Bijzondere overeenkomsten
Samenvatting
(Volgorde colleges)
Voornaamste bron:
H.N. Schelhaas & A.J. Verheij (red.), Bijzondere Overeenkomsten, Studiereeks Burgerlijk
Recht, deel 6, vijfde druk 2019.
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
Inhoudsopgave
College 1: Consumentenovereenkomst ................................................................................... 7
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 1 (Algemene inleiding) ..................................................... 7
1.1 Introductie ................................................................................................................................. 7
1.2 Boek 7 BW ................................................................................................................................ 7
1.3 Boek 7 als onderdeel van het vermogensrecht .......................................................................... 8
1.4-1.6 De toekomst van Boek 7(A) BW ........................................................................................ 9
B. M.Y. Schaub, ‘Wie is handelaar?’ TvCH 2019/1, p. 5-13. ............................................................. 9
1. Inleiding, homogene uitleg en ambtshalve toetsing .................................................................... 9
2. Kamenova-criteria ....................................................................................................................... 9
3. Innerlijke doelen en gewekt vertrouwen; handelen in naam of voor rekening.......................... 10
4. Een C2B-relatie ......................................................................................................................... 11
C. M.B.M. Loos, ‘Herziening regelingen kooprecht en digitale inhoud aanstaande’, TvCH 2019/3, p.
106-116.............................................................................................................................................. 11
1. Inleiding en toepassingsgebied .................................................................................................. 11
2. Conformiteit .............................................................................................................................. 12
3. Gevolgen van non-conformiteit ................................................................................................. 13
4. Wijziging van de digitale inhoud of de digitale dienst en opzegging van de duurovereenkomst
....................................................................................................................................................... 13
College 2: Nietigheid .............................................................................................................. 15
A. Asser-Hartkamp & Sieburgh 6-III 2018, ‘Strijd met de wet, goede zeden of openbare orde’, nrs.
310-347g. ........................................................................................................................................... 15
1. Inleiding..................................................................................................................................... 15
2. Strijd met een dwingende wetsbepaling .................................................................................... 15
3. Strijd met de goede zeden en/of openbare orde ......................................................................... 17
4. Ontwikkelingen ......................................................................................................................... 18
B. Asser-Hartkamp & Sieburgh 6-III 2018, ‘Nietigheden en vernietigbaarheden’ nrs. 604-665. ..... 19
1. De algemene leer der nietigheden ............................................................................................. 19
2. De vernietiging van rechtshandelingen ..................................................................................... 20
3. De gevolgen van vernietiging en van nietigheid ....................................................................... 22
College 3: Gevolgen van nietigheid ....................................................................................... 25
A. Jac. Hijma, ‘Nieuw nulliteitenrecht’, WPNR 2017/7133. ............................................................. 25
1. Inleiding en grote lijn ................................................................................................................ 25
2. Strijd met een wettelijk vormvoorschrift, de goede zeden of de openbare orde, en een
dwingende wetsbepaling ............................................................................................................... 25
3. Nietigheid, vernietigbaarheid, en ambtshalve toetsing .............................................................. 26
2
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
4. Partiële nietigheid en conversie ................................................................................................. 26
5. Vernietigbaarheden en dwaling ................................................................................................. 27
B. C.M.D.S. Pavillon, ‘‘Op de blaren zitten?’ Over afwijkingen van dwingend en aanvullend recht,
oneerlijke bedingen en daarbij passende sancties’, TvCH 2018/1, p. 2-5. ........................................ 27
College 4: Verzekeringsovereenkomst/subrogatie en regres .............................................. 29
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 21 (Verzekering) ............................................................. 29
21.1 Inleiding................................................................................................................................. 29
21.2 Totstandkoming ..................................................................................................................... 29
21.3 Algemene voorwaarden ......................................................................................................... 29
21.4 De mededelingsplicht bij het aangaan van de overeenkomst ................................................ 30
21.5 Verplichtingen tijdens de looptijd van de verzekering .......................................................... 31
21.6 Verplichtingen bij verwezenlijking van het risico ................................................................. 31
21.7 Wettelijke uitsluitingen ......................................................................................................... 32
21.8 Belang en indemniteit ............................................................................................................ 32
21.9 Varia en tot slot ..................................................................................................................... 33
B. Asser-Sieburgh 6-I 2016, ‘Pluraliteit van schuldenaren en hoofdelijke verbondenheid’, nrs. 91-
135. .................................................................................................................................................... 34
1. Inleiding en gevaltypen ............................................................................................................. 34
