Health and Medical psychology – Being and staying healthy
Als gezondheidszorgpsychologen weet je veel over de interactie tussen lichaam en geest. Andere
onderwerpen binnen de gezondheidszorgpsychologie zijn zelfmanagement, coping, preventie en
gezondheidspromotie. Er wordt niet zozeer gefocust op het probleem, maar meer op de manier hoe je met
een bepaald probleem om kan gaan en/of hoe je je kan aanpassen aan een bepaalde levensgebeurtenis. Dit
zorgt ervoor dat we ook kijken naar sterke kanten en bronnen die de persoon in kwestie kan inzetten om te
dealen met de situatie. Daarnaast wordt natuurlijk ook aandacht besteed aan de invloed van stress op ziekte.
Samenvattend kan je de gezondheidspsychologie dus in drie punten beschrijven, namelijk:
1. De medische psychologie legt de nadruk op de individuele krachten van het individu
2. De interactie tussen lichaam en geest speelt een belangrijke rol
3. Een belangrijk aspect van de medische psychologie is preventie
Preventie
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen drie verschillende vormen van preventie. Dit zijn de primaire
preventie, de secundaire preventie en de tertiaire preventie. De primaire preventie richt zich op mensen die
(nog) niet ziek zijn. Ze hebben geen klachten en symptomen en zijn in staat om normaal te functioneren. Je
kunt bijvoorbeeld denken aan preventieve maatregelen en het promoten van gezonden leefstijlen. Secundaire
preventie richt zich op diegene met vroege symptomen. Hier kun je bijvoorbeeld denken aan een vroegtijdige
behandeling of een screeningsonderzoek. Tertiaire preventie vindt pas later in het proces plaats, bijvoorbeeld
wanneer je een onomkeerbare gebeurtenis meemaakt (e.g. hartaanval). Wat er gebeurd is kun je niet meer
terugdraaien. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan een revalidatietraject. Samenvattend:
- Primaire preventie zich richt op het voorkomen van een probleem, ziekte of gevolg. De doelgroep bij deze
vorm van preventie zijn gezonde mensen.
- Secundaire preventie richt zich op het (vroegtijdig) opsporen van ziekte, het behandelen van deze ziekte
of het voorkomen van het ontstaan van meer serieuze klachten. De doelgroep van deze vorm zijn
individuen die een verhoogt risico lopen om een bepaalde ziekte of aandoening te ontwikkelen.
- Tertiaire preventie richt zich op de complicaties die zich voor kunnen doen na het doormaken van ziekte
of bijvoorbeeld een hersenbloeding. Daarnaast wordt getracht om verergering van de symptomen te
voorkomen door het opstellen van een zo optimaal mogelijk zorgplan (zelfregulatie). De doelgroep bij
deze vorm van interventie zijn zieke mensen.
Gezondheid
Je kan op verschillende manieren naar gezondheid kijken. Je kan de gezondheid zien als het ‘niet ziek zijn’.
Dit uit zich bijvoorbeeld aan weinig huisartsbezoeken. Ook kan je de gezondheid zien als een soort van bron
waar je uit kan putten. Een goede gezondheid betekent dat je sterk bent en snel hersteld. Ook kan de
gezondheid worden beschouwd als een vorm van gedrag: ‘Ik zorg goed voor mezelf’. Sporters zullen hun
gezondheid vaak beschouwen als determinant voor fysieke fitheid en vitaliteit (energie). Ook kan er een
psychologisch component bij de gezondheid komen kijken. Gezondheid zorgt er immers voor dat je balans
kan ervaren in je leven en plezier kunt hebben. Tot slot kan je gezondheid zien als een bron om te kunnen
doen wat je wil doen.
World Health Organisation: definitie
“Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease
or infirmity”. Deze definitie is niet aangepast, hoewel er wel kritiek op is.
Gezondheid en ziekte
Je kunt je afvragen hoe mensen ziek kunnen worden. Bij een biomedisch model wordt er alleen gekeken naar
biologische en medische oorzaken voor ziekte. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan de blootstelling aan
giftige stoffen en een niet-efficiënte immuunrespons. Daarbij kan ook gezondheidsgedrag een rol spelen.
Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld voldoende slaap en gezond eten. Tot slot kunnen emoties zoals stress
en sociale relaties ook van invloed zijn op het algeheel welbevinden. Een veel gebruikt model om ziekte te
verklaren is het biopsychosociaal model. Dit model zal hieronder kort worden besproken.
,Biopsychosociaal model
Zoals te zien is in onderstaande afbeelding kan er onderscheid worden gemaakt tussen biologische,
psychologische en sociaal contextuele factoren. Het biopsychosociaal model gaat ervanuit dat het lichaam en
de geest tezamen (de invloed van) gezondheid en ziekte bepalen. Het is een consequentie van het samenspel
tussen biologie (e.g. genen, ziekteverwekkers), psychologische elementen (emoties, cognities en gedrag) en
sociale factoren (e.g. normen en de sociaal culturele achtergrond).
Alameda onderscheidde zeven verschillende gezondheidsfactoren voor een lang leven:
1. Slaap 7-8 uur
2. Eet niet tussen maaltijden in
3. Ontbijt regelmatig
4. Behoud een gezond gewicht
5. Beweeg regelmatig
6. Beperk de alcoholinname
7. Rook niet
Type gezondheidsgedragingen
Matarazzo maakte onderscheid tussen twee verschillende aspecten van gezondheidsgedrag, namelijk:
1. Gedragsmatige pathogenen: roken, alcohol en drugsgebruik, wisselende sekspartners, onveilige seks,
rijden met drank op, geen oorbescherming tijdens festivals.
2. Gedragsmatige immunogenen: fysieke activiteit, gezond voedsel, zonnebescherming, het dragen van een
helm, vaccinaties en het gebruik van medicijnen.
Gedragsverandering: waarom?
Er zijn verschillende redenen om ongezond gedrag te willen veranderen naar gezond gedrag. Hier zullen we
verschillende redenen bespreken.
Mortaliteit en morbiditeit
Allereerst is gezondheidsgedrag gerelateerd aan morbiditeit en sterfte. Kennis hierover is essentieel. Zo
gingen er in de jaren 1900 heel veel mensen dood aan infecties. Dit bleek echter veroorzaakt te worden door
een gebrekkige hygiëne.
Soci demografische verschillen in gezondheid vergroten de sociaal economische verschillen
Een voorbeeld hiervan is dat er in sommige culturen ongezonder wordt gegeten. Dit ongezonde gedrag wordt
versterkt bij een lage SES, hetgeen er uiteindelijk voor zorgt dat deze mensen bijvoorbeeld eerder sterven.
Risicogedrag
Risicogedrag komt vaak voor. Anders gezegd: dit gedrag is prevalent.
Gezondheidsgedrag: niet altijd een geïnformeerde keuze.
Gezondheidsgedrag is niet altijd een geïnformeerde keuze. Als we bijvoorbeeld kijken naar hoe zaken zijn
ingedeeld, dan wordt het ons heel erg makkelijk gemaakt om ongezonde keuzes te maken. Er zijn in de
universiteit bijvoorbeeld vaak liften en men verzuimd daarom om de trap te nemen.
Samenvattend zijn de belangrijkste redenen om gezondheidsgedrag te beïnvloeden dus:
- Gezondheidsgedrag is gerelateerd aan mortaliteit
- Gezondheidsgedrag is gerelateerd aan morbiditeit en kwaliteit van leven
- Ongezond gedrag komt vaak voor
- Verschillen in prevalentie van gedrag
- Gezondheidsgedrag is niet altijd gebaseerd op een geïnformeerde keuze.
,Determinanten van gedrag
Er zijn verschillende factoren die gedrag kunnen verklaren. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan
interpersoonlijke factoren, individuele factoren, structurele factoren, factoren binnen ons
gezondheidssysteem en factoren die beïnvloed worden door de omgeving waarin wij leven. Ik zal deze
factoren hieronder kort even toelichten met wat voorbeelden.
