had de berm kunnen
opvullen of vangrail maken. Verweer gemeente: je moet gewoon een beetje opletten. Voor enigszins oplettende
fietsende mensen is dit redelijk. HR: je moet rekening houden met enigszins onoplettende fietsers. Als mensen
3
, met een lichte onvoorzichtigheid GROOT gevaar lopen, dan voldoet het niet aan de vereisten. Gebrekkig in de zin
van 6:174 BW. Sluit aan bij kelderluik. Je moet enigszins onoplettend gedrag incalculer
HR Bussluis: Past ook precies in de Kelderluik criteria. Kuil in het wegdek is geconstrueerd. Je valt er met je auto
in (dit is dus expres). Een bus kan er wel overheen. Onoplettende autorijder rijdt erin. Argument autorijder:
bussluis is gebrekkig. HR: bussluis is op zich niet gebrekkig, je kan hiervoor kiezen. MAAR: je moet rekening
houden met onoplettende weggebruikers. Bussluis kan onverwacht komen, je creëert een gevaarlijke situatie, dus
je moet als gemeente goed waarschuwen. Dat is weinig moeite. Bezwaar vs. Gevaar.
HR Reaal/Deventer: Kritiek uit de literatuur want het wordt zo wel heel makkelijk voor de overheid. In deze zaak:
fietser moest uitwijken. Voorwiel in sleuf tussen weg en de berm van beton. Zelfde als tramrails. Deventer: dat
kunnen we niet herstellen. HR: gemeente moet onderbouwen. Je moet laten zien dat je hebt overwogen: wat is
het gevaar, wat kan je doen, wat kost het en conclusie waarom andere dingen belangrijk zijn. Je moet als
overheid concreet onderbouwen. Je wordt dus gedwongen om fatsoenlijk beleid te voeren.
HR Vennemans/Nijmegen: Toepassing Kelderluik-criteria bij elektriciteitskabels op de weg
Gevaar voor personen/zaken
Gevaar heeft zich verwezenlijkt
Tenzij AH zou hebben ontbroken
Lid 2 Openbare wegen, kabels, etc.
Lid 1: “bezitter”. Lid 2: “beheerder”. Waarom? Overheid is volgens veel wetten verantwoordelijk voor het beheer van die werken.
Is heel praktisch om OAR mogelijk te maken. Als er bijvoorbeeld een dijk is die lek is die wel op private grond ligt en dus in het
bezit van bijvoorbeeld van een boer is.
4
, - 2) Besluitenaansprakelijkheid (besluiten die voor beroep vatbaar zijn, Awb-besluiten)
o Leer van de formele rechtskracht (rechtmatigheidsfictie)
Formele rechtskracht als:
Een besluit niet wordt aangevochten, OF;
Het besluit bij de bestuursrechter in stand blijft
Definitie
Rechtskracht = daadwerkelijk geldig besluit
“Formele” = Besluit kan materieel niet geldig zijn, maar als het niet is aangevochten is het toch geldig, vandaar “formele”
rechtskracht
HR Heesch/van de Akker Burgerlijk rechter moet ervan uitgaan dat het besluit rechtmatig is. Ook als iedereen weet dat het
besluit van geen kanten deugt. Heel streng en hard is deze uitspraak. Het is eigenlijk een vorm van verjaring (want
bezwaarstermijn).
A Is formele rechtskracht eigenlijk iets van de civiele rechter/HR? De HR doet dit omdat het oordelen over appellabele besluiten
bij de bestuursrechter ligt. Kan het zo zijn dat een burger schadevergoeding (OD) vraagt bij de bestuursrechter? KAN dat? Titel
8.4 Awb: JA, dat kan. Juist bij appellabele besluiten.
Oneigenlijke formele rechtskracht: als de onrechtmatigheid van een besluit is vastgesteld, neemt de burgerlijk rechter dit in
principe over en is er sprake van een onrechtmatige daad volgens HR Van Gog/Nederweert r.o. 3.3
Rechtskracht (absoluut) vs. Rechtmatigheid (relatief). Waar gaat het bij de formele rechtskracht over?
HR Montenegro (niet-belanghebbenden) Investeringspremies werden met beschikkingen aan rederijen toegekend. Bepaald
werd dat zoveel mogelijk Nederlandse zeelieden werden aangenomen. Gaat de HR leerstuk formele rechtskracht toepassen?
HR: beschikkingen hebben wel rechtskracht, maar HR gaat toch inhoudelijk behandelen omdat eiser geen belanghebbende was
bij de beschikking. = BARST in de leer van de formele rechtskracht
HR Heijboer (intrekking) Arbeidsongeschiktheidspercentage werkt verlaagd (uitkering verlaagd). Persoon A is niet in beroep
gegaan. Ambtshalve is toen de verlaging weer ingetrokken. Daar was geen specifieke actie tegen genomen. Maar de
rechtskracht was weg want ingetrokken. Heijboer kreeg schadevergoeding, ook al had hij het niet aangevochten.
HR Kaveka (beroep van een ander) Bestemmingsplanwijziging gevraagd. Dat wordt geweigerd. Beroep. Terwijl beroep loopt
wordt het pand overgedragen en het beroep ook. Eigen beroep wordt ingetrokken. Nieuwe eigenaar MAG ook het beroep
overnemen. Kaveka eist schadevergoeding. Het weigeringsbesluit heeft geen formele rechtskracht want het is vernietigd. HR:
NEE, jegens Kaveka heeft het nog formele rechtskracht (ook al bestaat het niet meer), omdat Kaveka niet ZELF bereikt heeft
met een proces dat het besluit vernietigd is.
Enige lijn die je kan ontdekken in deze jurisprudentie: zolang het besluit rechtskracht heeft MOET je ertegen in beroep. “schieten
op alles wat beweegt”. EN je moet het bestuursorgaan verleiden om zelf het besluit terug te nemen.
Uitzonderingen op de formele rechtskracht (1% van de gevallen) De kern hierbij is dat het niet aan de burger ligt
Benadeelde treft geen enkel verwijt/schuld van het overheidsorgaan
o HR Heesch/van de Akker: Bevat de hoofdregel maar meteen ook een uitzondering. Als het voor de burger niet duidelijk is
dat er sprake is van een appellabel besluit.
o HR 2007 Barneveld/Gasunie: Uitzondering op de formele rechtskracht beperkt zich niet tot gevallen waarin redelijkerwijs
onduidelijkheid kon bestaan
Erkenning
5