2. Pluraliteit van schuldenaars en hoofdelijke verbondenheid ...................................................... 34
3. Verhouding tussen schuldeiser en schuldenaren ....................................................................... 35
4. Verhouding tussen schuldenaren onderling............................................................................... 36
College 5: Distributie/franchise/koop (deel 1) ..................................................................... 38
A. Asser-Houben 7-X 2019, ‘Distributieovereenkomst’, nrs. 100-134. ............................................ 38
1.Inleiding...................................................................................................................................... 38
2. Categorisering en afbakening .................................................................................................... 38
3. Inhoud en einde ......................................................................................................................... 39
B. Asser-Houben 7-X 2019, ‘Franchiseovereenkomst’, nrs. 138-179. .............................................. 42
1. Inleiding..................................................................................................................................... 42
2. Karakterisering en kwalificatie.................................................................................................. 43
3. Totstandkoming en inhoud ........................................................................................................ 45
4. Duur en einde ............................................................................................................................ 47
C. H.N. Schelhaas en J.H.M. Spanjaard, ‘Het Voorontwerp Franchise: strike two voor de wetgever’,
Contracteren 2019/1.......................................................................................................................... 48
1. Inleiding en ratio legis ............................................................................................................... 48
2. Noviteit 1: precontractuele fase en standstillperiode ................................................................. 49
3. Noviteit 2: goodwillvergoeding ................................................................................................. 51
College 6: Koop (deel 2)/schenking ....................................................................................... 52
3
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 2 (Koopovereenkomst) .................................................... 52
2.1 Algemene opmerkingen........................................................................................................... 52
2.2 Koop: totstandkoming ............................................................................................................. 52
2.3 Koop: vernietiging ................................................................................................................... 53
2.4 Verplichtingen verkoper .......................................................................................................... 53
2.5 Gevolgen niet-nakoming door verkoper: acties van de koper ................................................. 55
2.6 Verplichtingen koper ............................................................................................................... 58
2.7 Gevolgen niet-nakoming door koper: acties van de verkoper ................................................. 58
2.8 Speciale regels voor koop op afstand ...................................................................................... 59
2.9 Speciale regels voor de koop van onroerende zaken ............................................................... 59
B. Asser-Hijma 7-I* 2012, ‘Koop’, nrs. 325-358. ............................................................................. 60
1. Uitgangspunten (non-)conformiteit ........................................................................................... 60
2. Uitwerking (non-)conformiteit: aard van de zaak en mededelingen ......................................... 61
3. Uitwerking (non-)conformiteit: normaal en bijzonder gebruik ................................................. 62
4. Uitwerking (non-)conformiteit: varia ........................................................................................ 63
C. Jac. Hijma, ‘Koopprijsvermindering’, WPNR 2018/7202, p. 566-574. ........................................ 65
1. Inleiding..................................................................................................................................... 65
2. Grondslagen voor koopprijsvermindering ................................................................................. 65
3. Eigen schuld .............................................................................................................................. 66
D. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 6 (Schenking) .................................................................. 66
6.1 Algemene opmerkingen........................................................................................................... 66
6.2 Het begrip schenking ............................................................................................................... 67
6.3 Het begrip gift ......................................................................................................................... 67
6.4 De relatie tot de natuurlijke verbintenis .................................................................................. 68
6.5 Totstandkoming en vernietiging van de schenking of gift ...................................................... 68
6.6 Niet-nakoming van verplichtingen door gever en begiftigde .................................................. 69
6.7 Consequenties voor een bijstandsuitkering, het belastingrecht en het erfrecht ....................... 69
College 7: Opdracht/lastgeving/bemiddeling/agentuur ...................................................... 70
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 9 (Opdracht) .................................................................... 70
9.1 Algemene opmerkingen........................................................................................................... 70
9.2 Hoofdverplichtingen van partijen ............................................................................................ 70
9.3 Bijkomende verplichtingen van partijen ................................................................................. 72
9.4 Beëindiging van de overeenkomst........................................................................................... 72
9.5 Bijzonderheden niet nakoming/ontbinding ............................................................................. 73
9.6 Post-contractuele verbintenissen ............................................................................................. 73
B. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 10 (Lastgeving) ............................................................... 74
