HANDBOEK INTEGRALE REHABILITATIE BENADERING
Hoofdstukken: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,15,16,17.
HOOFDSTUK 1
Hoe wordt er gekeken naar rehabilitatie vanuit historisch perspectief?
Vanuit historisch perspectief kan rehabilitatie beschouwd worden als:
1. Een beweging die de houding ten opzichte van mensen met een psychische aandoening wil
veranderen;
2. Alternatieven voor de klassieke op een medisch model gebaseerde instituutzorg, zoals ambulante
ondersteuning, arbeidsrehabilitatieprojecten en begeleid wonen;
3. Een bewering om mensen in de maatschappij te helpen integreren;
4. Een lichaam van kennis over psychosociale interventies die zijn gefocust op persoonlijk en sociaal
herstel.
Welke ontwikkelingen vonden plaats vanaf de jaren 90?
In de jaren 90 werden er nieuwe methoden ontwikkeld die de hulpverlener instrumenten boden om clienten
op een systematische en doelgerichte manier te steunen. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen twee
methoden. De eerste categorie bestaat uit methoden die gebruikt kunnen worden om echt contact met client
te maken, een werkrelatie te bouwen, een beeld te krijgen van de wensen, mogelijkheden en beperkingen,
doelen stellen en een plan ontwikkelen. De tweede categorie bestaat uit methoden die op een specifiek gebied
van de rehabilitatie zijn gericht, zoals de ontwikkeling van vaardigheden, ontwikkeling van middelen en
coördinatie van middelen. Denk hierbij aan de sociaal-netwerk strategieën, gezinsinterventies en
casemanagementmodellen.
Welke ontwikkelingen waren er omtrent rehabilitatie in Nederland?
De ontwikkelingen van de psychosociale rehabilitatie in Nederland verschilt niet veel van de manier waarop
deze zich ook ontwikkelde in andere landen. Deze ontwikkeling kan in vijf fasen worden ingedeeld:
1. De pre-rehabilitatie fase: normalisatie (vanaf ca. 1970)
2. Rehabilitatie als professionele attitude (vanaf ca. 1980)
3. Introductie van rehabilitatiemethoden (vanaf ca. 1990)
4. Rehabilitatie als een vorm van re-integratie in de samenleving en van zorg in de samenleving (vanaf ca.
2000)
5. Rehabilitatie als herstelondersteunende zorg (vanaf ca. 2008)
Waar staat het nu met de rehabilitatie in Nederland?
De rehabilitatie in Nederland is de afgelopen 10 jaar sterk beïnvloed door de herstelbeweging. Rehabilitatie
wordt steeds meer gezien als herstelondersteunende zorg. In toenemende mate vervullen ervaringswerkers
hier een rol in. In veel publicaties wordt het woord rehabilitatie niet meer genoemd, de redenen die hiervoor
genoemd worden zijn een gebrek aan eenduidigheid in de rehabilitatiebenadering en dat het begrip niet
populair is onder clienten doordat het woord gezien word als hulpverleners jargon. Clienten spreken niet over
‘’rehabilitatie doelen’’, maar over het willen krijgen van werk, huis of relaties.
Welke taak staat ‘’rehabilitatie’’ nu te wachten?
Rehabilitatie is ontstaan op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg maar overstijgt nu dit gebied. Zij
heeft de belangrijke functie om de psychiatrie te transformeren in een systeem van community mental health,
waaronder ook het oude vakgebied van de sociale psychiatrie valt. Daarnaast begint men nu ook op andere
gebieden van de zorg, zoals de maatschappelijke opvang, verslavingszorg, ouderenzorg en de zorg voor mensen
met een verstandelijke beperking te denken in rehabilitatie termen.
,Hoe definieert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) psychosociale rehabilitatie?
