Stuvia bundel Erfrecht I
Inhoudsopgave
WEEK 1 INLEIDING VERSTERFRECHT...............................................................................................2
HOOFDSTUK 1: INLEIDING......................................................................................................................2
HOOFDSTUK 2: ALGEMENE BEPALINGEN....................................................................................................2
HOOFDSTUK 3: ERFOPVOLGING BIJ VERSTERF; ALGEMEEN.............................................................................5
WERKGROEP WEEK 1............................................................................................................................8
TENTAMENVRAGEN WEEK 1..................................................................................................................13
WEEK 2 − HET ERFRECHT BIJ VERSTERF; DE WETTELIJKE VERDELING EN DE WILSRECHTEN ..............15
HOOFDSTUK 4: HET ERFRECHT BIJ VERSTERF; DE WETTELIJKE VERDELING.........................................................15
HOOFDSTUK 5: HET ERFRECHT BIJ VERSTERF; DE WILSRECHTEN.....................................................................19
WERKGROEP WEEK 2..........................................................................................................................21
TENTAMENVRAGEN WEEK 2..................................................................................................................28
WEEK 3 DE UITERSTE WILSBESCHIKKING IN HET ALGEMEEN........................................................32
HOOFDSTUK 6: DE UITERSTE WILSBESCHIKKING IN HET ALGEMEEN.................................................................32
HOOFDSTUK 7: DE UITERSTE WILSBESCHIKKING IN HET BIJZONDER.................................................................37
WEEK 4 UITERSTE WILSBESCHIKKINGEN MAKEN; MAKINGEN ONDER TIJDSBEPALING EN ONDER
VOORWAARDEN..............................................................................................................................45
HOOFDSTUK 8: WIE UITERSTE WILSBESCHIKKINGEN KUNNEN MAKEN EN WIE DAARUIT VOORDEEL KUNNEN GENIETEN45
HOOFDSTUK 9: MAKINGEN ONDER TIJDSBEPALING EN ONDER VOORWAARDE...................................................46
WEEK 5 DE LEGITIEME PORTIE.....................................................................................................54
HOOFDSTUK 10: DE LEGITIEME PORTIE...................................................................................................54
1
,Week 1 Inleiding versterfrecht
Hoofdstuk 1: Inleiding
Het erfrecht vormt het geheel van regels betreffende de vermogensrechtelijke aspecten van
het overlijden van een natuurlijk rechtssubject. De plaats van de overleden persoon wordt
ingenomen door diens erfgenamen. Zij nemen de opengevallen plaats in en volgen op onder
algemene titel in de rechten en verplichtingen (saisineregel). Dit kan geschieden o.g.v. de
wet (versterferfrecht) of bij uiterste wilsbeschikking. Erfrecht omvat derhalve niet alleen
regels betreffende de erfopvolging als zodanig, maar geeft ook antwoord op de vraag in
welke mate en op welke wijze de erflater kan beschikken over zijn nalatenschap.
Hoofdstuk 2: Algemene bepalingen
1. Erfopvolging
De uitdrukking ‘bij versterf’ houdt in ‘enkel op grond va de wet’, niet krachtens een uiterste
wilsbeschikking (ab intestato). Erfopvolging leidt tot een verkrijging onder algemene titel
(art. 3:80 lid 2 jo 4:182). Daaronder wordt verstaan: de opvolging in een onbepaald aantal
goederen, schulden en/of rechtsbetrekkingen, enkel o.g.v. het zich voordoen van het
overlijden (overlijden is een rechtsfeit).
Een uiterste wilsbeschikking is een rechtshandeling waarbij van de erfopvolging bij versterf
kan worden afgeweken. De door de wet voorziene groep erfopvolgers kan worden
uitgebreid (erfstelling), of worden beperkt (onterving art. 4:1 lid 2).
De erfopvolging betreft primair goederen en schulden (rechten en verplichtingen), maar ook
rechtsverhoudingen die zich niet in een subjectieve gerechtigdheid vertalen (bijv. waarde
van goodwill en auteursrecht).
