Psychopathologie | Bachelor Psychologie Jaar 1, Tilburg Universiteit
Hoorcolleges aangevuld met boek ‘Fundamentals of Abnormal Psychology (9e ed)
HC 1 | Inleiding en modellen (H1 + H2)
Doel cursus
▪ Kennis hebben van:
o Geschiedenis, modellen psychopathologie
o Belangrijke begrippen binnen de psychopathologie
▪ Belangrijkste psychische stoornissen kunnen beschrijven naar:
o Kenmerken
o Ontstaan/voortduren vanuit modellen
o Behandelingsmethoden
Beroepsmogelijkheden
▪ Klinische wetenschap
o Wetenschappelijk onderzoeker
- Psychische stoornissen beschrijven, voorspellen en verklaren
- Effectiviteit van psychologische behandelingen onderzoeken
▪ Klinische praktijk
o Psycholoog/psychotherapeut
- Psychische stoornissen behandelen
Wat is het verschil?
Functies in psychopathologie:
▪ Psychiatrie = geneeskunde. Medische kant van de psychopathologie. Gaat wel over dezelfde stoornissen. Vooral
medicatie.
▪ Klinische psychologie = psychologische invalshoek.
▪ Psycholoog = na deze studie, basispsycholoog.
▪ GZ-psycholoog = meer gespecialiseerde psycholoog. Dat doe je naast je baan als psycholoog in de praktijk.
▪ Klinisch psycholoog = nog meer specialisatie. Ook wetenschap/beleidstaken.
▪ Psychotherapeut = psychotherapie, gespreksvoering.
▪ Psychiater = medisch specialist en zijn bevoegd om medicijnen voor te schrijven.
Hoofdstuk 1 – Abnormal psychology: Past and Present
Wat is psychopathologie?
Psychopathologie = De wetenschappelijke studie van het psychologisch disfunctioneren, met als doel om abnormale
patronen van functioneren te beschrijven, voorspellen, verklaren en veranderen.
Wanneer is er sprake van psychologisch disfunctioneren?
De 4 D’s
1. ‘Deviance’ → gedrag wordt gezien als afwijkend/anders/extreem). Afwijkend van wat normaal is in die
maatschappij (normen en waarden).
2. ‘Distress’ → de persoon moet echt lijden/verdriet hebben/depressief zijn.
3. ‘Dysfunction’ → de persoon kan niet meer normaal functioneren. Bv. niet meer voor zichzelf zorgen, naar werk
gaan, sociale relaties onderhouden etc. (dagelijkse activiteiten).
4. ‘Danger’ → als een persoon een gevaar vormt voor zichzelf of de omgeving. Maar hier is lang niet altijd sprake van,
niet iedereen met psychologisch disfunctioneren vormt een gevaar.
Kritisch denken…
▪ Hoe beslis je of bepaald gedrag, zoals sociaal drinken, winkelen of internetten de grens tussen ‘normaal’ en
‘afwijkend’ overschrijdt? De criteria zijn vaak vaag en subjectief en de context speelt een belangrijke rol.
▪ Ook kan een samenleving moeite hebben om een afwijking die interventie vereist te scheiden van een excentriciteit
= een ongewoon patroon waarmee anderen niet het recht hebben om tussen te komen. Hoe kun je psychologisch
gezonde mensen met abnormale gewoontes scheiden van een persoon waarvan die eigenaardigheid een
symptoom van psychopathologie is?
Treatment = een systematische procedure ontworpen om abnormaal gedrag te veranderen naar meer normaal gedrag.
Wordt ook wel therapie genoemd. Het vereist normaal gesproken (1) een patiënt, (2) therapeut en (3) meerdere keren van
contact tussen beiden.
,Psychopathologie door de jaren heen
Prehistorie (500.000 jaar geleden)
▪ Visie
o Geloof in bezetenheid of straf door bovennatuurlijke krachten, demonen of boze geesten.
▪ Behandeling (bij ernstige psychopathologie)
o Trepanatie = als mensen hallucineerden werd er wel eens een gat in de schedel gemaakt met een steen
(trephine), zodat de demonen uit het lichaam konden ontsnappen.
o Exorcisme = toepassen van bepaalde rituelen om ‘demonen’ weg te jagen.
Grieken en Romeinen (500 v. Chr. – 500 n. Chr.)
▪ Visie
o Filosofen en natuurkundigen boden verschillende verklaringen
o Hippocrates (‘Grondlegger van de westerse geneeskunde’): ziekten van lichaam en geest hebben
natuurlijke oorzaken.
→ Humores: slijm, zwarte gal, bloed, gele gal. Als er sprake is van onbalans, heb je een bepaald soort
temperament/persoonlijkheid en dan loop je het risico op het ontwikkelen van bepaalde stoornissen.
▪ Behandeling
o Onderliggende lichamelijke pathologie corrigeren – overschot aan vloeistoffen verwijderen. Bv. door een
bepaald dieet.
Middeleeuwen (500 – 1350 n. Chr.)
▪ Visie
o Opnieuw geloof in bovennatuurlijke oorzaken, m.n. doctrine van bezetenheid
o Kerk verwierp wetenschappelijke benadering
o Psychopathologie nam enorm toe
▪ Behandeling
o Vroegere demonologische behandelingen: trepanatie, excorsime, uitdrijvingen
Renessaince (1400 – 1700 n. Chr.)