‘’Psychosociale rehabilitatie is een proces dat mogelijkheden schept voor individuen om hun optimale niveau
van onafhankelijk functioneren in de (lokale) samenleving te bereiken. Hierbij worden zowel de competenties
van het individu verbeterd als veranderingen in de omgeving aangebracht om een kwalitatief zo goed mogelijk
elven te scheppen voor mensen die een psychische aandoening hebben (gehad) die een bepaalde mate van
beperking met zich mee brengt. Psychosociale rehabilitatie is erop gericht om individuen en samenlevingen een
optimaal niveau van functioneren te bieden, en beperkingen en handicaps zo klein mogelijk te maken, waarbij
de nadruk ligt op keuzes van het individu om met succes in de lokale samenleving te leven.’’ (WHO, 1996)
In welke drie verschillende posities kunnen rehabilitatiemethoden onderverdeeld worden?
Droes en Van Weeghel (1994) hebben vormen van hulpverlening onderverdeeld in de probleemgerichte,
ontwikkelingsgerichte en milieugerichte benadering:
Probleemgerichte benadering: hierbij staat de klacht of probleem centraal. A.d.h.v. onderzoek omtrent
huidige situatie wordt een probleemdiagnose geformuleerd. Vervolgens worden er zorgplannen en
interventies gepresenteerd om het probleem op te lossen.
Milieugerichte benadering: deze traditionele benadering richt zich op het aanbieden van een
therapeutisch milieu of beschermde woonomgeving. Er wordt gericht op het creëren of handhaven
van een plezierig, functioneel en zo genormaliseerd mogelijke leefomgeving. Hierbinnen kan de client
zichzelf ontplooien in nieuwe activiteiten in een veilige omgeving.
Ontwikkelingsgerichte benadering: hierin is de wens of behoefte van client het uitgangspunt waarbij
groeien en leren de kernbegrippen zijn.
HOOFDSTUK 2
Wat zijn de basisbeginselen van de psychosociale rehabilitatie?
Psychosociale rehabilitatie heeft een aantal basiswaarden en beginselen. Deze beginselen worden algemeen
erkend als de kernwaarden van de psychosociale rehabilitatie en vormen ook de basis voor de integrale
rehabilitatiebenadering.
De eerste kernwaarde: rehabilitatie is een holistische, humanistische benadering waarbij het individu
niet wordt gereduceerd tot de ziekte/beperking maar in al zijn facetten wordt gezien. De
persoonsgerichtheid betekent ook gelijkheid; hulpverlener is ook ene persoon met sterke en zwakke
kanten en dient ook in al zijn facetten te worden gezien. De hulpverlener ziet hierbij de
leefwereld/ervaringen van client en erkent en waardeert deze m.b.t. het lijden dat voortkomt uit diens
psychiatrische en sociale problemen. Belangrijke kernwaarden hierin, zijn aansluiten en zien.
De tweede kernwaarde: rehabilitatie is gericht op het verbeteren van het functioneren, door stil te
staan bij alledaagse activiteiten. Beperkingen worden beschouwd als belemmeringen om
vaardigheden te gebruiken die noodzakelijk zijn om voor jezelf te zorgen en een zinvol en betekenisvol
leven te leiden.
De derde kernwaarde: hierbij gaat het om het bieden van steun, variërend van morele steun,
vaardigheidstraining, verstrekken financiële middelen tot het schoonmaken van het huis. In deze
relatie gebruikt de hulpverlener zijn eigen persoon-zijn als instrument om persoonlijke steun te
bieden, hierin is de steun zowel relationeel als praktisch van aard.
De vierde kernwaarde: hierbij draait het om omgevingsspecificiteit. De interactie tussen client en diens
omgeving is van cruciaal belang. Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen de directe omgeving
en de bredere maatschappelijke omgeving. Psychosociale rehabilitatie helpt clienten met een
beperking in specifieke omgevingen te passen en gewone sociale rollen te vervullen. Daarom is het
voor de ontwikkeling van vaardigheden belangrijk dat ze worden aangeleerd in de woon- of
werkomgeving van client, waar ze ook gebruikt moeten worden.
