Leefklimaat in de klinische forensische zorg
Een samenvatting van hoofdstukken: 1, 2, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 14, 15, 17, 20, 21, 23, 24, 25, 26, 27.
Hoofdstuk 1
Uit onderzoek blijkt dat veel patiënten die in de forensische zorg terechtkomen eerder veel zorg en
behandeling hebben gehad in o.a. jeugdzorg, verslavingszorg en algemene geestelijke gezondheidszorg, maar
dat die zorg en behandeling uiteindelijk niet het beoogde effect hebben gehad.
Van de levensloop van een psychiatrisch patiënt zijn veel interpretaties mogelijk:
Vanuit het oogpunt van justitie wordt de levensgeschiedenis beoordeeld op de mate van schuld,
oftewel toerekening en geldt als hoofddoel om de samenleving te beschermen.
Vanuit het oogpunt van de geestelijke volksgezondheid heeft een psychisch gestoord persoon
vanwege zijn ziekte een delict gepleegd en heeft hij hulp nodig.
In de forensische zorg wordt geen onderscheid gemaakt tussen beveiliging en zorg en behandeling. Deze
vormen van begeleiding worden geïntegreerd aangeboden. Echter bestaat er wel verschillen in cultuur en
regelgeving.
Een verschil tussen de forensische klinieken (FPK, FPA) en justitiële forensisch psychiatrische centra (FPC) ligt in
het primaire doel, namelijk in de FPC’s is de beveiliging van de samenleving het belangrijkste. Terwijl bij de
algemene geestelijke gezondheidszorg (FPK) de zorg centraal staat waarbij beveiliging is toegevoegd als extra
onderdeel.
Forensische zorg en forensische psychiatrie betekenen eigenlijk allebei hetzelfde. Forensische psychiatrie is een
inhoudelijke benaming terwijl de forensische zorg benoemd is naar het ingevoerde stelen waarbij het
ministerie van veiligheid en justitie de zorg in koopt en de regie heeft.
Wat is het historisch perspectief?
De forensische psychiatrie en tbs in Nederland bestaat pas 100 jaar. In 1928 ontstonden er psychopaat weten
en psychopaten regelement. De rechter kon Ter Beschikking van de Regering opleggen (in 1988 werd dit TBS).
TBS is nog steeds een bijzondere maatregel in het strafrecht. Tot TBS veroordeelden hebben meestal ernstige
en tot de verbeelding sprekende delicten gepleegd en de verwachting in de samenleving en binnen de politiek
bestaat dat zij voor lange tijd veilig zijn opgeborgen in een FPC totdat zij, zo mogelijk, delict vrij in de
samenleving kunnen terugkeren.
Wat is forensische psychiatrie?
Forensische psychiatrie wordt in de praktijk op verschillende manieren gedefinieerd. De forensische psychiatrie
wordt bijna altijd gepositioneerd in het strafrecht. Hierin is het de taak om te adviseren en voorlichting te
geven aan rechtsprekende instanties. Hierdoor begeeft de forensische psychiatrie zich dus op strafrechtelijk en
civielrechtelijk gebied, waaronder ook de activiteiten in het BOPZ en sociale verzekeringswetging behoren.
Een belangrijk kenmerk van forensische psychiatrische bemoeienis is dat besluiten op cruciale momenten niet
door een psychiater, behandelaar of reclassering worden gemaakt maar door een andere instantie, zoals de
rechtelijke macht. Tevens is de vrijwilligheid tot deelname aan de onderzoeken beperkt.
1
,Een korte definitie luidt: ‘’dat deelgebied van de psychiatrie, dat zich bezighoudt met de rapportage ten
behoeve van de rechterlijke macht, onderzoekt en behandeling van personen en hun daarbij behorende sociale
en relationele netwerken in samenhang met de strafwetgeving.’’
Wat is forensische zorg?
Vanaf 2018 ligt de verantwoording voor de plaatsing ter behandeling van mensen in de forensische zorg bij de
minister van Veiligheid en Justitie. Het doel van forensische zorg is het verminderen van strafrechtelijke
recidive door patiënten de nodige zorg en behandeling aan te bieden, veelal binnen een beveiligde setting.
Indien de behandeling in gesloten of besloten setting plaatsvindt, zal de patiënt worden begeleid bij re-
integratie. Waardoor hij na de opgelegde maatregel of straf weer zelfstandig kan functioneren in de
samenleving.
Het ministerie van veiligheid en justitie geeft een definitie van forensische zorg: ‘’Forensische zorg beweegt zich
op het niveau van twee werelden. Die van het strafrecht en die van de zorg. Forensische zorg wordt meestal
door de rechter opgelegd als onderdeel van een straf en/of maatregel aan iemand met een psychische of
psychiatrische stoornis die een strafbaar feit heeft gepleegd. Centraal staat de benodigde combinatie van
behandeling en beveiliging. De behandeling vindt plaats tijdens of na de straf maar kan de straf ook vervangen.
Het doel van forensische zorg is dat patiënten na hun straf en hun behandeling geen strafbare feiten meer
zullen plegen en normaal kunnen functioneren in de maatschappij. Dit wordt ook wel het verminderen van
recidive genoemd. De forensische zorg is erop gericht de maatschappelijke veiligheid te vergroten.
Forensische zorg wordt vrijwel uitsluitend geïndiceerd voor mensen op wie een strafrechtelijk kader van
toepassing is. Het betreft 22 verschillende strafrechtelijke titels die we als volgt kunnen onderscheiden:
Zorg zonder strafoplegging,
TBS met dwangverpleging,
Pro Justitia-rapportage,
Zorg als voorwaarde bij een beslissing van de rechter,
Het Openbaar Ministerie,
Tenuitvoerlegging vrijheidsstraf,
ISD maatregel.
