DE GROTE SAMENVATTING VAN
GRONDSLAGEN EN METHODEN VAN HET
RECHT
,SYSTEEM H – DE MENS EN HET EERSTE
RECHT
Naam Tijdperk Belangrijks Kijk op de Kijk op de Relevante
te werk mens wereld/samenleving begrippen
Roussea 17e eeuw, Definitie De mens leefde De natuurstaat was voor Natuurstaat,
u verlichting, natuurstaat in de enige vorm van samenleving/ Nieuw sociaal
Franse en natuurstaat samenwonen. De ideale contract,
Revolutie introductie onafhankelijk wereld van Rousseau is de Contract
nieuw en eenzaam, eerste primitieve theorieën
sociaal maar wel samenleving, waarin
contract vredig ongelijkheid en hartstochten
pas net opkomen. De
natuurstaat is ook nog prima
maar wat eenzaam. De fase
van landbouw en
metaalbewerking waarin het
sociaal contract opkwam is
waar het volgens Rousseau
bergafwaarts ging.
Hobbes 17e eeuw Introductie De mens in de De natuurstaat was voor Natuurstaat
begrip natuurstaat Hobbes ook de eerste vorm
‘natuurstaa leefde onvrede van samenwonen/ samen
t’ door oorlog en leven (primitieve
egoïstisch. Een samenleving).
oorlog van
allen tegen
allen. Hobbes
ziet mensen als
wolven.
Hoebel 20e eeuw, Onderzoek "De wet is The Law of Primitive Man, Personaliteitsbegi
antropolo naar de slechts een gaat Edward A. Hoebel nsel,
og Inuït reactie op (†1993) op zoek naar Territorialiteitsbe
samenlevin maatschappelij fundamentele rechten en ginsel
g ke behoeften." plichten, gangbaar binnen vijf
verschillende, traditionele
(toen: ‘primitieve’)
samenlevingen, die men als
vormen van recht kan
beschouwen. Voor Hoebel
zijn het de Inuit (toen:
‘Eskimo’) die het minst ver
verwijderd zijn van de reeds
genoemde natuurstaat van
de pré-historische mens en
zij bieden dan ook de beste
inkijk in ‘the bare-bones of
the legal’.
,DE WOLF EN DE WILDE
JEAN-JACQUES ROUSSEAU & DE NATUURSTAAT
Zowel Rousseau als Hobbes gebruiken het gedachten experiment van de natuurstaat om te kijken naar de
mensen zonder enige vorm van staat. In de natuurstaat is de mens geheel zelfstandig en kan de mens leven
met wat de natuur hem te bieden heeft. De hoofdvraag van dit gedachtenexperiment is: als er geen staat of
overheid is, hoe zouden mensen dan leven?
De natuurstaat zoals Rousseau deze voor ogen had bestond drie stadiums:
1. De eerste staat waarin mensen het verschil tussen goed en slecht niet wist, de mens heeft niet het
vormogen om na te denken over goed en kwaad. Wel heeft de mens altijd medelijden gehad, maar
nog geen hartstochten. In deze periode leefde mensen langs elkaar heen en hadden zij geen
monogame relaties of bewuste verplichtingen.
In de tussenfase van stadium 1 en 2: menselijke soort breidde zich uit, het aantal mensen en zorgen namen toe.
2. Gezinnen werden gevormd. Hartstochten worden ontwikkeld. Mensen gaan zichzelf met andere
vergelijken en zichzelf ontwikkelen tot het bezit van bepaalde vaardigheden. De vergelijking van
vaardigheden gaan zorgen voor jaloezie en conflicten.
In de tussenfase van stadium 2 en 3: in deze periode ontstaat eigendom, mede door ontwikkeling van de
landbouw en metaalbewerking. Deze twee grote ontwikkelingen (metaalbewerking en landbouw) resulteerde
in een twee splitsing van mensen, mensen die eten maken en mensen die gereedschap maken. Hierdoor
werden mensen steeds afhankelijker van elkaar. Eigendom is beperkt. Mensen die geen eigendom hebben
worden arm, waardoor zij door middel van knechtschap of gewelddadige landsverovering zichzelf moesten
onderhouden. Hierdoor ontstond er een nieuwe toestand waarin de mens slaaf van de mens werd.
3. Men gaat zich verenigen in een sociaal contract waarbij ook burgerlijke wetten komen die de
bestaande eigendomsontwikkelingen vastleggen. De mensen die veel hebben overtuigen de mensen
die weinig hebben hun ondergeschikte positie in wetten vast te laten leggen. Zelfstandigheid is
helemaal verdwenen, men leeft niet meer naar de wetten van het natuurrecht, maar naar de wetten
die nu gecreëerd zijn.
Stadium 2 is de ideale staat, de ware jeugd van de wereld.
KRITIEK VAN ROUSSEAU OP HOBBES
Volgens Rousseau leefde we in de natuurstaat onafhankelijk en eenzaam, maar wel vredig. Hobbes zag de
natuurstaat juist onvrede, oorlog en egoïstisch. Een oorlog van allen tegen allen. Hobbes stelde dat mensen van
nature slecht zijn. Hij is het ook niet eens met Rousseau over het feit dat mensen van nature wel medelijden.