, De vijfde kernwaarde: hierbij gaat het om betrokkenheid. De wederkerigheid binnen de client-
hulpverlenersrelatie is essentieel. Ook familieleden en/of vrienden van client dienen betrokken te
worden. De hulpverlener verbindt zich aan het doel van de client.
De zesde kernwaarde: hierbij draait het om keuze. Clienten met ene beperking hebben dezelfde
rechten en vrijheid om keuzes te maken als andere mensen. Het kan een onderdeel van clients
beperking zijn dat door cognitieve beperkingen het vermogen om keuzes te maken is verminderd. De
hulpverlener dient hierbij de client te ondersteunen bij het verwerven van de vaardigheden, steun en
informatie die nodig zijn om een zo groot mogelijk keuzevermogen te scheppen.
De zevende kernwaarde: hierbij draait het oom resultaatgerichtheid. Niet het bieden van persoonlijke
steun en soorten diensten is een resultaat maar ‘’slechts’’ een manier om de doelen te bereiken. De
termen succes en tevredenheid van de client dienen als resultaat criteria.
De achtste kernwaarde: hierin gaat het om het geloof in het groeipotentieel van clienten. Het geloof
dat mensen kunnen herstellen van ziekten, leren hoe zij volwaardig kunnen leven ondanks hun
psychische kwetsbaarheid.
Welke omschrijving geven de auteurs over de psychosociale rehabilitatie?
‘’Het proces waarin activiteiten plaats vinden die erop gericht zijn om een persoon met psychosociale
kwetsbaarheid te helpen diens levenskwaliteit en zelfzorgvermogen zo groot mogelijk te laten zijn, teneinde
zowel persoonlijk als maatschappelijk tot tevredenheid te kunnen functioneren in woon-, werk- en andere
milieus van keuze.’’
Welke basiselementen van de integrale rehabilitatiebenadering kunnen gebruikt worden?
De verschillende basiselementen, zijn rehabilitatie als holistische benadering, kwaliteit van leven, persoonlijk
leven centraal stellen, ondersteunen van herstelproces, werken in triade en het ondersteunen van ene
herstelproces. Hierbij haat het om een ‘’whole systems approach’’: ‘een totaalbenadering van herstel bij
geestelijke gezondheidsproblemen die de kwaliteit van leven van individuen en hun sociale inclusie
maximaliseert door hun vaardigheden te versterken, onafhankelijkheid en autonomie te bevorderen, zodat zij
hoop krijgen voor de toekomst, leidend tot succesvol leven in de samenleving d.m.v. adequate ondersteuning.’
Op welke niveaus richt de psychosociale rehabilitatie zich?
Op meerdere niveaus, zowel op het niveau van de client, niveau van omgeving en maatschappij. Soms zal de
aandacht meer gericht zijn op het client niveau of op de omgeving. Doordat de begeleider de client in staat wil
stellen om zoveel mogelijk sociale rollen te vervullen, wordt er vaak gewerkt met meerdere omgevingen
tegelijkertijd.
Welk onderscheidt bestaat er tussen persoonlijke en sociale ontplooiing?
De levensdomeinen als omgevingen waarbinnen een mens activiteiten kan ontplooien, zijn:
- Het levensdomein wonen;
- Het levensdomein werken;
- Het levensdomein leren;
- Het levensdomein recreëren.
Op ieder domein is er zowel sprake van interacties met anderen als van individuele activiteiten. Om gezond te
blijven, dienen mensen iedere dag aandacht te geven aan vier essentiële aspecten van het leven, namelijk het
persoonlijk domein. Hierin word onderscheiden:
- Het persoonlijke domein zelfzorg; (persoonlijke ontwikkeling, verzorging, etc.)
- Het persoonlijke domein gezondheid; (psychisch en lichamelijk.)
