Samenvatting Klinische Psychologie
Psychopathology: Research, Assessment and Treatment in Clinical
Psychology (Custom RUG edition), H1 t/m H8
Hoofdstuk 1: Wat is de definitie van psychopathologie?
Psychopathologie bestudeert psychische stoornissen. Soms wordt dit 'abnormale
psychologie' genoemd, maar het is lastig om abnormaal gedrag te onderscheiden van
normaal gedrag. Niet alle zeldzame gedragingen zijn namelijk onwenselijk en niet alle
‘abnormale’ gedragingen zijn zeldzaam. Ook zijn de afkappunten (cut-offs) die door dit
onderscheid tussen normaal en abnormaal gedrag ontstaan, arbitrair (willekeurig).
Het criterium om iemand te diagnosticeren met een psychische stoornis bestaat uit de 3 D’s:
- Deviance: afwijkend van een norm. Voordeel: houdt rekening met de variatie tussen
culturen. Nadelen: normen veranderen met de tijd, er bestaat geen algemene
overeenstemming over sociale normen en de situatie en de context kunnen normen
beïnvloeden
- Dysfunction: sociaal disfunctioneren, werkgerelateerd, etc. Voordeel: het focust op
hoe onaangepast (schadelijk) het gedrag is. Nadelen: sommige ‘abnormale’
gedragingen kunnen wel adaptief zijn en niet alle onaangepaste gedragingen worden
als abnormaal gezien
- Distress: psychisch lijden (van het zelf of in de omgeving). Voordelen: het focust op
hoe onwenselijk het gedrag voor het individu is en het is niet gebonden aan
statistische of sociale normen. Nadelen: mensen zien wellicht niet in dat hun gedrag
leed veroorzaakt en het lijden kan vanuit de situatie verklaarbaar zijn
- (In het Nederlandse juridisch systeem ook ‘Danger’: een gevaar zijn voor jezelf of je
omgeving TBS)
De geschiedenis van de psychopathologie
Klinische psychologie gaat over het begrijpen en behandelen van psychopathologie.
Demonic possession is een historische verklaring van de psychopathologie. Volgens dit
model is iemand met een psychische ziekte ‘bezeten’ door demonen. De eerste symptomen
van veel vormen van psychopathologie zijn namelijk vaak veranderingen in de
persoonlijkheid: een gereserveerd iemand wordt opeens extravert en een gezellig persoon
wordt somber. Dit kan heel plotseling gebeuren waardoor het lijkt alsof iemand opeens
‘bezeten’ is.
Demonic possession werd een paar eeuwen terug veel toegepast in de westerse culturen.
Nu speelt deze verklaring echter geen rol meer in de hedendaagse psychiatrie. In andere
(niet-westerse) culturen wordt deze demonenleer wel nog steeds toegepast (bijv. voodoo).
In de tijdsperioden na demonic possession zag men steeds meer in dat psychische klachten
kunnen worden veroorzaakt door fysieke of biologische afwijkingen. Hieruit vloeide het
medische model. Dit model stelde dat psychische klachten een fysieke (biologische) oorzaak
hadden. Uit dit model is het behandelen d.m.v. medicatie ontstaan.
Latere onderzoeken lieten zien dat psychische klachten lang niet altijd worden veroorzaakt
door biologische afwijkingen. De stroming genaamd fenomenologie stelt dat psychische
klachten worden veroorzaakt door de ervaringen van een persoon die verantwoordelijk zijn
voor zijn/haar gedrag. Daarnaast kunnen complexe psychologische problemen niet verklaard
worden door ‘simpele’ biologie.
Psychologische modellen bekijken mentale gezondheidsproblemen als normale reacties op
intacte cognitieve mechanismen, en niet als resultaat van slecht functionerende processen.
1
,De definitie van psychopathologie
Er zijn een aantal redenen waarom het belangrijk is om psychopathologie zo nauwkeurig
mogelijk te definiëren:
- We willen de oorzaken van mentale gezondheidsproblemen begrijpen
- Definiëring en classificatie is nodig als we effectieve behandelmethoden willen
ontwikkelen
- We willen weten of de behandelmethoden effectief zijn, dit kan niet zonder een
objectieve beschrijving van de stoornis
- In de moderne maatschappij is het nodig om mensen te classificeren (bijv. om te zien
of een kind extra hulp nodig heeft, te kijken of iemand geschikt is voor een baan of
recht heeft op een uitkering)
Verklaringen van psychopathologie
Het psychoanalytische of psychodynamische model
Dit model werd als eerst geformuleerd door Sigmund Freud. Samen met Josef Breuer
onderzocht hij mysterieuze fysieke symptomen als hysterie en spontane verlamming. Vaak
begonnen cliënten over traumatische ervaringen. Het onder hypnose praten over deze
ervaringen hielp met het verminderen van de symptomen. Op basis hiervan ontwikkelde
Freud zijn psychoanalytische benadering: het verklaren van normaal en abnormaal gedrag
door onderdrukte herinneringen.