Hoofdstuk 2
Hoe beleven TBS clienten hun traject?
Janzing geeft aan dat bij de behandeling van psychiatrische patiënten de omgeving waarin deze plaatsvindt
belangrijk is. Hij noemt twee elementen die van belang zijn om een goed leefklimaat te creëren voor een tbs-
client, namelijk:
Een uitnodigende, schone, kleurrijke, goed georganiseerde omgeving waarin gedoseerde leer situaties
worden aangeboden waarmee de client kan oefenen en ervaren.
Het handelen van hulpverleners binnen deze omgeving.
Dusver is er nog te weinig onderzoek gedaan naar de beleving van tbs-clienten over hun traject. Hierdoor
kunnen geen alomvattende antwoorden gegeven worden, echter schetsen enkele tbs-clienten (waaronder
Sven en Boyd) in dit hoofdstuk en de rest van het boek hun ervaringen over binnen en buiten het forensisch
psychiatrisch centrum (FPC).
Sven verteld dat hij slechte ervaringen heeft gehad bij tbs-instelleningen waar hij eerder verbleef. Daar was de
bejegening vanuit angst en voelde hij geen ruimte om zich te ontwikkelen. Wanneer hij iets niet wilde doen,
wat de begeleiders wel van hem wilde, dan werd hij gestraft d.m.v. gekort op zakgeld of dagbesteding. Vanuit
zijn huidige instelling wordt er juist met hem overlegd en gevraagd waarom hij iets niet wil doen en vinden er
2
, geen straffen plaats. Ook werken de begeleiders al jaren op dezelfde afdeling waardoor zij niet handelen vanuit
angst, maar juist een bejegeningsplan hebben. Svens beeld van een goed leefklimaat bestaat uit een goed
balans tussen dingen mogen, vrije tijd en moeten. Hierin wil hij graag autonomie behouden en zeggenschap
hebben.
Hoe vindt de overgang naar de buitenwereld plaats?
De samenwerking tussen FPC, reclassering en tbs-client wordt aangeduid als forensisch psychiatrisch toezicht
(FPT). Het FPT is een multidisciplinaire vorm van toezicht van FPC en reclasseringsorganisaties gezamenlijk, die
van het begin tot het einde de terugkeer van de tbs-gestelde in de samenleving begeleiden. Deze
samenwerking betreft alle beslissingen over de benodigde behandeling, begeleiding en toezicht met als doel
een veilige terugkeer in de samenleving.
Binnen FPT’s is er sprake van risico management om de veiligheid van de samenleving te kunnen waarborgen.
Bij een mogelijke terugval of recidive gevaar kan het FPC de tbs-client ook in de fase van voorwaardelijke
beëindiging tijdelijk opnemen, dit wordt ook wel time-out genoemd.
Welke fasen heeft het forensisch psychiatrisch toezicht (FPT)?
Deze bestaat uit verschillende fasen, namelijk:
Transmuraal verlof: dit zijn verloven buiten de beveiligde zone van de inrichting, zonder begeleiding
van personeel en duurt langere tijd. In deze fase heeft het FPC de eindverantwoordelijkheid en kan er
sprake zijn van pre-toezicht, waarbij de reclassering alvast contact heeft met de patiënt zodat hierop
verder gebouwd kan worden bij het proefverlof.
Proefverlof: clienten keren terug naar de samenleving. De reclassering stelt i.s.m. de kliniek een
begeleidingsplan op. De eindverantwoordelijke is nog steeds het FPC, maar heeft de reclassering de
uitvoeringsverantwoordelijkheid. De intensiteit van toezicht op client wordt afgesproken en is
afhankelijk per client.
Voorwaardelijke beëindiging: vanaf nu ligt iedere verantwoordelijkheid bij de reclassering. Het komt
soms voor dat de rechter afwijkt van het advies va het FPC en reclassering waardoor de fase van
proefverlof wordt overgeslagen en direct naar voorwaardelijke beëindiging wordt gestuurd.
Bovendien kan er eventueel sprake zijn van een time-out regeling indien client terugvalt.
Boyd verteld over zijn time-out ervaringen: is twee keer via de time-out regeling opgenomen geweest in een
tbs-kliniek. De eerste keer verbleef hij er zes weken vond hij de begeleiding goed doordat er veel toezicht op
hem was en zij gesprekken met hem voerden. De tweede keer ontving hij een ‘’losse’’ begeleiding en verbleef
hij op de longstay afdeling waardoor hij moeilijk bij hun kon aansluiten.
Boyds sociotherapeut verteld: het idee van de time-out is nog niet goed genoeg uitgewerkt. Aan de positieve
kant kan hij meteen voor zes werken terug in de kliniek, en kan dit twee keer met zeven weken verlengd
worden. Aan de negatieve kant sluit de time-out regeling niet goed aan bij de reclassering en clients integratie
doordat hij door de opnamen zijn huisvesting en werk kan kwijtraken. Hierdoor moet reclassering bergen
verzetten, terwijl dit vaak niet mogelijk is binnen die 7 weken.
Wat wordt er bedoeld met maatwerk?
Maatwerk zorgt ervoor dat de begeleiding is aangepast aan de situatie van de tbs-client, een aantal criteria zijn
essentieel om rekening mee te houden bij het begeleiden van delinquenten. Op basis van onderzoeken werden
een aantal principes geformuleerd die inmiddels bekend staan als RNR, oftewel ‘’Risk-Need-Responsivity’’.
Deze houden in dat:
Risk: het risicoprincipe houdt in dat het risico op recidive bepalend moet zijn voor de intensiteit van de
op de client toe te passen gedragsinterventie. Hoe groter het risico op recidive, hoe intensiever de in
te zetten gedragsinterventies dienen te zijn.
3
