Basisboek Literatuur Samenvatting
Tijdvak
1. Middeleeuwen 500- 1500
2. Renaissance 1600 - 1700
3. Verlichting 1700 - 1800
4. Romantiek 1800 - 1860
5. Realisme 1860 – 1880
6. Naturalisme 1880 - 1900
7. Impressionisme 1880 - 1900
College 1 – pagina 101 t/m 105 – Middeleeuwen 1
Stroming
Een bepaalde denkwijze en werkwijze die gedurende een bepaalde periode (tijdvak) heerst.
Denkwijze betreft de visie van de mens, het leven, de maatschappij, de kunst. Werkwijze is
de manier waarop de heersende denkbeelden vorm krijgen; zo heeft elke stroming zijn eigen
kenmerken die we soms ook tergvinden in de stijl die gehanteerd wordt. Wij kennen
stromingen op filosofisch, politiek, theologisch of artistiek gebied en op het gebied van de
architectuur.
Middeleeuwen (500- 1500)
“Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbindan we nu”
(Hebben alle vogels nesten begonnen behalve jij en ik, wat beginnen we nu)
Dit is de enige zin die er bestaat uit het Oudnederlands, geschreven ongeveer in 1100, maar
pas gevonden in 1932 in Oxford. De eerste Middelnederlandse teksten dateren uit 1170.
Teksten van daarvoor zijn verloren gegaan, vooral omdat veel verhalen mondeling werden
doorverteld (de orale traditie), in plaats van opgeschreven te worden.
Als genres van verhalen zien we Ridderromans, Gedichten en liederen, het dierdicht,
Geestelijke epiek, Mystieke teksten, Didactische teksten, Religieuze teksten, wereldlijk toneel
en Geestelijk toneel.
Ridderromans
Rijmende verhalen rond Karel de Grote (Karelromans), Koning Arthur (Arthurromans),
klassieke romans, gesitueerd in de klassieke oudheid en de Oosterse romans.
Gedichten en liederen
De volksballade, Lied van heer Halewijn (het lied van heer Halewijn vertelt het spannende
verhaal van de prinses en de vrouwenmoordenaar dat eeuwenlang overal in Europa is
doorgegeven.). Veel liederen gaan over liefdesverdriet.
Dierdicht
Dieren spelen de hoofdrol, maar moeten als mensen geïnterpreteerd worden.
,Willem (13e eeuw) Willem die Madocke Maecte
Schrijver van Van den Vos Reynaerde, (misschien samen met Aernout, maar dit is niet zeker).
Aan het einde van zijn teksten, schreef hij BIWILLEME (Door Willem), maar niemand weet
wie hij is, wanneer hij leefde, waar hij woonde. Waarschijnlijk heeft Willem ook Madoc
geschreven, een Arthurroman, maar de inhoud van de tekst is verloren gegaan. Willem had
een scherpe tong en in geestige bewoordingen bespotte hij adel en de geestelijkheid.
Van den vos Reynaerde kan gerust het hoogtepunt van de Middelnederlandse literatuur
genoemd worden. Het is een satire op de middeleeuwse samenleving, waarin de auteur niet
alleen de verschillende standen (geestelijkheid, adel, boeren), maar ook de middeleeuwse
literatuur zelf (zoals de ridderliteratuur) op de hak neemt.
Geestelijke epiek
Deze teksten hadden als doel om de mensen aan te sporen om Christelijk te gaan leven. Een
bekend verhaal is Beatrijs, een Marialegende, het verhaal over een non die uit haar klooster
vlucht om met haar geliefde te leven en (2x7) 14 jaar laten berouwvol terugkeert.
Beatrijs, een jonge vrouw uit een adellijke familie, is kosteres in een klooster. Uit liefde voor
een jeugdvriend verlaat ze op een nacht het klooster in stilte. Zeven jaar lang leven Beatrijs
en haar lief in rijkdom en ze krijgen twee kinderen. Maar wanneer het geld op is, gaat hij
ervandoor. Beatrijs staat er alleen voor.