Freud noemde 3 componenten waaruit de persoonlijkheid is samengesteld. Als deze
componenten in conflict zijn, ontstaan er symptomen van psychopathologie. Volgens Freud
proberen we deze symptomen onder controle te houden d.m.v. afweermechanismen.
- Id: instinctieve behoeften (bijv. seksuele behoeften)
- Ego: rationele gedachten
- Superego: morele standaarden
Het gedragsmodel
Dit model stelt dat psychopathologie kan worden gezien als aangeleerde reacties op de
omgeving. Het gedragsmodel zoekt de oorzaken van psychopathologie in gedrag.
Rond 1960 werd de leertheorie opgesteld. Volgens deze theorie leggen mensen associaties
tussen verschillende stimuli waardoor ze nieuwe dingen leren. 2 belangrijke concepten van
de leertheorie zijn klassieke en operante conditionering. Vanuit de leertheorie zijn diverse
behandelmethoden ontwikkeld gericht op gedrag, zoals gedragstherapie (gericht op klassiek
conditioneren) en gedragsmodificatie (gebaseerd op operante conditionering).
Het cognitieve model
Volgens dit model is psychopathologie het resultaat van irrationele gedachten (cognities) en
een biased informatieverwerking. Het model is opgezet door Albert Ellis en Aaron Beck. Ellis
gaat er vanuit dat mensen irrationele gedachten hebben, die niet waargemaakt kunnen
worden (“iedereen moet mij leuk vinden”). Dit veroorzaakt stress. Beck stelt dat depressie
veroorzaakt wordt door negatieve gedachten over zichzelf, de wereld en de toekomst. Deze
gedachten houden de depressie in stand.
Vanuit het cognitieve model is de cognitieve gedragstherapie ontstaan. Deze
behandelmethode is een combinatie van de eerder genoemde gedragstherapie en cognitieve
therapie (zoals opgesteld door Ellis en Beck).
De humanistiek-existentiële benadering (Carl Rogers)
Deze benadering gaat er vanuit dat psychologische problemen kunnen worden opgelost
d.m.v. persoonlijke ontwikkeling, inzichten en zelfactualisatie. Een voorbeeld van een
dergelijke therapie is de client centered therapy. Bij deze therapie staat het inzicht van de
cliënt centraal. De psycholoog gebruikt bij deze therapievorm veel empathie en geeft een
onvoorwaardelijk positieve beoordeling, zodat de cliënt zich aangemoedigd voelt.
2
,Hoofdstuk 2: Wat is de DSM en hoe werkt diagnostiek in de klinische psychologie?
Classificatie van de psychopathologie
Emil Kraepelin was de eerste die een uitgebreide classificatie maakte voor de
psychopathologie. Hij suggereerde dat psychopathologie net als een lichamelijke ziekte
geclassificeerd kon worden in verschillende en aparte pathologieën. Hij kwam met de
term syndroom: een duidelijke set van symptomen.
In 1952 kwam de American Psychiatric Association met de 1e versie van de DSM (Diagnostic
and Statistical Manual): een handboek waarin alle psychische stoornissen staan beschreven.
Inmiddels is de 5e versie van de DSM uitgegeven. Deze geeft de volgende informatie:
- Diagnostische criteria
- Geassocieerde kenmerken
- Differentiaaldiagnostiek
- Beschrijvingen van observeerbaar gedrag (dus geen oorzaken)
Voordelen en nadelen van de DSM
Wakefield suggereerde dat de DSM aan de volgende 4 voorwaarden moest voldoen:
1. Het moet noodzakelijke en voldoende criteria geven voor een correcte differentiële
diagnose
2. Het moet een middel zijn om te kunnen onderscheiden waar psychopathologie (in de
medische of disfunctionele zin) uit niet-gestoorde menselijke omstandigheden bestaat
die vaak worden aangeduid als alledaagse problemen in leven
3. Het moet diagnostische criteria bieden die door verschillende artsen en in
verschillende instellingen kunnen worden toegepast
4. De schrijvers van de DSM moeten geen voorstander zijn van een theoretische
benadering van psychopathologie (theoretische neutraliteit)
De voordelen van de DSM zijn:
- Het bevat een gemeenschappelijke taal voor clinici en onderzoekers
- Het heeft een grotere betrouwbaarheid dan een enkel klinisch oordeel
De nadelen van de DSM zijn:
- Het geeft geen verklaring voor de stoornis dezelfde stoornis kan verschillende
oorzaken hebben en dus misschien verschillende behandelingen nodig hebben
- Het is een categorisch systeem, terwijl er bewijs is dat psychopathologie
dimensionaal is
- Het onderscheid tussen normaal en abnormaal functioneren is arbitrair
- Er is veel samenhang en overlap tussen stoornissen (comorbiditeit)
- Er ontbreekt een tijds- en levensloopperspectief
- Het is gevoelig voor politieke en economische invloeden
Goede psychologische gezondheid wordt door de volgende factoren bepaald: een goede
perceptie van de werkelijkheid, zelfkennis en bewustzijn van je eigen gedrag, emoties,
controle over je eigen gedrag, zelfvertrouwen en waardering van jezelf, het vermogen om
relaties aan te gaan en te behouden en een positieve kijk op het leven.
