De Nederlandse staat en zijn bewoners
Staatsrecht – hoofdstuk 1
We spreken van een staat als er een gemeenschap is van mensen, op een bepaald grondgebied,
waarover een organisatie het hoogste gezag uitoefent. Dus de kenmerken van een staat zijn:
1. Grondgebied: het territorium van een land
2. Gemeenschap: de gemeenschap wordt gevormd door mensen die daartoe behoren vanwege
hun afstamming of die op eigen verzoek de nationaliteit van de staat hebben verkregen.
3. Gezag: het hoogste gezag van de staat is gericht op het scheppen en handhaven van orde en
recht, deze mag alleen geweld gebruiken -> geweldsmonopolie.
‘staat’ kan in twee betekenissen worden gebruikt. Aan de ene kant wordt hiermee het land
aangeduid, tegelijkertijd wordt met staat ook het gezag in de staat bedoeld, oftewel de overheid. De
staat is soeverein. Erkenning van een staat door andere staten wordt als 4 e kenmerkend element van
een staat beschouwd. De taken van de staat zijn:
(1) Bescherming van de burgers
(2) Wetgever
(3) Bestuur
(4) Rechtspraak
De hoofdlijnen van het staatsrecht:
- Inrichting van de staat en de verdeling van bevoegdheden
- Handhaving individuele vrijheden van de burger
- Rechtspraak en rechtsbescherming tegen de overheid
- Totstandkoming gelding en handhaving van het recht
Het koninkrijk der Nederlanden
Nederland maakt deel uit van het koninkrijk der Nederlanden. In 1986 is Aruba een zelfstandige staat
geworden, maar heeft wel verklaard bij het Koninkrijk te willen blijven horen. Vanaf dat moment is
het Koninkrijk der Nederlanden een staatsrechtelijke samenwerkingsverband geworden tussen 3
landen: Nederland, de Nederlandse Antillen (nu Curaçao en Sint-Maarten) en Aruba (met zijn status
aparte).
Later zijn de Nederlandse Antillen opgeheven en zijn Curaçao en Sint-Maarten zelfstandig geworden.
Bonaire, Sint-Eustatius, en Saba zijn een soort overzeese gemeenten geworden (BES-eilanden).
Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden is een staatsregeling waarin afspraken zijn
vastgelegd over de onderlinge verhoudingen in het Koninkrijk en de samenwerking. Wetten die van
toepassing zijn in het gehele Koninkrijk heten rijkswetten. De afzonderlijke staten mogen hun eigen
aangelegenheden zelf behartigen, en hebben daarom ook een eigen bestuur, wetgever en rechterlijke
macht.
Het koninkrijk der Nederlanden is dus Nederland, BES-eilanden, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten.
,Nederlanders en vreemdelingen
Burgers die tot het Koninkrijk der Nederlanden behoren, hebben de Nederlandse nationaliteit; zij
bezitten het Nederlanderschap. De rechtsgevolgen hiervan zijn:
1. Nederlanders hebben vrije toegang tot Nederland en mogen hier vrij verblijven.
2. Het Wetboek van Strafrecht is ook van toepassing op Nederlanders die buiten het territorium
bepaalde misdrijven hebben gepleegd -> exterritoriale werking.
3. Als de Nederlander gevangen wordt genomen in het buitenland, wordt ervoor gezorgd (door
Nederlandse vertegenwoordigers) dat hij door de buitenlandse staat goed wordt behandeld -
> diplomatieke bescherming.
4. Nederlanders worden niet aan andere staten uitgeleverd.
5. Nederlanders hebben het recht om onder anderen de leden van de Tweede kamer, de
volksvertegenwoordiging, te kiezen.
6. Sommige openbare functies kunnen alleen door Nederlanders worden vervuld (bijv. de
functie van burgemeester).
