Samenvatting Crisis: ‘Crisisbeheersing’
Geschiedenis van rampenbestrijding:
Crisisbeheersing is een relatief nieuwe term, voorheen rampenbestrijding.
▪ Rampenbestrijding (1947): ‘bescherming van bevolking tegen (gevolgen van) oorlogsgeweld’.
Grote bemoeienis van de rijksoverheid op het gebied van crisisbeheersing.
▪ Na de 2e Wereldoorlog (eind jaren 60) kreeg de bestrijding van rampen een ander accent.
▪ 1975: nieuwe visie op rampenbestrijding, ‘nota Hulpverlening bij ongevallen en rampen’.
▪ Eerst geen politieke belangstelling, na een explosie bij DSM (7 november 1975) wel, men zag
in dat het noodzakelijk was dat voorbereiding op dit soort ‘ramp’-situaties door gemeenten
wettelijk moest zijn vastgelegd.
▪ 1977: ontwerp voor de Wet rampenplannen ingediend.
▪ Vier jaar later (1981) invoering Wet rampenplannen.
▪ Begin jaren 80: project Reorganisatie Rampenbestrijding. Uitgangspunt was dat
rampenbestrijding primair een lokale verantwoordelijkheid moest zijn.
Van lokaal naar regionaal:
Sinds Wet rampenplannen (1981): zwaartepunt van rampenbestrijding bij gemeenten (lokaal).
Werden wel gestimuleerd om samen te werken en voor een gezamenlijke organisatie van brandweer
en geneeskundige hulpverlening te zorgen (nog niet formeel vastgelegd).
▪ 1985: Brandweerwet 1985 en de Wet rampen en ongevallen (Wrzo).
▪ 1991: Wet geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (Wghor).
▪ 2010: invoering Wet Veiligheidsregio’s (Wvr), verplicht gemeenten om in regionaal verband
een veiligheidsregio te vormen (regionale samenwerking door gemeenten formeel).
o Vervangt de Brandweerwet, de Wrzo en de Wghor.
▪ Afgelopen jaren: Bovenregionale aanpak (meer betrokkenheid rijksoverheid) bleek
noodzakelijk door diverse crisis zoals terroristische aanslagen (New York 2001, Madrid 2004,
Londen 2005) en dierziekten (MKZ en Q-koorts)).
o Aanleiding tot herziening van het ‘handboek Voorbereiding Rampenbestrijding’
(2003). Niet meer alleen rampenbestrijding, maar vooral ‘crisisbeheersing’ →
wetsvoorstel beleidsplan Crisisbeheersing (2004-2007).
▪ ‘De verbreding van klassieke rampen naar moderne crisis’.
Wetsvoorstel beleidsplan Crisisbeheersing 2004-2007:
Naar aanleiding van terroristische aanslag in Madrid, samengevat wordt in het voorstel geregeld:
▪ Instellen van de veiligheidsregio en het daarin integreren van de besturen van de regionale
brandweer en de GHOR;
▪ een nauwe samenwerking van het bestuur van de veiligheidsregio met het regionale college
van politie;
▪ heldere taken en bevoegdheden van betrokkenen in de veiligheidsregio;
▪ verbreding van rampenbestrijding met crisisbeheersing;
▪ samenwerking tussen de uitvoerende diensten en organisaties (multidisciplinair optreden);
▪ verbetering en vereenvoudiging van de planvorming;
▪ advisering op regionaal niveau, aan het bevoegd gezag, over generieke fysieke veiligheid;
▪ versterking van de hulpverleningsdiensten en vergroten van hun slagkracht;
▪ grondslagen voor sturing op kwaliteit en prestaties;
▪ heldere relaties tussen de veiligheidsregio enerzijds en Rijk, provincie en gemeenten
anderzijds;
▪ positioneren van de meldkamer voor zowel brandweer, geneeskundige hulpverlening en
politie onder een eenduidige regie;
▪ normering en standaardisering van de informatie- en communicatievoorziening.
Samenvatting Crisis - 2e leerjaar, blok D
1
,Wet Veiligheidsregio’s (Wvr):
Sinds 2010: Vormt de basis voor de wijze waarop tegenwoordig in Nederland de regionale
crisisbeheersing is georganiseerd (verplicht gemeenten om in regionaal verband een veiligheidsregio
te vormen). Betreft onder andere:
▪ Het beheer van 25 veiligheidsregio’s met brandweerkorpsen, meldkamerfuncties en
ambulancevoorzieningen.
