Inleiding forensische pedagogiek
en psychologie samenvatting
Week 1
Urie Bronfenbrenner’s theorie voor menselijke ontwikkeling
Bronfenbrenner staat bekend om zijn ecologische systeemtheorie, die de invloed van verschillende
omgevingsniveaus op de ontwikkeling van individuen beschrijft. Dit artikel onderzoekt hoe
Bronfenbrenner theorie is geëvolueerd van de oorspronkelijke ecologische benadering naar wat hij
later de bio-ecologische theorie noemde.
Ecologische systeemtheorie: hij legde de nadruk op de interactie tussen een individu en verschillende
omgevingsniveaus, zoals het microsysteem (directe omgeving, zoals familie en school), het
mesosysteem (interacties tussen microsystemen), het exosysteem (invloeden van externe omgevingen
die het individu niet direct ervaart) en het macrosysteem (cultuur en bredere sociale context).
Bio-ecologische theorie: later werden biologische componenten toegevoegd, waarbij hij het belang
van persoonlijke kenmerken en genetische factoren erkende. Deze vernieuwde benadering benadrukt
het samenspel tussen biologische factoren en omgevingsinvloeden in de menselijke ontwikkeling.
PPCT-model: ontwikkelingsprocessen worden beïnvloed door;
Proces: proximale processen (directe interacties in de omgeving)
Persoon: kenmerken van het individu
Context: verschillende ecologische systemen
Tijd: de invloed van tijd op zowel korte terwijl als over de levensloop
,Developmental cascades
Een ontwikkelingscascade zijn cumulatieve gevolgen van interacties en transacties binnen en tussen
ontwikkelingssystemen die invloed hebben op verschillende niveaus en domeinen van functioneren
over de tijd. Dit kan leiden tot positieve of negatieve uitkomsten in de ontwikkeling. Deze effecten
zijn niet tijdelijk, maar kunnen het ontwikkelingspad van een individu veranderen. Het laat zien dat
ontwikkelingsprocessen complex zijn en hoe factoren in één domein invloed uit kunnen oefenen op
andere domeinen, wat kan leiden tot verdere ontwikkeling of problemen in de toekomst.
Zowel adaptieve als maladaptieve functies en gedragingen kunnen zich over de tijd verspreiden. Dit
heeft belangrijke implicaties voor causaliteit, preventie en behandeling van psychopathologie.
Adaptief: gedragingen of functies die bijdragen aan een gezonde ontwikkeling
Maladaptief: gedragingen of functies die de ontwikkeling kunnen ondermijnen
Tijdig en gericht ingrijpen kan negatieve cascades onderbreken of positieve cascades bevorderen.
Interventies zijn vaak gericht op het verbeteren van competenties in domeinen die andere problemen
kunnen veroorzaken of kunnen verminderen. Goed getimede interventies kunnen negatieve cascades
onderbreken of positieve cascades bevorderen, door te focussen op het verbeteren van vaardigheden in
een domein dat andere domeinen kan beïnvloeden.
Bepaalde indicatoren van succes of problemen in de kindertijd zijn voorspellend voor aanpassingen in
de volwassenheid. Zo zijn cognitieve competentie en sociaal gedrag sterke voorspellers voor
toekomstige uitkomsten.
Cascade-effecten kunnen verklaren waarom sommige gedragsproblemen in de kindertijd leiden tot
bredere moeilijkheden in de volwassenheid, zoals de comorbiditeit van aandoeningen zoals
gedragsstoornissen. Cascade-effecten zijn mechanismen die verklaren hoe zowel adaptieve als
maladaptieve functies zich over de tijd verspreiden en ontwikkeling kunnen bevorderen of
ondermijnen. Ze kunnen verklaren waarom sommige problemen in de kindertijd leiden tot
wijdverspreide moeilijkheden in de volwassenheid, terwijl andere dat niet doen.
Succes in vroege ontwikkelingsdomeinen kan de ontwikkeling van nieuwe competenties in latere
domeinen ondersteunen, wat wordt beschreven als “competentie brengt competentie voor”. Falen in
belangrijke ontwikkelingsdomeinen heeft ook belangrijke consequenties voor psychologisch welzijn
en functioneren in andere domeinen. Dit impliceert dat een tekort aan competentie in een domein kan
leiden tot problemen in andere domeinen.
