Syllabus: Pharmacological and biological
approaches to clinical and health
psychology
De endocriene klieren en hun hormonen
Welke rol speelt de hypothalamus?
De hypothalamus bestuurt de meeste endocriene klieren door neurohormonen,
neuropeptiden en neurotransmitters vrij te laten. Melatonine wordt, vooral ’s nachts,
vrijgelaten door de pijnappelklier (pineal gland). Het heeft geen duidelijke rol, maar zou een
rol kunnen spelen in slaappatronen, depressie, epilepsie en andere ziekten.
Wat doet de schildklier?
De schildklier (thyroid gland) produceert triiodothyronine (T3) en thyroxine (T4). T4 verandert
in T3 in alle target weefsels en is daarom een prohormoon voor T3. Deze hormonen
reguleren het metabolisme, zijn belangrijk voor de groei van botten en bij de ontwikkeling van
de hersenen en het zenuwstelsel. Daarnaast produceert de schildklier calcitonin, wat het
calciumniveau in het bloed verlaagt.
De bijschildklieren (parathyroids) zitten in de schildklier en laten parathyroid hormone (PTH)
vrij wanneer de calciumniveaus in het bloed laag zijn. Het zorgt ervoor dat er meer calcium
vanuit botten in het bloed terecht komt.
Calcitonin en PTH hebben dus tegengestelde effecten, ook wel antagonistische acties
genoemd. Veel andere hormonen komen net als deze in paren en hebben ook tegengestelde
effecten.
Wat doet de zwezerik?
De zwezerik (thymus gland) produceert een aantal polypeptide hormonen, thymosins
genoemd. Deze stimuleren de productie en verspreiding van lymfocyten en zorgen voor
meer vrijlating van cytokinen. Daarnaast zorgt de zwezerik voor de ontwikkeling van T cellen
en hij is verantwoordelijk voor het produceren van antilichamen.
Hoe werken het hart en de longen als klieren?
Naast het pompen van bloed door je lichaam, is het hart ook een endocriene klier.
Spiercellen in het hart zorgen voor de vrijlating van atrial natriuretic peptide (ANP) als reactie
op een toename van de bloeddruk. Daarnaast zorgt het hart voor de vrijlating van B-type
natriuretic peptide (BNP), wat op dezelfde manier werkt als ANP, maar hoge bloedniveaus
van BNP worden gebruikt om hartfalen te diagnosticeren.
De longen bevatten groepen cellen die neuropeptides produceren. Deze reguleren de groei
en de ontwikkeling van de luchtwegen.
Wat zijn gastro-intestinale hormonen?
De gastro-intestinale (GI) streek bestaat uit de buik en ingewanden en laat verschillende
hormonen vrij. Veel van deze reguleren de samentrekking en ontspanning van spiermuren
en de uitscheiding van enzymen, vloeistoffen en elektrolyten. De drie bekendste zijn de
volgende:
Gastrin. Dit hormoon wordt vrijgelaten door G-cellen in de buikwand en is belangrijk bij het
verteren van voedsel.
,Cholecystokinin. Behoort tot de gastrine familie en wordt vrijgelaten door cellen in de wand
van de twaalfvingerige darm. Het stimuleert de samentrekking van de galblaas, uitscheiding
van enzymen door de alvleesklier en reageert als neuropeptide in de hersenen om
voedselinname te beperken.
Secretin. Stimuleert de vrijlating van alvleesklier bicarbonaat en heeft meerdere functies bij
de vertering.
Wat houdt de darm-hersen as in?
De darm-hersen as (gut-brain axis) bestaat uit interacties tussen het maag-darmkanaal
(gastrointestinal tract) en de hersenen. Veel GI-hormonen reguleren homeostase van
energie, honger en eetlust. Een ander hormoon dat zich daar bevindt is ghreline. Het niveau
hiervan in het bloed verhoogt als je honger hebt en gaat omlaag wanneer je net hebt
gegeten. Deze wordt daarom ook wel het hongerhormoon genoemd. Peptide YY is het
tegenovergestelde van ghreline. Het niveau hiervan in het bloed stijgt bij honger en daalt na
een maaltijd. Ten slotte zijn er nog GLP-1 en GLP-2. GLP-1 stijgt in het bloed na een
maaltijd en stimuleert de uitscheiding van insuline. GLP-2 heeft verschillende effecten op de
darm, waaronder groei, mobiliteit en bloedtoevoer.
Wat doet de alvleesklier?
In de alvleesklier (pancreas) bevinden zich endocriene cellen die bestaan uit clusters cellen
en die Islets of Langerhans heten. Deze Islets bestaan uit vier celtypen:
• β cellen. Scheiden insuline uit om toegenomen glucose niveau in het bloed naar
beneden te krijgen
• α cellen. Scheiden glucagon uit die het glucose niveau in het bloed juist laat
toenemen
• δ cellen. Scheiden somatostatin uit wat de uitscheiding van glucagon en insuline
inhibeert
• F cellen. Scheiden pancreatic polypeptide uit wat toeneemt in het bloed wanneer je
hebt gegeten
Wat doen de bijnieren?
De bijnieren (adrenal glands) zitten boven de nieren en dit zijn twee klieren die bestaan uit
een merg (medulla), met daaromheen een cortex.