1.1 ‘Krachtens erfrecht’
De uitdrukking ‘krachtens erfrecht’ verwijst naar de rechtsgrond van de verkrijging. Geen
onzekerheid kan bestaan over verkrijgingen onder bijzondere titel, zoals een legaat. Onder
legaat wordt verstaan een uiterste wilsbeschikking waarbij de erflater aan een of meer
personen een vorderingsrecht toekent (art. 4:117 lid 1). Dit dient als een zuivere verkrijging
krachtens erfrecht behandeld te worden en vrij van inkomstenbelasting te worden getroffen
(dit geldt ook voor verkrijging door uitvoering van een last, legitieme portie en verkrijging
van een billijke vergoeding).
2. Volgorde van overlijden
Om als erfgenaam bij versterf te kunnen optreden, moet men bestaan op het moment dat
de nalatenschap openvalt (art. 4:9). Daarom moet de volgorde van overlijden altijd worden
vastgesteld. Wanneer de volgorde waarin twee of meer personen zijn overleden, niet kan
worden vastgesteld (bijv. door een natuurramp of ongeluk), worden zij geacht gelijktijdig te
zijn overleden en valt aan de ene persoon geen voordeel en nadeel uit de nalatenschap van
de andere (art. 4:2 lid 1). Dit wordt de commoriëntenregel genoemd. Een belanghebbende
kan wel nog proberen bewijs te leveren inzake de volgorde van overlijden (art. 4:2 lid 2).
2
,3. Moord, abortus en euthanasie
De volgorde van overlijden kan door menselijk handelen worden beïnvloed. Moord, abortus
en euthanasie kunnen erop zijn gericht de erfrechtelijke orde te verstoren. Dit dient te
worden onderscheiden van onwaardigheid. Degene die de overledene heeft vermoord is zelf
van rechtswege onwaardig om te erven, maar ook de vermoorde persoon kan niet meer
erven doordat er niet meer aan de bestaanseis wordt voldaan.
Voorbeeld: Marie is zwanger van Finn, zij zijn niet getrouwd. Finn heeft het kind erkend, ook
al is Marie pas twee maanden in verwachting. Volgens de wet is het vanaf dat moment een
erfgenaam van Finn, mits het levend geboren wordt. Bij uiterste wilsbeschikking heeft hij
bepaald dat, ingeval het kind voor hem overlijdt, Marie de enige erfgenaam is. Finn blijkt
ernstig ziek en zal snel sterven. Als Marie abortus pleegt voordat Finn sterft wordt zij de
enige erfgenaam.
4. Onwaardigheid
Bepaalde handelingen maken iemand van rechtswege onwaardig om uit voordelen uit de
nalatenschap te trekken (art. 4:3 lid 1). Dit betreft zowel erfgenaamschap als legaatschap.
De onwaardigheid kan ook pas nadat er is geërfd aan het licht komen. De anderen kunnen
dan afgifte vorderen. Rechten die te goeder trouw door derden zijn verkregen worden in
beginsel geëerbiedigd. Als de goederen echter om niet zijn verkregen kan de rechter aan
rechthebbenden en de derde een vergoeding toekennen (art. 4:3 lid 2). De onwaardigheid
vervalt wanneer de erflater aan de onwaardige op ondubbelzinnige wijze zijn gedragingen
heeft vergeven (art. 4:3 lid 3).
5. Rechtshandelingen betreffende een niet opengevallen nalatenschap
5.1 Inleiding
Een voor het openvallen der nalatenschap verrichte rechtshandeling is nietig, voor zover zij
de strekking heeft een persoon te belemmeren in zijn vrijheid om bevoegdheden uit te
oefenen die hem krachtens boek 4 toekomen. Hetzelfde geldt voor overeenkomsten (art.
4:4).