▪ De bijzondere rol van de voorzitter van de veiligheidsregio (burgemeester van grootste
gemeente in het betreffende gebied).
▪ Formele vastlegging van de verbreding van het begrip ramp naar crisis.
Bestuur van een veiligheidsregio heeft op basis van de Wvr een coördinerende rol bij de
rampenbestrijding en crisisbeheersing.
Ramp (art.1 Wvr):
Een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis, waarbij het leven en de gezondheid van veel
personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd
en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is
vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken.
▪ Bij een ramp is vooral de fysieke veiligheid in het geding
o Bijv: Bijlmerramp Amsterdam (1995), Nieuwjaarsbrand Volendam (2001).
Crisis (art.1 Wvr):
Een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast, of dreigt te worden aangetast.
▪ Fysieke veiligheid is ook een vitaal belang, ramp kan dus worden beschouwd als een crisis.
Rampenbestrijding (art.1 Wvr):
Het geheel van maatregelen en voorzieningen, met inbegrip van de voorbereiding daarop, dat het
gemeentebestuur of het bestuur van een veiligheidsregio treft met het oog op een ramp, het
voorkomen van een ramp en het beperken van de gevolgen van een ramp.
▪ Vooral gebruikt in relatie tot bestrijding van de ‘klassieke rampen’ (brand, explosie, ongeval).
▪ Kan beschouwd worden als vorm van crisisbeheersing.
Crisisbeheersing (art.1 Wvr):
Het geheel van maatregelen en voorzieningen, met inbegrip van de voorbereiding daarop, dat het
gemeentebestuur of het bestuur van een veiligheidsregio in een crisis treft ter handhaving van de
openbare orde, indien van toepassing in samenhang met de maatregelen en voorzieningen die op
basis van een bij of krachtens enige andere wet toegekende bevoegdheid ter zake van een crisis
worden getroffen.
▪ Breder dan rampenbestrijding: gaat over preparatie, repressie en nafase van rampen en
andersoortige ‘moderne’ crises (bijv. infectie- en dierziekten, overstroming, terreurdreiging).
Risicobeheersing richt zich dus op de
eerste twee schakels van de
veiligheidsketen
Crisisbeheersing richt zich op de
laatste drie schakels. Ook wel de
‘warme kant’
Samenvatting Crisis - 2e leerjaar, blok D
2
,Indelen van rampen en crisis: domein
Ordenen op basis van de schaal waarop de effecten voelbaar zijn:
1. Transnationaal (bijv. orkaan, pandemie, vulkaanuitbarsting (aswolk))
2. Nationaal: (bijv. Watersnoodramp 1953, Fortuyn 2000, Van Gogh 2004)
o (Zeer ernstige gebeurtenis met consequenties voor het hele land.)
3. Trans- of bovenregionaal (bijv. hoogwatersituaties 1993/1995, Chemie-Pack 2011)
4. Regionaal (bijv. CMI 1996, hagelstorm Zuid-Oost Brabant 2016)
5. Lokaal (bijv. verkeersongevallen, geweldsincidenten)
Indelen rampen en crisis: aard
Indelen van rampen en crisis naar wijze van manifesteren:
▪ Plotsklaps (sudden impact, flitsramp)
▪ Langzame ontwikkeling (slow onset)
Indelen van rampen en crisis: verwachte gevolgen of effecten
Indelen naar effect: ernst en waarschijnlijkheid.
Uitgangspunten voor crisisbeheersing:
1. Crisismanagement is niet gelijk aan crisisplanning
▪ Een goede planning garandeert geen goed management: de werkelijkheid is altijd
anders dan de geoefende versie (improvisatie en veerkracht is belangrijk!)
2. Stem hulpverlening af op (zelf)redzaamheid van burgers
▪ Rapport Bevolkingszorg 2.0: hulpverleners moeten aansluiten op (zelf)redzaamheid
van burgers → rol van de overheid en professionele hulp dus vooral gericht op
groepen die verminderd zelfredzaam zijn.