- Het persoonlijke domein zingeving; (ontstaat o.a. door interacties met anderen.)
- Het persoonlijke domein sociale relaties; (cruciale factor voor gezondheid en ontplooiing.)
,Bij veel clienten zijn er beperkingen ontstaan in het functioneren op een of meer van de levens- en persoonlijke
domeinen. Door aandacht te geven aan deze domeinen kunnen wensen en behoefte besproken worden. Een
integrale benadering van psychosociale rehabilitatie heeft dus betrekking op het microniveau (de triade client,
naasten, zorgverlener), op het mesoniveau (woon- en werkomgeving en hulpverleningsinstelling) en op het
macroniveau (zoals het overheidsbeleid en de organisatie van zorg en dienstverlening).
Hoe richt de rehabilitatie zich op de kwaliteit van leven?
Kwaliteit van leven kan worden afgeleid uit economische en sociale indicatoren, maar ook de subjectieve
dimensies zoals welzijn, tevredenheid en geluk. Het gaat zowel om de persoonlijke beleving van de kwaliteit
van het bestaan als om objectief vast te stellen levensomstandigheden. De client bepaalt op die
omstandigheden hem in de gelegenheid stellen een leven te leiden dat het waard is om geleefd te worden.
Daarnaast is er ook sprake van kwaliteit van de omgeving, kwaliteit van het sociale milieu en kwaliteit van het
sociale netwerk. Ook kunnen de economische-, politieke-, en culturele context als kwaliteitsdomein worden
gezien. In de integrale rehabilitatiebenadering en de methodiek van het Systematisch Rehabilitatiegericht
Handelen (SRH) wordt het kwaliteit van leven concept als algemeen startpunt genomen. Door dialoog met de
client en diens naasten worden wensen en behoeften bepaald. Daarna wordt er een beeld gevormd van de
kwaliteit van het sociale milieu en sociale netwerk waarin de client leeft of wenst te leven, dit alles dient te
leiden naar een optimale ‘kwaliteit van zorg’.
Is rehabilitatie een proces?
Jazeker. Rehabilitatie is geen eenmalige activiteit, maar een dynamisch en continu proces op drie dimensies,
namelijk: de relatiedimensie, handelings- of activiteitendimensie en de tijdsdimensie. Vanuit een integrale
benadering probeert de hulpverlener de client te begrijpen in zijn tijdsperspectief, ervaringen en persoonlijke
levensgeschiedenis.
Relatiedimensie: hierbij gaat het om de relatie tussen client en hulpverlener, familie, en andere leden
van het sociale netwerk.
Handelings- of activiteitendimensie: ontwikkelen van activiteiten voor de client door de relatie tussen
client en hulpverlener.
Tijdsdimensie: de sociale interacties en feitelijke handelingen spelen zich af in de loop van de tijd.
Welk doel heeft rehabilitatie?
Het heeft als doel de client te ondersteunen bij diens eigen herstelproces, welke kan leiden tot het leren leven
met beperkingen of het overwinnen van die beperkingen. Clienten beschrijven over hun
ontwikkelingsperspectief dat, begeleiders nauw moeten aansluiten bij de ideeën die clienten zelf hebben over
hun ontwikkelingsperspectief.
Wat is de rehabilitatie triade?
Dit is de driehoek van client, hulpverlener(s), en belangrijke personen in het sociale netwerk van de client. In de
triade wordt gestreefd naar een constructieve dialoog tussen deze verschillende partijen. Ook de familie en
vrienden van clienten hebben vaak veel meegemaakt en zitten in een verwerkingsproces en kennen zij de
levens- en ziektegeschiedenis van de client goed. Taak van de hulpverlener om hen hierbij adequaat te
betrekken. Om de triade heen kunnen de diverse levensdomeinen gesitueerd worden.
Op welke rollen focust de rehabilitatie zich?