Sociale cognitie
Health belief model
Bij dit model staan twee begrippen centraal. Dit zijn de waargenomen kwetsbaarheid (perceived
vulnerability) en de ernst die men hecht aan het hebben of krijgen van een bepaalde aandoening (perceived
severety). Dit model speet dus heel erg in op angst (e.g. angst speelt in dit model een sleutelrol). Angst in
combinatie met het vertrouwen dat je hebt in jezelf (efficacy) bepaalt het al dan niet ontstaan van gedrag.
Theory of Reasoned Action
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen verschillende sociale normen, zoals descriptieve normen,
injuctieve normen, sociale normen en sociale support.
Sociale leertheorie / cognitieve theorie
Bij deze theorieën staat de uitkomst en de verwachting centraal. Specifiek wordt hierbij gekeken naar de
mate waarin iemand vertrouwd in zichzelf (zelf efficacy) en de te verwachten uitkomsten die iemand in
gedachten heeft als hij of zij bepaald gedrag gaat vertonen.
Samenvatting van sociaal cognitieve modellen
Een korte samenvatting van de sociaal cognitieve modellen is dat mensen zullen veranderen als zij geloven
dat zij een hoger risico hebben om een ziekte op te lopen. Als dit samengaat met het idee dat deze ziekte
ernstige gevolgen kan hebben dan faciliteert dit de gedragsverandering. Daarbij moeten zij wel geloven dat
een verandering in het gedrag deze kwetsbaarheid en ernst kan veranderen. De voordelen moeten opwegen
tegen de geanticipeerde nadelen. Tot slot is het vertrouwen in eigen kunnen van belang. Mensen zullen ook
daadwerkelijk veranderen wanneer hun attitude en outkomstverwachtingen van een bepaalde
gedragsverandering positief is en wanneer de sociale normen positief zijn.
, Health and Medical Psychology – Gedragsverandering
Motivatie
Het beïnvloeden van de motivatie
In de loop der jaren zijn er verschillende gedragsveranderingstheorieën ontwikkeld. Vroege theorieën zijn
gericht op het direct aanspreken van de mens: “Het kan jou ook gebeuren!’. Latere theorieën richtte zich al
meer op positieve aanmoediging: ‘Je kan dit!’. Later werd dit meer: ‘Alleen als je zelf wil!’ en nu is het
vooral: ‘Hou je aan je goede voornemens!’
Het kan jou ook overkomen!
Voorbeeld van twee gedragsveranderingsmodellen die deze theorie aanhouden zijn het Health Belief Model
en de Protection Motivation Theory. Denk even terug aan vorige week. We hebben in deze week de
perceived vulnerability behandeld (Help, ik kan deze ziekte ook krijgen). Daarnaast hebben we kort
stilgestaan bij perceived severity (en dat zou verschrikkelijk zijn!). Deze theorieën maken vooral gebruik van
angst inducerende methoden. Je kan hierbij denken aan informeren en overtuigen, maar ook aan modeleren
en anticiperen op spijt. Twee voorbeelden hiervan zijn onderstaand weergegeven:
Parallelle verwerkingsmodel
Vertrouwen in eigen kunnen Geen vertrouwen in eigen kunnen
Hoge dreiging – hoog risico Controle van gevaar – beschermende Controle van angst – ontkenning van
maatregel tegen gezondheidsdreiging gezondheidsdreiging
Lage dreiging – weinig risico Relatief beperkte beschermende Vaak geen bewustzijn van de
maatregelen – weinig motivatie (potentiele) gezondheidsdreiging
Angst aanjagen werkt alleen in combinatie met respons efficacy (vermindering van de dreiging is mogelijk)
en self efficacy (geloven in eigen kunnen om gedrag te veranderen / waargenomen gedragscontrole).
Je kan het!
Bij deze tijdsperk was Bandura met zijn sociale leertheorie erg betrokken. Deze stelt dat
uitkomstverwachtingen en zelf efficacy het gedrag kunnen bepalen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper pavlov. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
