Samenvatting sociale wetenschappen
Week 1
Leerdoelen:
- De DIO kan het model van Lalonde uitleggen en een koppeling maken met het ASE-
model.
- De DIO kan uitleggen wat het doel is van het ASE- model.
- De DIO kan het begrip intentie in een casuïstiek context toepassen.
- De DIO kan uitleggen wat het begrip determinant betekent.
- De DIO kan de determinanten van het ASE-model herkennen in een casus/ de
praktijk.
- De DIO kan het ASE- model toepassen om gedrag te verklaren
Het model van Lalonde
Het model van Lalonde laat zien dat er veel factoren zijn
die bijdragen aan de gezondheid (determinanten van
gezondheid). Gedrag van mensen (leefstijl) is slechts één
daarvan, overigens wel een belangrijke, waaraan nog veel
winst valt te behalen. Lalonde noemt in zijn
determinantenmodel van gezondheid daarnaast endogene
(biologische) factoren, fysieke omgeving, sociale omgeving
en (gezondheids)zorg.
Endogene, biologische factoren
Geslacht, leeftijd, erfelijke eigenschappen en etniciteit. Om van deze laatste factor een
voorbeeld te geven: bij hindoestanen komt diabetes mellitus vaker voor. Deze factoren
beïnvloeden de gezondheid en zijn niet of nauwelijks te veranderen. De gezondheid van
groepen mensen wordt echter veel meer bepaald door andere, wel beïnvloedbare factoren.
Fysieke omgeving
De kwaliteit van water, lucht, behuizing, veiligheid in en om huis en het binnenhuismilieu. De
bouwconstructies, bouwmaterialen, installaties en gebruik van ruimte maken de
leefomgeving meer of minder gunstig voor de gezondheid. Daarnaast zijn ook de ruimte en
veiligheid buitenshuis, verkeer, de fysieke werkomstandigheden en de aanwezigheid van
straling van belang. De fysieke omgeving is in beperkte mate door individuele mensen te
beïnvloeden. Overheid en overheidsbeleid hebben daar meer invloed op.
Sociale omgeving
Gezondheid beïnvloedende factoren in de sociale omgeving zijn wat mensen in de directe
leefomgeving en werkomgeving denken en doen. Familie, vrienden, klas- en studiegenoten,
leraren, buren en collega’s hebben een grote invloed op het gedrag van mensen. De ‘sociale
omgeving’ is in beperkte mate door individuele personen zelf te beïnvloeden. Wat iemand in
zijn eentje misschien niet kan, kan hij door een gezamenlijke inspanning misschien wel. In
dat geval verdient het de voorkeur om mensen uit de omgeving te betrekken bij
gezondheidsprojecten. Dat kan bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan de familie en
aan leef- en werkverbanden. Op die manier kan de sociale omgeving een positieve invloed
hebben op de gezondheid.
, Leefstijl
Bewegen, roken, alcoholgebruik, voeding, veilig vrijen en ontspanning. Het ministerie van
VWS heeft die gedragingen aangeduid met BRAV(V)O. (Sommigen voegen een tweede V toe:
zorgen voor veiligheid in en om huis, als onderdeel van iemands leefstijl.) Het is overduidelijk
dat leefstijl zelf voor een deel wordt bepaald door factoren van buitenaf en zeker niet alleen
door individuele moge- lijkheden en keuzes (zie paragraaf 1.4). Leefstijl is wel tot op zekere
hoogte door individuen te beïnvloeden en daarom erg belangrijk. Dit onderdeel van het
dagelijks leven hebben mensen min of meer in eigen hand.
Zorg
De beschikbaarheid, toegankelijkheid en het gebruik van medische zorg. Daarvoor is nodig
dat mensen weten bij welke klachten ze hulp moeten zoeken, dat daarvoor behandeling
bestaat en dat de zorg betaalbaar is. En, ten slotte, dat mensen daadwerkelijk hulp vragen of
gebruik- maken van voorzieningen.
Determinant: Een element of omstandigheid die bepalend is.
ASE-Model
Dit model verklaart het proces van ontstaan van motivatie om bepaald gedrag uit te voeren
(de gedragsintentie) tot het feitelijk uitvoeren van dat gedrag. Anders gezegd: dit model laat
zien door welke factoren of determinanten de gedragsintentie tot stand komt en hoe deze
vervolgens omgezet wordt in feitelijk gedrag. Er zijn drie determinanten die samen de
intentie tot een bepaald gedrag voortbrengen:
Attitude: ideeën en opvattingen die mensen hebben over bepaald gedraag (beliefs), hun
overwegingen en beleving van voor- en nadelen van dat gedrag. Het gaat om wat mensen
vinden, niet of hun ideeën juist zijn of op feiten gebaseerd. Je kan verschillende soorten
beliefs hebben:
- Cognitieve beliefs: gerelateerd aan kennis (bewegen is gezond).
- Affectieve beliefs: gerelateerd aan gevoel en emotie (bewegen is leuk).
- Conatieve beliefs: gerelateerd aan gedrag (bewegen is een gewoonte).
Sociale invloed: de rol aan van ideeën, opvattingen en feitelijke gedragingen van de mensen
in directe leefomgeving. Belangrijk hierbij zijn de subjectieve norm, de sociale steun, de
sociale druk en modeling (rolmodellen). De invloed van de sociale omgeving wordt niet
alleen bepaald door wat anderen écht vinden, maar ook door wat we dénken dat de
omgeving vindt (normative beliefs).
Eigen effectiviteit: in hoeverre mensen denken dat zij in staat zijn het voorgenomen gedrag
(de gedragsintentie) uit te voeren. Oftewel: het geloof in eigen kunnen. Hier gaat het niet
om wat we daadwerkelijk kunnen, maar om wat we denken te kunnen. Er zijn twee factoren
die invloed kunnen hebben op je eigen effecitiviteit:
- Control beliefs: de mate waarin mensen denken zelf de capaciteiten en
mogelijkheden te hebben om het gedrag uit te voeren (zoals kennis, vaardigheden).
- Power of control: de mate waarin de persoon deze factoren (zoals kennis en
vaardigheden) denkt te kunnen beïnvloeden.