7. Nederlanders kunnen aanspraak maken op voorzieningen of uitkeringen zoals bijstand.
Een vreemdeling heeft de eerste 6 rechten die hiervoor zijn genoemd niet, en de laatste alleen als hij
rechtmatig in Nederland verblijft. Een vreemdeling is ‘hij die de Nederlandse nationaliteit niet bezit’.
Het Nederlanderschap krijgen kan op 3 manieren:
1) Nederlanderschap wordt doorgegeven door de ouders en derde-generatie.
2) Optie: Vreemdelingen die aan de voorwaarden van art. 6 RWN voldoen, kunnen het
Nederlanderschap krijgen door optie. Een optieverklaring doen bij het gemeentehuis.
3) Naturalisatie: Als optie niet lukt, kan de vreemdeling een verzoek tot naturalisatie
indienen bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Dit kan d.m.v. een
naturalisatietoets. Als dit is bevestigd, dan moet de vreemdeling deelnemen aan een
naturalisatieceremonie waar hij een verklaring van verbondenheid uitspreekt. Hiermee
geeft hij aan dat hij de vrijheden en rechten van de Nederlandse staat eerbiedigt.
Er geldt een afstandsplicht -> uiterste best doen om zijn eigen nationaliteit kwijt te raken.
(sommige staten verbieden dit dus heeft de vreemdeling dubbele nationaliteit).
Je kan het Nederlanderschap ook verliezen, bijv. als iemand is veroordeeld wegens een misdrijf
waarbij de essentiële belangen zijn geschaad. Het Nederlanderschap verliezen kan in de praktijk
echter tot problemen leiden, want het internationaal recht verbiedt dat burgers stateloos worden
gemaakt.
Vreemdelingen
Een vreemdeling in Nederland heeft een andere rechtspositie dan een Nederlander. Een Nederlander
heeft recht op bijstand van overheidswege als diegene niet in de noodzakelijke kosten kan
rondkomen. Voor vreemdelingen geldt echter het zogeheten koppelingsbeginsel:
- Een vreemdeling die niet rechtmatig in Nederland verblijft, kan geen aanspraak maken op
bijv. uitkeringen.
- De rechten van een vreemdeling zijn dus gekoppeld aan een rechtmatig verblijf.
- De Nederlandse ambassade is een stukje Nederlands grondgebied in het buitenland.
,Met een visum verleent Nederland toestemming aan een vreemdeling om gedurende korte tijd in
Nederland te verblijven. Deze tijd is in beginsel maximaal 3 maanden. Voor een langer verblijf, moet
de vreemdeling op een Nederlandse ambassade een zogeheten machtiging tot voorlopig verblijf
aanvragen. In Nederland kan daarna een zogenoemde verblijfsvergunning regulier worden
aangevraagd. Voor staatsburgers van de andere staten van de EU, gelden minder strenge regels voor
toegang en verblijf in Nederland, bijv. geen visumplicht.
Naast de reguliere vreemdelingen zijn er vreemdelingen die hun toevlucht zoeken tot Nederland
vanwege een bedreigende situatie of slechte economische omstandigheden in hun eigen land. Voor
hun gelden andere regels. Asielzoekers moeten een verblijfsvergunning asiel aanvragen in een
Nederlands aanmeldcentrum.
1. Aan de asielprocedure gaat een rusten voorbereidingstermijn van 6 dagen vooraf
2. Daarna wordt in een algemene procedure die maximaal 8 dagen duurt aan de asielzoeker
duidelijk gemaakt of zijn verzoek een kans van slagen heeft.
3. Heeft de IND meer tijd nodig voor deze beslissing, dan geldt de Verlengde Asielprocedure die
enkele maanden kan duren.
De asielzoeker die een gegronde vrees heeft dat hij in zijn eigen land wordt vervolgd wegens zijn ras,
godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of omdat hij tot een bepaalde sociale groep behoort,
wordt volgens het Vluchtelingenverdrag beschouwd als een vluchteling.
Een verblijfsvergunning wordt alleen verleend:
- Als Nederland hiertoe verplicht is vanwege een verdrag, bijv. het vluchtelingenverdrag.