Rehabilitatie is gericht op het herstel van maatschappelijke rollen welke gekoppeld worden aan een van de
levensdomeinen. De volgende rollen kunnen onderscheiden worden:
- De zelfverzorgingsrol: het gaat hier om persoonlijke verzorging en hoe men zichzelf presenteert;
- De gezinsrol: hoe men functioneert in eigen gezin, zoals bijdragen aan goede sfeer;
- De familierol: de relatie met ouders, broers en zussen;
- De partnerrol: de relatie met partner binnen een huwelijk of relatie;
, - De ouderrol: relatie met eigen kinderen;
- De burgerrol: de interesse in en deelname aan het maatschappelijk leven;
- De vriendenrol: omgang met vrienden en kennissen;
- De beroepsrol: geregelde dagelijkse bezigheden in het kader van (zorg)arbeid.
- De vrije tijd rol: de rollen die men speelt op het gebied van vrije tijd, zoals verenigingslid of deelnemer;
- De studierol: de rol die men speelt als men een opleiding, studie of training volgt;
- De patiënten- of clientenrol: de rol van iemand die soortgelijke ervaringen heeft meegemaakt;
- De huisgenotenrol: de rol van huisgenoot of medebewoner als men samen met anderen woont terwijl
er geen familie- of partnerrelaties zijn.
Wat is een rol?
Het begrip ‘’rol’’ is een relationeel begrip. Een rol is een vorm van gedrag welke in overeenstemming is met
normen en verwachtingen van omgeving, rolvervulling kan alleen worden gedefinieerd in relatie tot een
persoon of referentiegroep. De sociale rollen die persoon speelt ten aanzien van anderen worden bij elkaar het
sociale netwerk genoemd. Ook hebben rollen een kwalitatieve dimensie, namelijk dat deze de client zingeving,
motivatie en status kunnen geven en bijdragen aan de ontwikkeling van de identiteit en autonomie.
Hoe kan een emancipatie en empowerment klimaat geschept worden?
Emancipatie heeft vooral te maken met het herstel van sociale rollen en heeft emancipatie te maken met het
begrip van empowerment: ‘’’het versterken van de positie en de rechten van de client.’’ Emancipatie streeft
naar het verminderen of oplossen van belemmeringen zodat de client meer vrijheid en handelingscompetentie
kan ervaren. Ook is emancipatie mogelijk door maatschappijgerichte actie te voeren, door activiteiten die als
doel hebben om drempels te verlagen of weg te nemen voor clienten. Activiteiten kunnen zijn, zoals:
voorlichting aan de maatschappij over de beperkingen van clienten, werkgevers voorlichting geven zodat zij
clienten in dienst nemen, verbeteren van de financiële situatie van clienten, en het vergroten van de
huisvestingsmogelijkheden.
Empowerment is voornamelijk verbonden met zelfhulp: de initiatieven die clienten zelf nemen om zichzelf
sterker te maken. Binnen de empowerment is een onderscheid te maken tussen vijftien elementen, namelijk:
1. Belangrijke beslissingen zelf kunnen nemen.
2. Toegang hebben tot informatie en hulpbronnen.
3. Echte keuzemogelijkheden hebben.
4. Op kunnen komen voor jezelf, je wensen en verwachtingen.
5. Nieuwe hoop krijgen.
6. Het op de voorgrond plaatsen van het eigen levensverhaal; het terugvinden van je eigen competentie.
7. Boosheid tonen en ermee leren omgaan.
8. Samen sterk staan.
9. Bewust zijn van je rechten en je er sterk voor maken.
10. Zelf veranderingen bewerkstelligen; controle krijgen over je bestaan.
11. Vaardigheden leren die je zelf belangrijk vindt.
12. Vooroordelen veranderen.
13. Uit je schulp kruipen.
14. Groeien en blijven veranderen.
15. Positief zelfbeeld opbouwen.
Welke samenvatting geven de auteurs over de elementen van de integrale rehabilitatiebenadering?
