Samenvatting A History of The
Modern Wold: Palmer
geschreven door
Ambervdv
www.stuvia.nl
Gedownload door: Ambervdv | ambervdv@yahoo.com
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Stuvia - Koop en Verkoop de Beste Samenvattingen
Een samenvatting van de hoofdstukken 2 t/m 12 van R.R. Palmer,
Joel Colton en Lloyd Kramer, A history of the modern world
Hoofdstuk 2 ‘De Omwenteling in het Christendom, 1300-1560’
Wanneer traditionele maatschappijen moderniseren, komt ook hun godsdienstig
fundament ter discussie te staan. Veelal betekent dit, dat niet-religieuze (politieke,
economische) activiteiten meer belang en ruimte krijgen. Het Latijnse Christendom
was, rond 1300, de eerste grote beschaving die met deze ‘secularisatie’ te maken
kreeg.
§ 5 De Rampen van de 14e Eeuw
De Zwarte Dood In de loop van de 14e eeuw verloor Europa ruwweg de helft van haar
bevolking. Hongersnoden, maar vooral pestepidemieën (‘De Zwarte Dood’) eisten hun
tol. Na de eerste epidemie in 1348 keerde de pest met onregelmatige en
onvoorspelbare tussenpozen steeds weer terug. Jong en oud stierf. Een algehele
desorganisatie was het gevolg. Omdat ook landeigenaren en werkgevers in de steden
stierven, raakten veel armen zonder werk en aan de bedelstaf. Opstanden van
arbeiders braken uit (in Vlaanderen, in Frankrijk (de ‘jacqueries’) en in Engeland). De
heersende klasse antwoordde met brute onderdrukking. Toch bracht de situatie ook
verbeteringen voor de ‘gewone man’. Meest in het oog springend zijn de concessies
die de feodale klasse van landeigenaren moest doen met o.a. de instelling van
erfpacht met een vaste nominale canon, die door de inflatie in de loop der tijd veel
minder zwaar werd. Koningen, die al vanaf de 11e eeuw bezig waren hun positie t.o.v.
zowel kerk als feodale heren te versterken, geraakten in problemen om hun staande
legers op de been te houden. Oorlogen als de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland
en Frankrijk (1337- 1453) verslonden geld. Inflatoire financiering en nieuwe en hogere
belastingen (minder belastingplichtigen!) waren het gevolg, maar gingen gepaard met
concessies aan landeigenaren en de steden. Vooral de 15e eeuw werd de ‘gouden
eeuw’ van middeleeuwse parlementen. Problemen van de Middeleeuwse Kerk Rond
1300 stond de kerk op het hoogtepunt van haar macht. Deze macht verkeerde in
zwakheid: de kerk zorgde eerst en vooral voor zichzelf (d.w.z. de geestelijken). Zij
verloor de band met de gelovigen en werd tot een bureaucratie, niet in staat zichzelf
te hervormen. Paus Bonifacius VIII verbood belastingheffing op de clerus door
wereldlijke heersers en vaardigde in 1302 de bul Unam Sanctam uit, waarin hij
verklaarde dat ieder mens onderworpen was aan het Roomse gezag. De Franse koning
Philips de Schone nam hem gevangen en liet na zijn dood een Frankrijk welgezinde
paus kiezen, die zich te Avignon vestigde. Aldus begon de ‘Babylonische
Gevangenschap’ van de kerk. De rest van Europa beschouwde het pausdom als een
Frans instrument. In 1378 kozen anti-Franse kardinalen een eigen paus die zich weer
te Rome vestigde. Aldus ontstond het Grote Westerse Schisma. De pausdommen boden
tegen elkaar op in extravagantie en wereldlijke rijkdom en verloren steeds meer
geloofwaardigheid onder vrome Christenen. Vanuit de gelovigen en lagere
geestelijkheid ontstonden tegenkrachten (o.a. de Flagellanten, de Hussieten en de
[Avdv]
Gedownload door: Ambervdv | ambervdv@yahoo.com
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Stuvia - Koop en Verkoop de Beste Samenvattingen
Lollards), die vooral betoogden dat vrome mensen geen kerk en priesters nodig
hadden en met het lezen van de Bijbel konden volstaan. Allen werden door de kerk
verketterd. Concilies Anderen drongen er op aan dat een algemeen concilie, met
vertegenwoordigers uit alle lagen van het Christendom, bijeengeroepen werd om een
einde aan het schisma de maken. Het Concilie van Pisa (1409) leidde er slechts toe dat
er nu drie pausen waren. Vijf jaar later had het Concilie van Konstanz wel succes: de
eenheid van de kerk werd hersteld, maar van hervorming kwam niets terecht. Zo werd
Jan Huss veroordeeld tot de brandstapel. Ook de corruptie bleef welig tieren.