Volgens Rousseau zet Hobbes zaken in de verkeerde volgorde. De wilde mens leeft geïsoleerd en zonder
hartstochten en jaloezie. Rousseau maakt een onderscheid tussen lichamelijke liefde (de natuurlijke drang van
de mens om zich voort te planten) en zedelijke liefde. Van natuurlijke liefde is helemaal in het begin van de
natuurtoestand sprake, zedelijke liefde is pas sprake vanaf het moment dat men hartstochten ontwikkeld.
De natuurstaat is zich vervolgens gaan ontwikkelen naar een primitieve samenleving, waarin mensen in kleine
groepen samen gingen wonen en leven. Doordat mensen in stammen samen gingen leven kwam er het eerste
besef van ongelijkheid door menselijk talent en door eigendom, gemengd met liefde en jaloezie leidde dit tot
conflicten en ruzie.
, Rousseau vindt het eerste sociale contract eigenlijk niet echt een goed contract, want mensen verliezen juist
hun vrijheid. De elite die veel bezittingen hadden gingen namelijk regels opstellen, met vooral als doel de
minderheid (die eigenlijk sterker is) aan regels te binden die in het voordeel van deze elite werkten. Rousseau is
van mening dat dit sociale contract juist de ongelijkheid in stand houdt. De rijken weten de armen juist over te
halen door ze vrede te bieden, maar volgens Rousseau was die vrede er juist voor het bestaan van het sociale
contract.
Rousseau komt vervolgens met het idee van een nieuw sociaal contract (17e eeuw rond Franse revolutie). Hij
wil een sociaal contract wat daadwerkelijk eerlijk is voor iedereen.
HET EERSTE RECHT
De zoektocht naar de oorsprong van het recht kan echter ook op een wetenschappelijke manier aangevat
worden. Dit was lange tijd één van de voornaamste doelstellingen van de discipline die men met de term
‘rechtsantropologie’ aanduidt. In het in 1954 verschenen, The Law of Primitive Man, gaat Hoebel op zoek naar
fundamentele rechten en plichten, gangbaar binnen vijf verschillende, traditionele (toen: ‘primitieve’)
samenlevingen, die men als vormen van recht kan beschouwen. Voor Hoebel zijn het de Inuit (toen: ‘Eskimo’)
die het minst ver verwijderd zijn van de reeds genoemde natuurstaat van de pré-historische mens en zij bieden
dan ook de beste inkijk in ‘the bare-bones of the legal’. Dit wordt gemotiveerd door de aangenomen
rechtevenredigheid tussen de complexiteit van een samenleving en de omvang van het gehanteerde
rechtssysteem. Hoe eenvoudiger een sociale ordening, des te rudimentairder het aanwezige recht, want: ‘Law
is but a response to social needs’.
Er zijn in de Inuit samenleving sprake van regels door religie (als je deze overtreedt ben je een zondenaar) en er
zijn regels rondom het ordenen van de samenleving (een soort gewoonterecht). Ookal zijn deze regels niet
geschreven, wordt er toch door iedereen aan dit gewoonterecht gehouden. Het overtreden hiervan heeft ook
bepaalde gevolgen. Daarnaast zijn er nog ongeschreven gedragsvoorschriften (etiquette). Er zijn dus in de Inuit
samenleving een paar verschillende rechtsbronnen.
De stam heeft een soort van gecentraliseerd gezag, dit is de Sjaman (rechtsbron religie) en de hoofdman
(natuurlijk gezag door competentie). Tussen families worden problemen zelf opgelost, als iemand de hele stam
kwaad deed werd het ook door de gehele stam opgelost. Er is geen monopolie op wettige dwangmiddelen, in
principe mag iedereen geweld toepassen om conflicten op te lossen. De sjamaan heeft wel een soort
monopolie als het gaat om dwangmiddelen voor taboes. Er geld hier een personaliteitsbeginsel i.p.v. een
territorialiteitsbeginsel. Recht en dwangmiddelen was er niet op basis van landsgrenzen, maar op basis van het
onderdeel zijn van een stam of groep. De groep is redelijk gelijk, op de vrouwen, de sjamaan en de hoofdman
na. Religie brengt wel gezag in deze samenleving. Het doel van strafrecht binnen de Inuit samenleving is
psychological satisfaction en het terugbrengen van evenwicht in de samenleving. Straffen heeft als doel de
samenleving ‘schoon’ te houden.
In deze samenleving is het doden van kinderen of familie geaccepteerd als dit het beste is voor de stam. Het
suggereren van zelfmoord is iets wat voorkomt in deze samenleving. Het zingen van liedjes geeft een moment
om boos te zijn en je verhaal kwijt te kunnen, daarna wordt er een winnende partij gekozen en wordt het
conflict in het verleden gelaten. Dit is een vorm van herstelrecht, waar vooral gekeken wordt na hoe je samen
door kan gaan als groep. Voedsel wordt verdeeld. Een zeehond is voor degenen die het dood of die het
dodelijke wapen gemaakt heeft krijgt het eerste/grootste stuk. Je mag niet meer hebben dan je daadwerkelijk
kan gebruiken, wat je over hebt deel je met de groep. Binnen de Inuit samenleving mag je eigendom hebben,
maar niet meer dan je nodig hebt. Grond is geen eigendom.