Mystieke teksten
Hoort bij de stroming Mystiek. Dit is een religieuze stroming waarbij men ernaar streeft om
tijdens zijn aardste bestaan eenwording met God (meestal Jezus) te bereiken. Christus wordt
voorgesteld als geestelijke bruidegom naar wie de auteur diep verlangt. Om die eenwording
te bereiken kan de mysticus zich uithongeren of pijnigen om een vorm van extase te
bereiken waarin de ontmoeting met God zal plaatsvinden. Mysticus leefde in een klooster of
religieuze gemeenschap.
Didactische teksten
Deze teksten komen tegemoet aan de behoefte van een nieuw publiek: de burgerij, die
liever kennis vergaarde dan fantasieverhalen hoorde. Jacob van Maerlant voorzag in die
behoefte.
Begrippen
- Pennenproef/ probatio pennae
- 'Hebban olla vogala...'
- Diets / Middelnederlands
- Handschriften
- Ridderromans / Ridderverhalen
- Karolingische (Karel)romans
- Arthurromans
- Hoofsheid / Voorhoofs en hoofs
- Orale/mondelinge traditie
- Minstreel / sprookspreker
- Fabel / dierdicht / dierepos
- Parodie en satire
- Standenmaatschappij
College 2 – pagina 105 t/m 108 – Middeleeuwen 2
, Jacob van Marlant (1225 – 1300)
Van Marlant werd geboren in Brugge (Vlaanderen), hij leerde daar ook Latijn. Als jongen
schreef hij ook Arthurromans over de graal, die hij later verwerpt omdat het gefantaseerde
verhalen zijn. Daarna schreef hij alleen nog maar leerzame teksten, die we nu eerder als
naslagwerken dan als literatuur zouden beschouwen. Hij vertaalde Latijnse werken en
bewerkte ze in de volkstaal. Hij vertaalt de Bijbel Rijmbijbel en hij schrijft over de
wereldgeschiedenis, vanaf de schepping tot de eerste kruistocht, Spieghel Historiael. Ook
heeft hij een soort encyclopedie gemaakt, Der Naturen Bloeme.
Religieuze teksten
Rondom de stroming Moderne Devotie.
Dit is een religieuze stroming waarbij men ernaar streeft of zijn leven te leiden in navolging
van Christus, een leven vol naastenliefde, zelfverloochening en meditatie. Het is een reactie
op ontwikkelingen binnen de rooms-katholieke kerk, waar hebzucht, genotzucht en
gemakzucht soms het ware geloof verdringen. De invloed van Geert Groote (1340-1384)
(stichting nieuwe kloosters, aandacht vragen voor spiritualiteit en goede werken) kan gezien
worden als voorbereiding op de Reformatie.
Wereldlijk toneel
Toneel dat gaat over andere thematieken dan het religieuze. Kluchten zijn toneelspelen om
te lachen.
Geestelijk toneel
Geschreven door rederijkers.
Rederijkers (1500- ….) zijn schrijversgroepen die in de loop van de vijftiende eeuw ontstaan.
Rederijkers organiseerden een soort ‘literaire gilden’, ze hielden zich vooral bezig met het
schrijven en voordragen van poëzie en toneel. Elke stad heeft zijn eigen rederijkerskamer en
de kamers houden onderling wedstrijden, Landjuwelen, waarbij de winnaar het volgende
landjuweel moet organiseren.
Begrippen
- Moderne devotie
- Elegie / klaagzang
- Rederijkers / rederijkerij / rederijkerskamer
- Mariken / Emmeken
- Moenen
- Mirakelspel
- Marialegende
- Gruuthuse-handschrift
- Antwerps Liedboek
- Boekdrukkunst
- Incunabel / wiegendruk
- Johannes Gutenberg
- Laurens Janszoon Coster
College 3 – pagina 108 t/m 127 – Renaissance/ Gouden Eeuw
Renaissance (1600- 1700)
Zestiende eeuw
Bijbels humanisme