‘Simonie’ (het kopen of verkopen van kerkelijke ambten), nepotisme en het verkopen
van genade in de vorm van ‘aflaten’ waren wijd verbreid. Het fenomeen van concilies
handhaafde zich gedurende de 1e helft van de 15e eeuw. De pausen verzetten zich
tegen de conciliebeweging omdat het een inperking van hun macht betekende. Het
pausdom won deze strijd en na de ontbinding van het Concilie van Bazel en lag de weg
open voor de ‘Renaissance-pausen’, moderne mannen van de wereld met veel meer
belangstelling voor de bouw- en schilderkunst, de wetenschap en de literatuur dan
voor geestelijke zaken.
§ 6 De Renaissance in Italië
In het Italië van de 15e eeuw verscheen een nieuwe houding t.o.v. de wereld,
gekenmerkt door een cultuur die niet werd gedomineerd door de theologie of de
wetenschap, maar door aandacht voor morele en ‘burgerlijke’ vraagstukken. Het ging
hierbij om zaken als smaak, stijl, gepastheid, decorum, karakter en opleiding.
Kortom, vrijwel puur wereldlijk gedrag deed zijn intrede. De term Renaissance,
‘wedergeboorte’, slaat op het weer tot leven wekken van de Grieks-Romeinse
beschaving. De Italiaanse Steden en de Nieuwe Denkbeelden over het Leven De
Italiaanse steden waren in die tijd de grootste en meest levendige van Europa.
Vaklieden in de kunstnijverheid stonden op een zeer hoog peil, waardoor dezen echte
artiesten werden. Handelaars verdienden zoveel geld dat zij bankiers konden worden
en nog meer verdienden. De mannen van het geld en die van de kunst vonden elkaar.
De steden waren onafhankelijke stadstaten, die, op een aantal uitzonderingen na (o.a.
Milaan), zichzelf als republieken bestuurden. Dit gaf de elite allerhande politieke
ervaring en creëerde een omgeving waarin vele facetten van mens tot ontwikkeling
konden komen. Van alle steden springt Florence het meest in het oog, dat een
buitengewoon grote hoeveelheid zeer begenadigde individuen voortbracht. De Medici-
familie, die het van handelaars via bankiers tot de-facto heersers over de stad
brachten en tevens als mecenas voor kunsten en wetenschappen optraden, speelde
hierin een prominente rol. In deze omgeving ontstonden eerder genoemde nieuwe
wereldlijke denkbeelden met betrekking tot het leven. De breuk met het verleden is
aan te geven met enkele tegenstellingen: van afstandelijkheid naar betrokkenheid,
van respect voor armoede naar het genieten van rijkdom, en van bezinning naar
activiteit. Individualisme werd de norm: de Renaissance man creëerde zijn eigen
toekomst, wist waar hij mee bezig was en ging uit van zijn eigen (excellente!)