Er is een model ontwikkeld (Dual failure model) dat beschrijft hoe gedragsproblemen in de vroege
kindertijd, voorkomend uit ineffectief ouderschap, leiden tot problemen in zowel academische als
sociale competentie op school. Deze falen kunnen op hun beurt bijdragen aan depressieve gevoelens
en verdere antisociale gedragingen.
Er zijn ook minpunten aan het testen van cascade-modellen:
Het vereist longitudinale gegevens en complexe statistische analyses. Dit kan moeilijk zijn,
gezien de noodzaak om stabiliteit en covariantie in gegevens te controleren.
Het is belangrijk om te begrijpen wanneer de processen die achter de cascades liggen
beginnen en versnellen. Dit heeft implicaties voor de timing van preventieve interventies.
Zelfs met sterke statistische modellen kunnen er alternatieve verklaringen zijn voor
waargenomen cascade-effecten. Het is essentieel om derde variabelen te overwegen die de
relatie tussen de variabelen zouden kunnen beïnvloeden
,Morele plicht tot effectieve forensische orthopedagogiek
De doelgroep van de forensische orthopedagogiek is moeilijk te bereiken. Om deze doelgroep te
bereiken, en om een hulpverleningsrelatie op te bouwen, is veel geduld en een groot
incasseringsvermogen nodig. Het betreft multi-probleem gezinnen, omdat er sprake is van meerdere
problemen op verschillende leefgebieden, die elk aangepakt zouden moeten worden om de gezinnen te
helpen. Vaak spelen problemen al generaties lang. Dit maakt behandeling en begeleiding van deze
gezinnen complex en uitdagend.
Forensische jeugdzorg is die vorm van jeugdhulp waarbij sprake is van dusdanig ernstige
omstandigheden dat justitieel ingrijpen noodzakelijk is of dreigt. Dit kan via;
Civielrechtelijke weg: de veiligheid van kinderen is dusdanig in het geding dat OTS is
uitgesproken. Het zijn gezinnen waarbij sprake is van complexe problematiek en waar in ieder
geval sprake is van onveiligheid: van kinderen in de leeftijdscategorie tussen 9 maanden en 19
jaar.
Strafrechtelijke weg: gedwongen jeugdhulp voor jongeren tussen de 12-18 jaar die een
strafbaar feit gepleegd hebben.
Beide richtingen worden uitgevoerd onder regie van gecertificeerde jeugdbeschermingsinstellingen.
Onder deze regie worden verschillende interventies aangeboden aan de jongeren en hun gezinnen. De
zorg die ingezet wordt is niet vrijblijvend en dus moet deze effectief en niet schadelijk zijn.
Effectiviteit Forensische jeugdzorg = een afname van problematiek op dusdanige wijze dat
justitieel ingrijpen niet meer nodig is; recidivekans neemt af en kind veiligheid is voldoende
gewaarborgd.
Bij een substantieel deel van de jeugdigen en gezinnen die verwezen worden naar justitiële
interventies, deze interventies niet voldoende effectief zijn. Maar de interventies die opgelegd worden
bereiken niet de gehele doelgroep en bij die gezinnen die wel bereikt worden, blijken de interventies
niet voor iedereen effectief te zijn. Er is dus sprake van een groep “onbehandelbare”.
Ondanks de oprichting van de NJI-databank en de verscheidene Erkenningscommissies, worden in
Nederland nog altijd interventies aangeboden aan kinderen en jeugdigen, waarvan van een deel de
effectiviteit niet aangetoond is. Als er wel effectonderzoek gedaan is, blijkt dat voor de
onbehandelbare de interventies niet voldoende effectief zijn.
Behandeling voor onbehandelbare is ingewikkeld, omdat er sprake is van complexe problematiek op
vele gebieden. De problemen die kinderen in deze gezinnen laten zien zijn ingebed in een breder web
van problemen die op elkaar inwerken en elkaar in stand houden. Veel van deze problemen staan het
kunnen profiteren van hulp in de weg, maar het oplossen ervan valt juist weer buiten het mandaat van
jeugdhulp (schulden, levensbehoeften, huisvesting…).
Gezinnen zijn hulp- en zorg- vermijdend, deels vanwege een slecht beeld van jeugdhulp (ze
komen je kind halen), deels vanuit de behoefte om problemen binnenskamers te houden.
Praktische problemen kunnen het gebruik van jeugdhulp in de weg staan.
Bij gedwongen jeugdhulp spelen ook motivatieproblemen een rol.
Reden waarom interventies mogelijk niet effectief zijn, kan liggen in kenmerken van interventies:
Interventies die aantoonbaar effectief zijn in Nederland en in het buitenland, zouden het
uitgangspunt moeten zijn voor het verbeteren van de zorg voor onbehandelbare.