1. Rehabilitatie is gericht op het verbeteren en handhaven van levenskwaliteit, op ontwikkeling en
herstel.
2. Rehabilitatie richt zich op sociale inclusie en maatschappelijke participatie.
3. Rehabilitatiegerichte activiteiten richten zich op drie niveaus: client, omgeving en samenleving.
, 4. Rehabilitatie is gericht op het verminderen van belemmeringen en het vergroten van mogelijkheden
en bovenstaande drie niveaus.
5. Rehabilitatie speelt zich af in drie dimensies: relatie, handeling en tijd.
6. Rehabilitatiegerichte activiteiten spelen zich af in de triade hulpverlening, client en sociaal netwerk.
7. Rehabilitatie richt zich op wensen en ondersteuningsbehoeften op drie levensdomeinen (wonen,
werken, leren, recreëren) en vier persoonlijke domeinen 9zelfzorg, gezondheid, zingeving, sociale
relaties).
8. Rehabilitatie richt zich op de versterking van de pijlers van een herstelproces: motivatie, identiteit,
kennis en vaardigheden, sociale participatie, sociale steun en materiele steun.
9. Rehabilitatiegericht handelen is gebaseerd op het aandachtig aanwezig zijn in het leven van de client
(presentieprincipes)
10. Rehabilitatiegericht handelen is gericht op empowerment.
HOOFDSTUK 3
Wat is herstel volgens de Amerikaanse klinisch psycholoog en ervaringsdeskundige Patricia Deegan?
Herstellen is volgens haar wat mensen met een beperking zelf doen. Rehabilitatie is wat hulpverleners kunnen
doen om dat herstelproces te bevorderen. Zij vat een aantal belangrijke aspecten van herstel als volgt samen:
- Het herstelproces speelt zich grotendeels af in het innerlijk van de persoon.
- Het is een niet-lineair proces; het herstelproces verloopt niet langs een rechte lijn maar met vallen en
opstaan.
- Centraal bij herstel staat: acceptatie van wat er niet meer is/niet meer kan zijn.
- Acceptatie is een actief gebeuren: je moet er heel veel voor doen.
- Het herstelproces is vooral een proces van leren en volwassen worden.
- Anderen kunnen een rol hebben bij het ontwikkelen van actieve pogingen om de gevolgen van de
aandoening te boven te komen.
Welke algemene conclusies trekken studies naar herstel?
Deze studies bieden inzicht in de wegen die mensen in hun herstelproces volgen en de verschijnselen die
daarbij optreden. In alle modellen wordt een ontwikkelingsproces beschreven vanaf het uitbreken van de
ziekte, die vaak vergezeld gaat van een ernstige persoonlijke crisis en het uiteenvallen van het eigen ik, hetgeen
uiteindelijk leidt tot een toestand waarin het individu weet hoe hij de ziekte en haar gevolgen moet hanteren
of leidt tot volledig herstel. Parallel aan dit proces ontwikkelen zich geleidelijk aan twee processen: een proces
waarbij het individu moet leren leven met zichzelf en opnieuw aansluiting zoeken bij de maatschappij. Het
vinden van aansluiting doelt ook op het vinden van zijn eigen ik, kernidentiteit en zijn beperkingen de baas
worden door aansluiting te vinden bij zijn sociale netwerk, school, buurt en werk.
Hoe verloopt een herstelproces?
Hier hebben vele auteurs en onderzoekers een eigen antwoord op gevonden. Wilken en Den Hollander, de
auteurs van dit boek, hebben hun eigen antwoord. Om het verloop van een herstelproces te beschrijven
spreken wij over ‘’van crisis naar stabilisatie’’, ‘’van stabilisatie naar heroriëntatie’’ en ‘’van heroriëntatie naar
re-integratie’’. Zoals hieronder schematisch weergegeven.