kwaliteiten. Zowel in de bouw-(symmetrie, kolommen, bogen en koepels) de
beeldhouw-(bustes en standbeelden, menselijke anatomie) als de schilderkunst werd
teruggegrepen naar de Grieks-Romeinse tijd. De schilderkunst profiteerde daarnaast
van de uitvinding van de olieverf en de ontwikkeling van technieken m.b.t. 3-
[Avdv]
Gedownload door: Ambervdv | ambervdv@yahoo.com
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Stuvia - Koop en Verkoop de Beste Samenvattingen
dimensionale effecten. De schilderkunst werd minder symbolisch en schilders gingen
zich meer bezighouden met de menselijke anatomie. Het meegeven van expressie aan
de gezichten van mensen was een ander belangrijk kenmerk. De beroemdste
Renaissance schilders zijn Leonardo da Vinci (Laatste Avondmaal), Raphael en
Michelangelo. Humanisme: de Geboorte van de ‘Literatuur’ De term humanisme is
afgeleid van de belangstelling voor de menselijke letteren (‘litterae humaniores’). De
Italiaanse humanisten schreven vnl. in het Latijn, maar dan niet in de stijl van hun
Middeleeuwse voorgangers. Zij prefereerden de klassieken, zoals Cicero en Livius,
voor hun stijl en omwille van hun, niet-religieuze, onderwerpen. Belangrijkste
schrijvers waren: - Dante, die, in het Florentijnse dialect dat zich later tot ‘Algemeen
Beschaafd Italiaans’ zou ontwikkelen, de Divina Commedia schreef; - Petrarca. Een
jurist en ordegeestelijke, die zeer kritisch stond tegenover deze professies; -
Boccaccio, die de Decamerone (100 verhalen) schreef, bedoeld om zowel amusant als
leerzaam m.b.t. het menselijk karakter en gedrag te zijn; - Bruni. Schreef een
geschiedenis van Florence, waarbij hij de historie aanwendde voor een praktisch
politiek doel: de verdediging van de vrijheidstraditie van de stad tegen de dreiging
van buren (Milaan). Scholing, Manieren en Familieleven De Italiaanse Renaissance
heeft een blijvende invloed gehad op m.n. het middelbaar onderwijs (invoering van
klassen gebaseerd op leeftijd, aandacht voor de klassieken en de rhetorica).
Universiteiten bleven zich vooral richten op de professionele training van theologen,
juristen en artsen. Ook kwam er voor het eerst aandacht voor goede manieren.
Castiglione schreef Het Boek van de Hoveling (1528). De ‘gentleman’ wordt geboren.
De man werd geacht robuust en stoer, maar wel goed gemanierd, te zijn, hetgeen in
balans werd gebracht door de zachte gevoeligheid van de vrouw. Het boek werd in
vele talen vertaald en in grote oplagen gedrukt. Florentijnse mannen waren veelal
rond de 30 voor ze trouwden met een vrouw van rond de 18. De man had dan al een
carrière opgebouwd en kon daarmee voortgaan, terwijl zijn jonge echtgenote thuis de
kinderen grootbracht. Politiek en de Italiaanse Renaissance In dit opzicht heeft de
Italiaanse Renaissance weinig voortgebracht. Sterker, het grootste instituut uit die
tijd, de Roomse Kerk, werd sterk verwaarloosd door de Renaissance-pausen. Het web
van stadsstaten was een broeinest van list en bedrog, oorlogjes en wisselende
coalities. Er was geen enkele beweging richting de vorming van een nationale staat.
Een van de weinige Italiaanse patriotten uit die tijd was de Florentijn Machiavelli,
wiens meesterwerk De Vorst vooral gebaseerd was op observatie van koningen buiten
Italië. Hij concludeerde dat effectieve heersers en regeringen puur en alleen handelen
in hun eigen politieke belang en daarbij letterlijk en figuurlijk over lijken gaan. Het
doel heiligt de middelen. Omdat het in de politiek in Italië in die tijd eigenlijk alleen
ging om de mannelijke eer en niet om de knikkers werd het land steeds kwetsbaarder
voor verovering door minder gemakzuchtige volkeren. Italië werd de twistappel van
Frankrijk en Spanje. De verschrikkelijke en vernederende plundering van Rome in 1527
door Spaanse en Duitse huurlingen betekende in feite het einde van de Italiaanse
Renaissance.
§ 7 De Renaissance buiten Italië
De noordelijke Renaissance verschilde van Italiaanse in de zin dat het veel meer een
geleidelijke overgang vanuit de Middeleeuwen was, waarin oud en nieuw zich
[Avdv]
Gedownload door: Ambervdv | ambervdv@yahoo.com
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