4
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
10.1 Algemene opmerkingen......................................................................................................... 74
10.2 Verplichtingen van partijen ................................................................................................... 74
10.3 Belangenconflicten ................................................................................................................ 75
10.4 Middellijke vertegenwoordiging ........................................................................................... 76
10.5 Slotbepalingen ....................................................................................................................... 77
C. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 11 (Bemiddeling) ............................................................ 78
11.1 Inleiding................................................................................................................................. 78
11.2 Definitie en rechtssystematisch karakter ............................................................................... 78
11.3 Totstandkoming van de bemiddelingsovereenkomst ............................................................ 78
11.4 Hoofdverplichtingen van de bemiddelaar en de opdrachtgever ............................................ 78
11.5 Bijkomende verplichtingen van partijen................................................................................ 79
11.6 Beëindiging van de bemiddelingsovereenkomst ................................................................... 79
11.7 Post-contractuele verbintenissen ........................................................................................... 80
D. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 12 (Agentuur).................................................................. 80
12.1 Inleiding................................................................................................................................. 80
12.2 Definitie en rechtssystematisch kader ................................................................................... 80
12.3 Totstandkoming van de agentuurovereenkomst .................................................................... 80
12.4 Hoofdverplichtingen van de handelsagent en van de principaal. .......................................... 81
12.5 Bijkomende verplichtingen van partijen................................................................................ 82
12.6 Beëindiging van de overeenkomst ......................................................................................... 83
12.7 Postcontractuele verbintenissen............................................................................................. 85
College 8: Vaststellingsovereenkomst/borgtocht ................................................................. 86
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 19 (Borgtocht) ................................................................. 86
19.1 Algemene opmerkingen......................................................................................................... 86
19.2 Het begrip borgtocht .............................................................................................................. 86
19.3 De totstandkoming en het einde van de borgtocht ................................................................ 86
19.4 Het afhankelijke karakter van de borgtocht ........................................................................... 87
19.5 Verplichtingen borg ............................................................................................................... 87
19.6 Verplichtingen schuldeiser .................................................................................................... 88
19.7 Rechtsverhouding tussen hoofdschuldenaar en borg............................................................. 88
19.8 De particuliere borgtocht ....................................................................................................... 89
B. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 20 (Vaststellingsovereenkomst) ...................................... 90
20.1 Inleiding................................................................................................................................. 90
20.2 Totstandkoming ..................................................................................................................... 91
20.3 Verplichtingen van partijen ................................................................................................... 91
20.4 Aantastbaarheid van de vaststelling, de vaststellingsovereenkomst en de beslissing ........... 91
5
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
20.5 Wet collectieve afwikkeling massaschade ............................................................................ 93
College 9: Samenloop ............................................................................................................. 94
College 10: Personenvennootschappen................................................................................. 95
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 18 (Personenvennootschappen) ....................................... 95
18.1 De plaats van de personenvennootschappen in de wet .......................................................... 95
18.2 Algemene karakterisering van de personenvennootschappen ............................................... 95
18.3 Verdere karakterisering van de personenvennootschappen ................................................... 96
18.4 VOF en CV ............................................................................................................................ 97
18.5 Inschrijving in het handelsregister......................................................................................... 98
18.6 Het ‘besturen’ van personenvennootschappen heet ‘beheren’ .............................................. 98
18.7 Vertegenwoordiging van personenvennootschappen ............................................................ 98
18.8 Aansprakelijkheid voor de verbintenissen van personenvennootschappen ........................... 99
18.9 De maatstaf die moet worden aangelegd om te bepalen of een advocaat als
beroepsbeoefenaar aansprakelijk is voor fouten in de beroepsuitoefening ................................. 100
6
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
College 1: Consumentenovereenkomst
A. Schelhaas & Verheij 2019, Hoofdstuk 1 (Algemene inleiding)
1.1 Introductie
De term ‘bijzondere overeenkomsten’ reserveert men voor overeenkomsten die in Boek 7 van het
Burgerlijk Wetboek (BW) een bijzondere wettelijke regeling hebben gekregen. Soms worden deze over-
eenkomsten ook wel ‘benoemde overeenkomsten’ genoemd. Dat leidt echter tot verwarring, omdat er
ook overeenkomsten zijn die een aparte aanduiding hebben gekregen, maar toch geen aparte regeling in
Boek 7 BW hebben en in zoverre toch onbenoemd zijn (denk aan de bedrijfsovernameovereenkomst).