5.2 Belemmering erfrechtelijke bevoegdheden
De in art. 4:4 bedoelde bevoegdheden zijn onder meer die tot het maken en herroepen van
uiterste wilsbeschikkingen, tot het verwerpen en het aanvaarden van het erfgenaamschap of
van legaten, tot het opkomen tegen inbreuken op de rechten als legitimaris of betreffende
het vernietigen van een uiterste wilsbeschikking. Een uiterste wilsbeschikking wordt altijd
gemaakt voor het overlijden, dit doet de vraag rijzen of het maken ervan om een erfgenaam
of legitimaris te weerhouden om gebruik te maken van bepaalde erfrechtelijke
bevoegdheden wel nietig is.
5.3 Beschikking over niet opengevallen nalatenschappen
Volgens lid 2 zijn overeenkomsten nietig die strekken tot beschikking over nog niet
opengevallen nalatenschappen in hun geheel of over een evenredig deel daarvan. Dit is
beperkt tot overeenkomsten waarbij een toekomstige erfgenaam als partij optreedt. Een
toekomstige legataris of lastbevoordeelde blijft tus buiten bereik van de regel. De
overeenkomst strekkende tot beschikking door een erfgenaam of een legataris over een
3
, bepaald goed dat hem als erfgenaam/legataris toekomt is geldig. Een bepaald goed is geen
evenredig deel.
6. Betaling geldsom
Soms kan een geldsom verschuldigd zijn, bijv. aan een legataris. Betaling kan ongelegen
komen, dan biedt art. 4:5 een faciliteit. De rechtbank kan op verzoek van de schuldenaar
wegens gewichtige redenen bepalen dat betaling eerst na verloop van een zekere tijd, hetzij
ineens, hetzij in termijnen behoeft te worden voldaan.
7. Waarde en waardering
Art. 4:6 bepaalt dat onder de waarde van de goederen der nalatenschap wordt verstaan ‘de
waarde van die goederen op het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater’. Voor
de waarde zijn geen echte maatstaven. Dit betekent niet dat altijd de waarde in het
economisch verkeer moet worden aangehouden. Redelijkheid en billijkheid kunnen
corrigerend werken.
8. De nalatenschap
8.1 Inleiding
Onder de nalatenschap wordt verstaan een geheel van goederen en schulden die volgens de
verkeersopvatting, gelet op de aard van de rechtsverhouding, bijeen horen. Behoort de
nalatenschap aan meer personen toe, dan is tevens sprake van een bijzondere gemeenschap
in de zin van art. 3:189.
Een nalatenschap vormt een afgescheiden vermogen, behalve indien slechts één erfgenaam
optreedt. Indien er meer erfgenamen zijn, heeft iedere boedelschuldeiser een exclusieve
verhaalspositie ter zake van zijn verhaal op de goederen van de nalatenschap.
8.2 Schulden van de nalatenschap; afgescheiden vermogen
In art. 4:7 wordt opgesomd wat de schulden van de nalatenschap zijn. De schulden slaat op
meer dan enkel op de schulden van de erflater die niet door zijn dood tenietgaan. Met
betrekking tot de schulden van de nalatenschap moet onderscheid gemaakt worden tussen
aansprakelijkheid en verhaalbaarheid. Hierbij dient erop te worden gelet dat de opvolging
onder algemene titel (saisineregel, art. 4:182) slechts betrekking kan hebben op de schulden
van de erflater die niet met zijn dood tenietgaan (art. 4:7 lid 1 sub a). Daarbij past dat de
erfgenamen aansprakelijk zijn en ook verhaal kan worden gezocht op hun eigen vermogen.
Art. 4:182 lid 2 bepaald dat de erfgenamen in geval van deelbaarheid verbonden
(aansprakelijk) zijn voor een deel evenredig aan het erfdeel, tenzij zij hoofdelijk zijn
verbonden.
De saisineregel werkt niet ten aanzien van de andere in art. 4:7 lid 1 bedoelde schulden van
de nalatenschap. Voor sommige van deze schulden, zoals die uit legaten, kunnen ook
bepaalde erfgenamen zijn verbonden (sub h). Indien er sprake is van een ontbonden
huwelijksgemeenschap, zijn slechts verhaalbaar de schulden die bestonden op het tijdstip
van de ontbinding.
4