3. Wat je zelden doet, doe je zelden goed
▪ Bij evaluaties na een crisis moet rekening worden gehouden met de ‘unieke situatie’.
▪ Tijdens crisissituaties moet ieder zoveel mogelijk doen wat hij of zij regulier ook doet.
▪ Niet teveel personen in crisismanagement (minder mensen, dus meer ervaring).
4. Schoenmaker blijf bij je leest
▪ Organisaties moeten zich in crisissituaties richten op hun kernactiviteiten.
5. Het ‘opperbevel’ kent zijn grenzen
▪ De burgemeester heeft alleen opperbevel over mensen en diensten die direct bij de
incidentenbestrijding en hulpverlening betrokken zijn (en proportionaliteitsbeginsel).
6. Crisismanagement is goed netwerkmanagement
▪ ‘Kennen en gekend worden’, bekendheid met organisaties die bij crisis een rol spelen
draagt bij aan de effectiviteit van de crisisbeheersing (samenwerken etc.).
7. Crisisbeheersing is voor een belangrijk deel crisiscommunicatie
Samenvatting Crisis - 2e leerjaar, blok D
3
, ▪ Een gebeurtenis is zonder media en publieke aandacht op zichzelf niet heel bijzonder.
▪ Verstrekte informatie geeft mensen een handelingsperspectief (beperking schade).
8. Samenwerken, maar ook professioneel optreden maken het verschil
▪ Kwaliteit van de respons en hulpverlening wordt bepaald door de kwaliteit van het
optreden van afzonderlijke diensten (bijv. adequaat openbare orde bewaken).
Uitgangspunt organisatie crisisbeheersing:
“Diegene die verantwoordelijk is voor een bepaald beleidsterrein is ook verantwoordelijk voor de
beheersing van een crisis op dat beleidsterrein”.
▪ Vaak alsnog verwarring over de verantwoordelijkheidsverdeling tijdens een crisis.
▪ Bestuurlijke Netwerkkaarten: beschrijving groot aantal crisistypen en wanneer welke
bestuurder verantwoordelijkheid draagt.
Basisbeginselen van de bestuurlijke ketens:
▪ Algemene keten: handhaving openbare orde en veiligheid en rampenbestrijding.
o Bevoegd gezag decentraal: Burgemeester, voorzitter veiligheidsregio.
o Operationele leiding: leider Regionaal Operationeel Team (ROT)
▪ Functionele keten: specifiek beleidsterrein (bijv. onderwijs, gezondheidszorg, waterbeheer).
o Bestuurlijke verantwoordelijkheid: vakminister en eventueel decentrale overheden
(bijv. Rijkswaterstaat vs. Waterschappen).
Bestuur van een veiligheidsregio:
Algemeen bestuur veiligheidsregio: de burgemeesters van gemeenten binnen desbetreffende
veiligheidsregio (voorzitter: burgemeester van grootste gemeente).
▪ Burgemeesters vertegenwoordigen hun gemeente, en leggen verantwoording af aan het
bestuur van de gemeente (gemeenteraad).
▪ Netwerkorganisatie: multidisciplinaire samenwerking met vele netwerkpartners, vaak o.b.v.
een convenant (bijv. met waterschappen, energie-/nutsbedrijven, NVWA, RIVM, etc.)
▪ Toezicht op taakuitvoering door Inspectie Justitie & Veiligheid (elke drie jaar rapport over
taakuitvoering veiligheidsregio’s: Staat van de rampenbestrijding)
Taken van een veiligheidsregio (artikel 10 Wvr):
a. Een inventarisatie van de risico’s van branden, rampen en crises;
b. het adviseren van het bevoegd gezag over risico’s van branden (in beleidsplan bepaald).
c. het adviseren van het college van burgemeester en wethouders;
d. de voorbereiding op de bestrijding van branden en de organisatie van de rampenbestrijding
en crisisbeheersing;
e. het instellen en in stand houden van een brandweer;
f. het instellen en in stand houden van een GHOR;
g. het voorzien in de meldkamerfunctie.
h. het aanschaffen en beheren van gemeenschappelijk materieel;
i. het inrichten en in stand houden van de informatievoorziening binnen de diensten van de
veiligheidsregio en tussen deze diensten en andere diensten/organisaties die betrokken zijn.
Samenvatting Crisis - 2e leerjaar, blok D
4