Daarnaast komt in buiten Boek 7 BW gelegen wet- of regelgeving soms een beschrijving van de inhoud
(van rechten en verplichtingen van partijen) voor. Voorbeeld daarvan is de energieleveringsovereen-
komst. Dat soort overeenkomsten worden beheerst door de op hen specifiek afgestemde wettelijke be-
palingen, en natuurlijk door de bepalingen van het algemene vermogensrecht.
De in Boek 7 BW voorkomende bijzondere overeenkomsten staan in dit vak centraal, maar gelet
op de gelaagde structuur van het BW zullen onvermijdelijk ook facetten van algemeen vermogensrecht,
verbintenissenrecht en contractenrecht aan de orde komen.
1.2 Boek 7 BW
Uitgangspunt binnen het contractenrecht is contractsvrijheid: partijen zijn vrij om de inhoud en der-
halve de rechtsgevolgen van hun overeenkomsten te bepalen. Men spreekt ook wel van een open con-
tractensysteem. Om verschillende redenen bevat het contractenrecht echter dwingede bepalingen, bij-
voorbeeld om een bepaalde vorm voor te schrijven (art. 3:39 BW). Zo ook in Boek 7 komen bijzondere
voorschriften voor die de contractsvrijheid inperken, en wel om twee redenen:
1. In de praktijk blijkt dat partijen bij alledaagse overeenkomsten alleen in hoofdlijnen de rechts-
gevolgen van hun afspraak voor ogen hebben. Bij het bepalen van de rechtsgevolgen van door
partijen gesloten overeenkomst op voet van het ‘open’ geformuleerde art. 6:248 lid 1 BW kan
gebruik worden gemaakt van de bijzondere bepalingen uit Boek 7 BW, waarmee de wetgever
een evenwichtige, objectieve toedeling van rechten en verplichtingen beoogt. De bepalingen
zijn in beginsel niet van dwingend, maar van regelend recht.
2. Het algemeen belang vereist dat in bepaalde opzichten de onderhandelings- en contractsvrijheid
van partijen wordt begrensd.
Over de structuur van Boek 7 BW kan men opmerken dat de wetgever eerst voorziet in regels over de
overdracht van een goed of tot verlening van het genot van een goed. Vervolgens verschaft Boek 7 BW
regels over het verrichten van werkzaamheden door de ene voor de andere partij. Tot slot regelt Boek 7
BW een aantal overige bijzondere overeenkomsten die niet onder de eerdere categorieën vallen, zoals
de borgtochtovereenkomst. Aan deze indeling zijn geen rechtsgevolgen verbonden. Wel van groot be-
lang is dat de toepasselijkheid van een bepaalde titel op een overeenkomst tussen partijen niet wordt
bewerkstelligd door de benaming die partijen aan hun overeenkomst geven. Doorslaggevend is namelijk
of de overeenkomst naar de door partijen bedoelde inhoud onder de wettelijke omschrijving van een
bepaalde overeenkomst valt.
Hoewel er nog veel meer te onderscheiden soorten overeenkomsten zijn, heeft de wetgever in
Boek 7 BW alleen die overeenkomsten geregeld die in de praktijk veel voorkomen en ten aanzien waar-
van een duidelijke behoefte bestaat hetzij aan regels die bij zwijgen van de overeenkomst zullen gelden,
hetzij aan dwingende wetsbepalingen of aan vorm- of bewijsvoorschriften. Boek 7 BW beoogt algemeen
gehouden afspraken tussen partijen nader te specificeren en bepaalde zwakkere partijen – zoals consu-
menten en werknemers – te beschermen. Daartoe kunnen de volgende drie soorten voorschriften wor-
den onderscheiden:
1. Bepalingen die aan een overeenkomst rechtsgevolgen verbinden die door partijen niet kunnen
worden weggecontracteerd (dwingend recht) of waarvan niet ten nadele van een zwakkere partij
7
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
, Bijzondere overeenkomsten Samenvatting 2019/2020
kan worden afgeweken (semidwingend recht). Voorbeelden hiervan zijn art. 7:6 lid 1 BW resp.
7:2 lid 3 BW.
2. Bepalingen die ten aanzien van een bepaalde overeenkomst of voor een bepaald beding een
vorm voorschrijven. Voorbeeld hiervan is art. 7:2 BW.
3. Bepalingen die betrekking hebben op de bewijslast of op de toelaatbaarheid van bewijsmidde-
len. Voorbeeld hiervan is art. 7:854 BW.