De cortex scheidt drie soorten steroïde hormonen uit. Een daarvan is aldosterone en dit is
een mineralocoricoïde. Deze zorgt voor de toename van de heropname van natrium ionen in
de nieren, speekselklieren en zweetklieren. Glucocorticoïden (cortisol bij mensen) worden
vrijgelaten als reactie op stress en stimuleren de aanmaak van glycogen en glucose in de
lever. Daarnaast verhogen ze vet metabolisme, activeren de neurale stressreactie en
onderdrukken de activiteit van het immuunsysteem. Ten slotte zijn er de geslachtshormonen
(testosteron en estradiol). Zij hebben bijvoorbeeld invloed op de lichamelijke veranderingen
die zich voordoen tijdens de puberteit.
Het merg bevat cellen die veel op neuronen lijken. Hij laat ook epinefrine en norepinefrine
vrij, welke zich ook in de hersenen bevinden. In de hersenen gedragen zij zich echter als
neurotransmitters. Het merg laat epinefrine vrij bij stress door omgevingsextremen zoals heel
koud, fysieke uitputting of angst. Dit hormoon zorgt ervoor dat spieren meer werk kunnen
verrichten. Norepinefrine verhoogt de bloeddruk.
Wat doen de nieren?
De nieren scheiden hormonen uit die samen de calciumniveaus in het bloed op peil houden.
Deze hormonen worden uitgescheiden bij het ontvangen van vitamine D. Dit kan door
zonlicht of door vitaminepillen. Een ander hormoon die de nieren uitscheiden is EPO. Deze
, stimuleert het beenmerg om rode bloedcellen aan te maken die zuurstof geven aan alle
weefsels. EPO is ook een illegale drug, gebruikt door atleten (doping).
Wat doen de geslachtsklieren?
De geslachtsklieren (gonads) zijn de testikels bij mannen en eierstokken bij vrouwen. Ze
scheiden drie hormonen uit.
Mannen produceren androgenen, waaronder testosteron. Testosteron is belangrijk bij het stijf
worden van de penis, controle over de productie van sperma, de ontwikkeling van seksuele
kenmerken in de puberteit en voor de activatie van seksuele, agressieve en andere
gedragingen in de volwassenheid.
Vrouwen produceren oestrogeen (estrogen), wat een estradiol is. Estradiol is belangrijk voor
de ontwikkeling van seksuele kenmerken en bij de menstruele cyclus en zwangerschap. Het
heeft ook invloed op humeur, lichaamstemperatuur, de huid en de verspreiding van vet.
Progesteron is belangrijk voor de groei van de vaginale klieren en borstklieren. Het is ook
zijn voornaamste rol om de baarmoeder voor te bereiden op mogelijke innesteling van een
bevrucht ei. Bij zwangerschap inhibeert progesteron de menstruele cyclus en seksueel
gedrag.
Welke hormonen zijn belangrijk tijdens de zwangerschap?
Aan het begin van de zwangerschap is het vooral belangrijk dat er HCG wordt uitgescheiden.
Dit is een hormoon dat ervoor zorgt dat progesteronniveaus hoog blijven. Wanneer deze
namelijk dalen, wordt de zwangerschap afgebroken. HCG stimuleert dit alleen in het begin,
want daarna maakt de placenta zijn eigen progesteron aan. HPL is een ander belangrijk
hormoon dat dient als groeihormoon en het stimuleert de aanmaak van moedermelk.
Wat zijn adipokines?
Adipokines zijn hormonen van vetweefsel. Er zijn twee belangrijke soorten. Wit adipose
weefsel scheidt adipokines uit. Deze zijn bijvoorbeeld belangrijk bij het verminderen van
voedselinname en voorkomen een toename in lichaamsvet. Mensen met obesitas hebben
verhoogde niveaus van deze hormonen, maar bij hen werkt het niet zoals zou horen.
Receptoren reageren niet op dit hormoon. Bruin adipose weefsel is een hitte producerend
weefsel dat belangrijk is voor baby’s, maar is ook aanwezig bij volwassenen.
Wat zijn myokines?
Myokines zijn hormonen van skeletspieren. De skeletspieren communiceren met andere
organen. Myostatin moduleert de functie van vetweefsel zodat muizen die te weinig van dit
hormoon hebben, een verminderde vetmassa hebben. Dit hormoon is effectief in het
voorkomen van obesitas. Een ander spierhormoon reguleert ook vetweefsel en wordt
uitgescheiden bij inspanningen. Toename van dit hormoon bij iemand met obesitas zorgt
voor gewichtsafname.
Zijn botten endocriene organen?
Naast zorgen voor stevigheid, dienen botten ook als hormoon weefsel. PTH zorgt
bijvoorbeeld voor de vrijlating van calcium ionen uit het bot in het bloed. Het belangrijkste
hormoon dat botten uitscheiden is osteocalcin. Dit hormoon heeft vier belangrijke effecten:
• Laat de productie van testosteron toenemen door de testikels
• Stimuleert proliferatie van B-cellen die insuline produceren
• Laat vrijlating van insuline door B-cellen toenemen
• Vergroot gevoeligheid voor insuline van spier-, lever- en vetcellen en stimuleert het
energieverbruik door spieren
De afwezigheid van osteocalcin zorgt voor een diabetische staat, wat verholpen kan worden
met het toedienen van osteocalcin.