▪ Visie
o Demonologische visie nam af
o Johann Weyer: de geest is net zo vatbaar voor ziekte als het lichaam
▪ Behandeling (werd respectvoller)
o Verzorging thuis
o Verzorging in tehuizen/religieuze plaatsen
o Door andere mensen in huis genomen
o Gemeenschap richtte mentale gezondheidsprogramma’s op
o Krankzinnigengestichten (= asylum)
- Intentie was goed, maar door overbevolking werden het een soort gevangenissen en toeristische
attractie (vieze omstandigheden, wrede behandelingen).
Vanaf 1800
▪ Visie
o Hervormingen
o Mensen met afwijkend gedrag zijn ziek en hebben recht op een menselijke bejegening
▪ Behandeling
o Morele therapie = meer humane en respectvolle technieken om mensen met psychische problemen te
behandelen.
- Invloedrijk: Pussin en Pinel (Frankrijk), Tuke (Engeland), Benjamin Rush en Dorothea Dix (VS),
Schroeder van der Kolk (Nederland)
o Moderne krankzinnigengestichten
Laat 19e eeuw
▪ Visie
o Ommekeer morele therapie beweging
o Apathie: afwijkend gedrag is ongeneeslijk
o Oorzaken: geld- en staftekorten, achteruitgang ‘recovery rates’, overbevolking, vooroordelen
▪ Behandeling
o Opnieuw lange-termijn hospitalisatie
o Psychiatrische ziekenhuizen
- Geen therapie en steeds slechtere levensomstandigheden
- Dwangbuizen, handboeien, bedden met tralies, riemen etc. om patiënten in bedwang te houden
, Vroeg 20e eeuw
▪ Somatogene perspectief = benadering vanuit meer chemische hoek. Er zijn fysieke/biologische factoren die invloed
hebben op het psychologisch functioneren.
o Visie
- Abnormaal functioneren heeft een fysieke oorzaak, bv. vermoeidheid (Emil Kraepelin)
o Behandeling
- Psychiatrische ziekenhuizen op mooie terreinen in de natuur
- Biologische ontdekkingen (bv. link syfilis en algemene parese): teleurstellende resultaten
Sylfilis = orgaanziekte. Algemene parese = onomkeerbare stoornis met zowel psychische
symptomen zoals grootheidswaan en fysieke zoals verlamming.
▪ Psychogene perspectief
o Visie
- Abnormaal functioneren heeft psychische oorzaak
o Behandeling
- Mesmer: hypnose voor de behandeling van hysterische stoornissen = mesmerisme.
- Freud: psychoanalytische behandeling (ambulant)
Ambulant = patiënten konden thuis blijven voor behandeling (soort privé therapie).
Psychoanalyse = de theorie of de behandeling van abnormaal mentaal functioneren, dat
onbewuste psychologische krachten als de oorzaak van psychopathologie benadrukt. Het
onbewuste wordt bewust gemaakt door gespreksvoering.
Laat 20e eeuw
▪ Visie
oNieuwe maatschappelijke opvattingen: ‘ongeneeslijke’ patiënten moeten gewoon in maatschappij leven
oNiet zonder slag of stoot.. jaren 70: antipsychiatrische beweging. Aanhangers: psychische problematiek
bestaat eigenlijk helemaal niet en moet dus niet behandeld worden.
▪ Behandeling
o Ontdekking van nieuwe, effectieve psychotrope medicijnen ( = geneesmiddelen die voornamelijk de
hersenen beïnvloeden en veel symptomen van mentale disfunctie verminderen, bv. antipsychotica,
antidepressiva)
o Sociaal gerichte psychiatrische principes: ambulante zorg → deinstitutionalisatie = het ‘vrijlaten’ van
honderdduizenden inwoners van openbare psychiatrische ziekenhuizen.
Heden
▪ Visie
o Verschillende theoretische perspectieven
▪ Behandeling
o Uitgangspunt ambulante zorg
- Indien nodig kortdurende hospitalisatie, daarna ambulante psychotherapie en medicatie
▪ Vermaatschappelijking van de zorg: overheid bemoeit zich ermee
▪ Toenemende invloed van zorgverzekeringen: vergoedingen
▪ Nadruk op preventie stoornissen en bevorderen mentale gezondheid
o Preventie = interventies gericht op het afschrikken van psychische stoornissen voordat ze zich kunnen
ontwikkelen. Dit wordt gedaan door te werken aan sociale condities die ten grondslag liggen aan
psychologische problemen, zoals armoede en geweld en door risicopopulaties te helpen, zoals
tienermoeders.
▪ Positieve psychologie = het bestuderen en bevorderen van positieve gevoelens zoals optimisme en geluk, positieve
eigenschappen zoals hard werken en wijsheid.
▪ Multiculturele psychologie = het veld dat de impact van cultuur, ras, etniciteit en geslacht op gedrag en gedachten
onderzoekt, en focust op hoe dergelijke factoren de oorsprong, aard en behandeling van abnormaal gedrag kunnen
beïnvloeden.
▪ Grote verscheidenheid aan hulpverleners
o Ook telemental health = het gebruik van digitale technologieën om diensten voor geestelijke
gezondheidszorg te leveren zonder dat de therapeut fysiek aanwezig is.
▪ Evidence-based practice!
Kritisch denken.. patiënt of cliënt? Het hangt af van de instelling waar je werkt. Patiënt is meestal meer medisch.
Evidence-based practice
▪ Wetenschappelijk onderzoek naar factoren waar behandeling zich op dient te richten
o Multidisciplinaire richtlijnen geestelijke gezondheidszorg (GGZ)
- Trimbos instituut: http://www.ggzrichtlijnen.nl/