Al met al beoogt de wetgever om redenen van particulier en algemeen belang ten aanzien van een aantal
overeenkomsten houvast en bescherming te bieden door (i) bepaalde rechten en verplichtingen meer
specifiek in de wet uit te schrijven en door (ii) bepaalde onderdelen tot (semi)dwingend recht te verkla-
ren dan wel door bepaalde belangen door middel van een vormvoorschrift of een verlichting van bewijs-
regels re hulp te schieten. Bescherming van een zwakkere partij ziet men veelvuldig terugkomen in Boek
7 BW. Daarbij gaat het vaak om consumenten, maar soms ook om rechtssubjecten die een beroep of
bedrijf uitoefenen (bijvoorbeeld de bedrijfsmatig handelende koper in art. 7:25 BW).
1.3 Boek 7 als onderdeel van het vermogensrecht
Het BW kenmerkt zich door een gelaagde structuur. Dat heeft tot gevolg dat op de bijzondere over-
eenkomsten uit Boek 7 BW ook de bepalingen van algemeen vermogensrecht uit met name de Boeken
3, 5 en 6 BW van toepassing zijn. De onderwerpen die daarin voorkomen worden in Boek 7 soms ge-
specificeerd of opzijgezet. Veelvoorkomende onderwerpen zijn:
a) Precontractuele verbintenissen (denk aan de waarschuwingsplicht van een aannemer ex art.
7:754 BW).
b) Nadere regels inzake de totstandkoming van de overeenkomst (denk aan de regel dat enkele
toezending van een zaak geen koopovereenkomst oplevert ex art. 7:7 BW).
c) Hoofdverplichtingen van partijen (denk aan de verplichting van de verkoper om de gekochte
zaak met toebehoren in eigendom over te dragen ex art. 7:9 lid 1 BW).
d) Bijkomende verplichtingen van partijen (denk aan de regel dat de kosten van aflevering van een
gekochte zaak ten laste van de verkoper komen ex art. 7:12 lid 1 BW).
e) Beëindiging van de overeenkomst (denk aan de regel dat de opdrachtgever te allen tijde de
overeenkomst kan opzeggen ex art. 7:408 lid 1 BW).
f) Bijzonderheden ter zake van niet-nakoming of ontbinding (denk aan de regel dat de koper van
een woning gedurende drie werkdagen na ondertekening van de koopovereenkomst de koop
zonder opgave van reden kan ontbinden ex art. 7:2 lid 2 BW).
g) Post-contractuele verbintenissen (denk aan de regel dat de agentuurovereenkomst eindigt door
de dood van de principaal (art. 7:438 lid 2 BW)).
Wat vaak voorkomt, is dat één overeenkomst onder de wettelijke omschrijving van meerdere bijzondere
overeenkomsten uit boek 7 BW valt. Men spreekt dan van een ‘gemengde overeenkomst’. Volgens art.
6:215 BW zijn in dat geval de voor elk van die soorten gegeven bepalingen naast elkaar op de overeen-
komst van toepassing (de ‘cumulatietheorie’). Op deze regel wordt een uitzondering gemaakt voor zover
de bepalingen niet met elkaar verenigbaar zijn of de strekking daarvan in verband met de aard van de
overeenkomst zich tegen toepassing verzet.
Verder zij gewezen op tal van schakelbepalingen die (ook) in Boek 7 voorkomen. Schakelbe-
palingen verklaren een aantal wettelijke regels van overeenkomstige toepassing op een gebied waarvoor
zij naar de letter van de wet niet geschreven is. Daarmee geeft de wetgever eigenlijk aan dat hij van een
redenering naar analogie gebruik moet maken, tenzij de strekking van de bepaling in verband met de
aard van de rechtsverhouding zich tegen de overeenkomstige toepassing verzet. Voorbeeld van een scha-
kelbepaling is art. 7:47 BW, die de kooptitel ook buiten de koop van roerende zaken van toepassing
verklaart (denk aan de aanschaf van standaardsoftware; De Beeldbrigade/Hulskamp). Verwant aan
schakelbepalingen zijn bepalingen die de overeenkomstige toepassing juist uitsluiten. Een voorbeeld
van een bepaling die analogie expliciet verbiedt is art. 7:900 lid 4 BW, bepalende dat de regels over
vaststellingsovereenkomsten niet van toepassing zijn op arbitrageovereenkomsten. Impliciete uitsluiting
van analogie kan men lezen in het woord ‘slechts’ (voor de borgtochtovereenkomst bijvoorbeeld in art.
7:851 lid 2, 7:856 lid 1 en 7:859 lid 1 BW).
8
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
