Regionale Perspectieven – Clemens Six
Samenvatting hoorcolleges 1-7 2018-2019
,Hoorcollege 1: Ruimte en regio
Inleiding
- Begrippen zijn de bouwstenen van ons denken = begrippen zijn objecten om een groter
geheel te vormen/bouwen = ons denken. We overdenken altijd welke begrippen we
gebruiken = selectieproces > we laten altijd concepten weg die we niet willen/kunnen
gebruiken. De begrippen die we wel gebruiken hebben een bepaald impact op ons
denkproces.
- Door het gebruiken van begrippen creëren we algemene patronen uit abstracte patronen.
- 1. Concept/Begrip = aspect van ons denken = de manier waarop iemand denkt. Dit is nodig
om een oordeel of theorie te creëren > Woordenboek van Sociale Wetenschappen
- 2. Concept/Begrip = iets bedacht in iemand zijn gedachten, zoals een gedachte of een
opmerking > Merriam-Webster
- 3. Concept/Begrip = een abstract idee gegeneraliseerd, afgeleid vanuit bepaalde instanties,
zaken > Merriam-Webster
Historici
John Tomaney (University of Newcastle) over het begrip regio. Je kunt een regio zien als een
geografische eenheid met grenzen en een overheid, maar ook als een relatief historisch sociale
constructie. Relatief historisch sociale constructie = zijn karakterschets van het begrip > geen
consensus tussen historici over wat een regio precies is.
Relatief: betekent dat iets moet worden bezien in relatie tot iets anders. Regio is een relatief begrip
wat pas zinvol wordt in een bepaalde context.
Historisch: een regio kan zich ontwikkelen en veranderen over tijd
Sociale constructie: uitkomst van communicatie/interactie tussen mensen = product van sociale
interactie tussen mensen
Vragen betreffende regio’s
1. Hoe hebben historische vormen, formaties van regio’s zich geleidelijk ontwikkeld?
2. Is regio in eerste plaats een constructie, maaksel van geleerden of waren mensen in de
geschiedenis zich bewust van het wonen in een regio?
3. Wat is de relatie tussen regio's en de natiestaat?
4. Wat was de relatie van vroegmoderne rijken tot netwerken en verbindingen in 'regio's'
buiten hun instellingen?
5. Hoe hebben moderne Europese koloniale rijken de geleidelijke ontwikkeling van regio's
bepaald?
6. Hoe beïnvloeden globaliseringsprocessen sinds 1945 regionale formaties, vormen?
We moeten de context van een begrip begrijpen om de betekenis van het behandelde begrip te
kunnen begrijpen, zoals het begrip ruimte.
Historicus Martin W. Lewis = Geografische en historische benaderingen combineren
,"Historische processen kunnen alleen worden begrepen als ze letterlijk plaatsvinden, zich
ontvouwend over bepaalde landschappen en beïnvloed door de onvermoeibare realiteiten van de
fysieke wereld. Dienovereenkomstig kunnen de ruimtelijke patronen van het gezichtsveld van de
geograaf alleen als begrijpelijk worden beschouwd zoals onderzocht door hun historische
ontwikkeling. Tijd en ruimte, chronologie en chorologie, tijdperk en regio: de dualiteiten van
geschiedenis en geografie zijn altijd met elkaar verweven. " = Geschiedenis en geografie zijn van
elkaar afhankelijk om gegevens te verkrijgen.
De Spatial Turn in geschiedenis
Invloedrijker binnen de geschiedschrijving sinds ongeveer 20 jaar, waarin historici nadruk leggen op
de relevantie van plaats en ruimte voor de historiografie en geschiedenis.
Spatial Turn probeert twee tendensen te overwinnen:
Ruimte: omgeving waarin wij denken en handelen
- Ruimte is niet alleen het kader voor historische verandering, maar iets dat steeds
belangrijker wordt > relevantie van ruimte op de geschiedenis
- Ruimte is niet een absoluut begrip, maar is een relatief concept, historisch product: product
van sociale interactie = de geschiedenis wordt niet bepaald door de ruimte als enige
verklarende grond.
Historicus Henri Lefebvre 1901-1991: Franse filosoof/socioloog/marxist en bestudeert stedelijke
studies en dagelijkse leven = 1974: La Production de l’espace = betekenis van ruimte
- Lefebvre praat niet over de ruimte als een geografische eenheid, maar over de sociale ruimte
en menselijke relaties: ook hij ziet de ruimte als product van sociale interactie/communicatie
= gecreëerd door mensen en hun instrumenten, technologie, ideologie, verbeelding etc.