, 1. Stabilisatie 2. Heroriëntatie 3. Re-integratie
Desintegratie/disconnectie van Heroriëntatie/heraansluiting bij Re-integratie/heraansluiting op
het zelf en de samenleving het zelf op een psychologisch een sociaal niveau aansluiting
stabilisatie/heraansluiting bij het niveau heroriëntatie op de bij de samenleving integratie.
zelf op een basaal niveau van samenleving.
functioneren.
Focus: controle van symptomen Focus: verkennen van de Focus: herstellen van zinvolle
en verminderen van het lijden. implicaties van de aandoening activiteiten, relaties en sociale
voor de naaste toekomst; rollen.
verkennen hoe terug te gaan naar
een normaal leven.
Zoals in de tabel hierboven schematisch staat weergegeven is het in de eerste fase de belangrijkste opgave om
controle te krijgen over de ziekte. In de tweede fase is het een opgave om verklaringen te vinden om de
ervaring van de ziekte en de crises te begrijpen en een positief toekomstperspectief te ontwikkelen. Ook gaat
de persoon werken aan; een psychologisch herstel, leren over psychiatrische ziektes, aansluiting vinden bij
lotgenoten/zelfhulpgroepen, werken aan een positieve identiteit, doelen stellen die persoon zelf belangrijk
vindt, verantwoording nemen om aandoening te managen en regie te nemen. In de derde fase neemt de client
weer rollen op zich die betekenisvol en gewaardeerd worden.
Wat wordt er bedoeld met rouw binnen het herstelproces?
Veel heftig gedrag van de client kunnen wij duiden als coping reactie of overlevingsstrategie. Mensen proberen
een weg te vinden in het onbegrijpelijke en ongrijpbare wat hun overkomt, daar dwars doorheen spelen angst
en verdriet een rol. Welke zich manifesteren als rouw vanuit trauma’s en verlies uit bijv. de kindertijd. Een
belangrijk deel van het herstelproces is het verwerken van traumatische ervaringen en verlies.
Hoe keert men terug naar basaal functioneren?
- 1e dimensie - Het proces van terugkeren: clienten geven vanuit zichzelf aan meer voor hunzelf te
kunnen zorgen op de gebieden van hygiëne, eten, dagelijkse routine en medicatie inname.
- 2e dimensie - Het proces van leren en herdefiniëring van de identiteit: zodra heroriëntatie begint leren
clienten meer over zichzelf, het leven, de aandoening en de wereld, door deze lerende houding kan
positieve verandering ontstaan. Client leert een nieuwe identiteit te vormen, zoals een ‘’zelf’’ lost van
de ziekte.
- 3e dimensie - Ontdekken en koesteren van eigen kracht: om positieve verandering te laten
plaatsvinden is het noodzakelijk dat clienten een gevoel van zelf-empowerment ontwikkelen. Client is
bereid om regie te nemen over eigen leven door slachtofferrol te ruilen voor een nieuwe
verantwoordelijke houding. Hierbij gaat het om het terugpakken van hetgeen jijzelf of ander jou heeft
afgenomen.
- Restauratie van betrekkingen: hierbij is er sprake van re-integratie op dir niveaus: het persoonlijke
niveau, interpersoonlijke niveau en het niveau van de samenleving. Communicatie met de
buitenwereld wordt hersteld. Client ontvangt nog enige steun bij zijn herstelproces, soms is steun nog
cruciaal. Hierin zijn twee mogelijke varianten van herstel mogelijk, zoals leren leven met de beperking
of leven voorbij de beperking.
Waarom wordt herstel als een dynamisch en dialectisch proces gezien?
Het gaat vaak over tegenstrijdige behoeftes die men met elkaar wil verenigen en het zoeken naar een eigen
balans tussen de tweevoudige realiteit: wat er om zich heen gebeurt en in zichzelf en hierop te reageren. Hierin