Een schaal die bij het meten van aanpassingsvermogen gebruikt kan worden, is de Global
Assessment of Functioning Scale (GAF).
Binnen de psychopathologie wordt gebruik gemaakt van verschillende manieren om een
cliënt te onderzoeken. Voordat er een diagnose wordt gesteld, moet er eerst informatie
verzameld worden over de symptomen bij de cliënt. Dit kan door verschillende soorten
onderzoek gedaan worden. Hierbij moet rekening gehouden worden met de betrouwbaarheid
en validiteit van deze methoden.
Methoden voor diagnostiek
Er zijn verschillende methoden voor diagnostiek, deze zullen hieronder besproken worden.
3
, Klinische interviews
Klinische interviews zijn informele gesprekken tussen 2 of meer mensen waarbij het
verkrijgen van informatie over de persoon het doel is. Dit is meestal de eerste vorm van
contact tussen cliënt en psycholoog. Bij klinische interviews is het belangrijk een
vertrouwensband te creëren, uit te kunnen leggen waarom je iets wilt weten en iemand aan
te kunnen moedigen om dingen te vertellen.
Er zijn 2 soorten klinische interviews:
- Ongestructureerd interview: hierbij worden er veel open vragen gesteld. De richting
en onderwerpen van het gesprek worden vooral bepaald door het antwoord dat de
cliënt geeft op deze vragen
- Gestructureerd interview: de volgorde en de gedetailleerde informatie die wordt
gevraagd zijn van tevoren vastgelegd. Met dit soort interviews wil de psycholoog iets
zeggen over de specifieke manier van functioneren of over een diagnose. Een
techniek voor deze vorm van interviewen is het Structured Clinical Interview for DSM-
5 (SCID-5): een vertakkende vorm van interviewen waarbij het antwoord op de ene
vraag de volgende vraag bepaald
De nadelen van klinische interviews zijn: erg lage betrouwbaarheid (door vooroordelen van
zowel de psycholoog als de cliënt) en de mogelijkheid van cliënten om te liegen.
Psychologische tests
Psychologische tests kunnen zowel schriftelijk als digitaal worden afgenomen. Deze tests
zijn meer gestructureerd dan interviews. De meeste psychologische tests zijn gebaseerd op
de psychometrische benadering: bepaalde kenmerken zijn bij iedereen in een bepaalde mate
aanwezig.
De voordelen van psychologische tests zijn: de cliënt wordt op 1 of meer specifieke
kenmerken getest, de vragen worden op zo’n manier beantwoord dat ze makkelijk gescoord
kunnen worden, de resultaten kunnen vergeleken worden met een normgroep
(standaardisatie) en de tests zijn meestal grondig getest zodat vaststaat dat ze zowel
betrouwbaar als valide zijn.
Persoonlijkheidstests
Persoonlijkheidstests proberen de belangrijkste persoonlijkheidstrekken van een persoon in
kaart te brengen. De meest bekende test voor persoonlijkheid is de Minnesota Multiphasic
Personality Inventory (MMPI). Hierbij duidt een score van 70 op een verhoogde kans op een
psychopathologische stoornis.
Tests voor specifieke trekken
Deze tests gaan in op 1 psychopathologisch gebied (bijv. niveau van angst, depressie of
woede). Deze tests meten meestal direct observeerbaar gedrag, maar ze kunnen ook
gebruikt worden voor het meten van hypothetische constructen. Hierbij wordt de score op
een bepaald kenmerk afgeleid uit de antwoorden op meerdere vragen.
Het nadeel van tests voor specifieke trekken is dat ze meestal niet erg representatief zijn
voor een trek of stoornis.
Projectieve tests
Projectieve tests bestaan uit een aantal vaste stimuli die aan de cliënt worden voorgelegd
waarna de cliënt de stimuli moet interpreteren. Bekende projectietests zijn de Rorschach
Inkblot Test, de Thematic Apperception Test (TAT) en de Sentence Completion Test (hierbij
moeten zinnen aangevuld worden).
De nadelen van projectieve tests zijn: lage betrouwbaarheid en validiteit (door dubbelzinnige
stimuli), culturele bias en er komt uit andere, meer valide tests vaak een andere diagnose.
4