- Ruimte is, tevens als een regio, historisch, omdat het gemaakt is door de mens en zich door
de tijd heen ontwikkeld en veranderd.
Historicus Arman Frémont introduceert in 1976 de regio als ‘lived space’ = een ruimte waar wordt
geleefd door menselijke interactie. Hij benadrukt dat een ruimte niet zomaar wordt gegeven, maar
voortkomt uit een geleefd iets = niet natuurlijk product, maar gemaakt.
!Opmerkelijk! Frémont ziet de ruimte niet als een relatief object, maar als een constructie
weerspiegelt in bestuurlijke, historische, ecologische, economische en psychologische verbanden.
De regio als ‘zee’ of als een ‘oceaan’ in de late middeleeuwen en de vroegmoderne periode
Voorbeeld: De Mediterranen = plaats en een concept (gebonden eenheid) = David Abulafia
De geschiedenis van de zee van de Mediterranen wijkt af van de geschiedenis van het land van die
regio.
, Hoe kan je de Mediterranen als regio zien?
1. Mediterraan gebied dat wordt gekenmerkt door staten, steden en de zee, maar deze staten
hebben ook grenzen met andere buurlanden en culturen = waar trek je dan de grens? Wat is
de cultuur van de regio?
2. Mediterrane regio die wordt gekenmerkt door het klimaat
3. Mediterrane regio die wordt gekenmerkt door voedsel = eten veel olijfolie, maar dat is op
iedereen toepasbaar, ben je dan een Mediterraan?
4. Mediterrane regio vanaf de zee en 20 km daarvandaan, maar waarom dan niet 30/40 km?
Conclusie: concentreer je op het water, al het andere is secondair = alles wat de zee betreft, zee is
het contactpunt van alle culturen door middel van handel drijven.
Historicus Fernand Braudel 1902-1985: La Méditerranée: historiografisch met 3 lagen van
geschiedenis in 3 verschillende tempo’s:
1. Structuur: bijna tijdloze geschiedenis van de omgeving, dingen lijken onveranderlijk in de
omgeving
2. Conjunctuur: producten die door de mensheid zijn gemaakt in de geografische omgeving,
zoals economische systemen, staten, samenlevingen en beschavingen
3. Gebeurtenis/Événement: geschiedenis van gebeurtenissen, productie van sociale interactie
Interpretatie Braudel: "De Middellandse Zee heeft geen eenheid, maar hij is gecreëerd door de
bewegingen van mensen, de relaties die ze impliceren, en de routes die ze volgen." Dus gecreëerd
door menselijke sociale interacties in verschillende delen van de Mediterranen
Interpretatie Horden & Purcell: “de regio is slechts losjes verenigd, niet homogeen, te onderscheiden
van zijn buren tot graden die variëren met tijd, geografische richting en onderwerp. Deze grenzen
kunnen niet makkelijk op een kaart worden getekend. De continuïteiten kunnen het beste worden
beschouwd als continuïteiten van vormen of patronen, waarin alles veranderlijk is.”
David Abulafia’s “Vijf Mediterranen” = wat er allemaal gebeurd is in het mediterrane gebied/regio
over de eeuwen heen.
1. Late steentijd - 12e eeuw v.Chr. (Ineenstorting, einde van grote beschavingen in de
bronstijd): menselijke wezens openden contact over het water, maar geen enkel systeem
2. Tot de 4e eeuw: Fenicische, Griekse en Romeinse expansie & commerciële buitenposten:
uitbreiding en verdieping van contacten en uitwisseling, hybride culturen, maar ook
conflicten over hegemonie
3. Tot het midden van de 14e eeuw: politieke en economische fragmentatie, verschillende
vormen van culturele en religieuze vermenging (islam)
4. Tot de 19e eeuw: Black Death, geleidelijke opkomst van verbindingen met de Atlantische
Oceaan
5. Nu: Middellandse Zee als doorgang naar Aziatische en Afrikaanse koloniën, de Middellandse
Zee als bestemming voor massatoerisme ('Europees bewustzijn')
Conclusie: Wat maakt deze mediterrane gebieden/regio’s mediterraans? Wat heeft elk mediterrane
gebied in overeenstemming met met elkaar? = vermenging van bewoners/culturen, wederzijdse