- Met de aanwezigheid van de vreemdeling een Nederlands belang is gediend.
- Als er klemmende redenen zijn van humanitaire aard, zoals hereniging met een kind.
Vreemdelingen die zijn uitgeprocedeerd, verblijven illegaal in Nederland en kunnen worden uitgezet.
Het is een probleem als asielzoekers die geen ID hebben ook niet meer bij de staat waar zij bij
hoorden als staatsburgers worden erkent. En wij als Nederland hen uit het land willen zetten. Deze
vreemdelingen komen dan zonder verblijfsrecht te staan.
Vreemdelingen met een verblijfsvergunning voor langere tijd moeten inburgeren. In het algemeen
gaat het om personen tussen de 16 en 65 jaar zonder Nederlands paspoort. Voor de inburgering
doorloopt de vreemdeling bij de gemeente een participatietraject en doet hij een
inburgeringsexamen. In plaats daarvan kan hij ook een beroeps- of wetenschappelijke opleiding
afronden of de zelfredzaamheidsroute volgen. Als een vreemdeling niet meewerkt kunnen er
bepaalde boetes worden opgelegd.
Bewegingsvrijheid van burgers
De invloed van de overheid is niet absoluut, maar wordt begrensd door fundamentele rechten van
burgers. De overheid moet deze mensenrechten (grondrechten) respecteren en mag hierop alleen
inbreuk maken als dit wettelijk bepaald is.
, Bronnen van staatsrecht
De rechtsregels die het staatsgezag en de organisatie van de staat vastleggen, worden constitutie of
staatsregeling genoemd. De Nederlandse constitutie is te vinden in de Grondwet, het Statuut voor het
Koninkrijk, in verdragen en in gewoonterecht. Daarnaast bevatten organieke wetten regels van
staatsrecht, behoren de eigen reglementen van de staatsorganen tot de Nederlandse constitutie en
geeft de jurisprudentie een nadere interpretatie.
(1) Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
Het Statuut regelt de organisatie van het Koninkrijk en de onderlinge verhoudingen en samenwerking
tussen Nederland en de overzees delen van het Koninkrijk. De Hoge Raad zorgt ervoor dat wetten in
het Koninkrijk eenduidig worden geïnterpreteerd en toegepast, waardoor de rechtszekerheid voor
burgers wordt gegarandeerd.
(2) De grondwet
De Grondwet regelt de inrichting en het functioneren van de Nederlandse staat en de staatsorganen
en de verdeling van de staatsmacht. De Grondwet vult het Statuut aan voor wat betreft zaken die het
gehele Koninkrijk betreffen. Verder bevat de Grondwet de hiervoor genoemde grondrechten. De
Grondwet is de hoogste wet in Nederland.
(3) (organieke) wetten en reglementen
Als de grondwet bepaalt dat iets (nader) geregeld moet worden in een wet in formele zin, dan
spreken we van een organieke wet (bijv. De Provinciewet). Reglementen van de staatsorganen
regelen onder andere de gang van zaken bij vergaderingen en andere werkzaamheden.
(4) Gewoonterecht
Omdat het staatsrecht zich ontwikkelt, vinden we dit ook in (ongeschreven) regels van
gewoonterecht. Van een gewoonte is sprake als een bepaald gebruik waarvan men vindt dat het
juridisch gezien zo hoort, een zekere tijd voortduurt.
(5) Verdragen en Europese maatregelen
De regels in dergelijke verdragen die rechtstreeks van toepassing zijn in Nederland, zijn bronnen van
het Nederlandse staatsrecht. Daarnaast zijn er ook Europese verordeningen en richtlijnen die
rechtstreeks doorwerken in het nationale recht van de lidstaten van de EU, ook dit zijn bronnen van
het staatsrecht.
(6) Jurisprudentie
De uitspraken van rechters. Als rechters uitspraken doen over het staatsrecht, wordt hiermee ook
nieuw staatsrecht gevormd.