Er moet specifiek gezocht worden hoe dit aanbod aangepast kan worden om effectiever te zijn
voor deze complexe doelgroep, zonder de cruciale kenmerken die de interventies evidence-
based maken aan te tasten.
- Een programma wordt vaak ontwikkeld voor een specifiek probleem, en uitgevoerd onder
streng gecontroleerde condities. In deze omstandigheden zijn er vaak effecten zichtbaar
(efficacy). Bij (effectiveness) onderzoek zijn de omstandigheden in alledaagse praktijk en
daarom mogelijk minder effectief.
Het gat tussen labonderzoek en klinische praktijk moet gedicht worden, want dat is de
belangrijkste verklaring voor het uitblijven van sterke effecten in alledaagse praktijk.
, Juist bij de forensische doelgroep is het soms noodzakelijk om flexibel te werken, afgestemd
op de problematiek van de doelgroep. Bij gebrekkige programma integriteit wordt het
programma wegens verschillende redenen niet uitgevoerd zoals bedoeld en zijn daarmee niet
effectief.
Bovendien wordt gezegd dat de focus op interventie strategieën en programmafactoren niet zo zinvol
is, maar dat kenmerken van de hulpverlener maken dat een interventie al dan niet werkt. Dat is erg
stellig, maar wel is van belang wie de zorg uitvoert; het professionaliteitsbeginsel.
Algemene werkzame factoren; zoals therapeutische alliantie en motivatie van de cliënten
- Therapeutische alliantie; stem van de cliënt in behandeling en de richting ervan zijn steeds
meer zichtbaar
Het bewerkstelligen van motivatie en een goede therapeutische relatie is juist bij gedwongen zorg
uitdagend.
Een andere verklaring zou kunnen komen doordat de theoretische basis van gedragsproblematiek
gebaseerd is op longitudinale onderzoeken in at risk populaties. Deze lijken niet voldoende op de
gezinnen die er het ergst aan toe zijn, zoals de onbehandelbare, en daardoor zijn deze gegevens minder
toepasbaar. In een delinquente groep voorspelde de kwaliteit van de relatie met leeftijdsgenoten
delinquent gedrag, maar in een niet-delinquent werd dit niet gevonden. Een interventie gericht op het
verbeteren van relatie kwaliteit als behandeling is wel zinvol, maar niet als preventie.
Een andere verklaring voor gebrek aan effectiviteit zou kunnen liggen in het type risicofactoren dat
aanwezig is in de gezinnen. Risicofactoren worden beschreven als factoren die de kans op een
ongunstige ontwikkelingsuitkomst vergroten. De kans hierop neemt toe met het aantal aanwezige
risicofactoren. Interventies, om effectief te zijn, zouden zich moeten richten op de aanwezige
risicofactoren bij de jeugdigen en op hun behoeften, rekening houdend met hun mogelijkheden.
Mogelijk is er bij gezinnen die steeds recidiveren qua zorg gebruik en probleemgedrag van kinderen
sprake van onveranderbare risicofactoren die de kans van slagen van een interventie negatief
beïnvloeden. Ook is de vraag of bestaande interventies zich op passende wijze op de juiste
risicofactoren richten. Wel is denkbaar dat sterke beschermende factoren kunnen compenseren voor
risicofactoren waardoor de uitkomst mee kan vallen.
Een psychische stoornis kan de oorzaak zijn van de aanwezige gedragsproblemen. De aanwezigheid
van een specifieke psychische stoornis kan ook een verminderde behandelingsrespons verklaren of
interventies kunnen niet voldoende responsief zijn als gevolg van specifieke psychopathologie.
Behandelrespons kan verminderd zijn bij:
Neurobiologische kenmerken van de aanwezige problemen
- De behandelrespons is minder groot bij kinderen met een gedragsstoornis met een lage
hartslag. En afwijkende stressrespons hangt samen met verminderde behandeleffecten.
Persoonlijkheidspathologie
- Persoonlijkheidskenmerken houden verband met variaties in behandeluitkomsten. Vooral
individuen met callous/unemotional kenmerken, laten minder gunstige behandeleffecten
zien.
Bij veel onbehandelbare wordt geen passend zorgaanbod, responsief voor de mogelijkheden van de
jongeren, rekening houdend met risico en protectieve factoren gedaan. De samenwerking tussen ketens
moet verbeterd worden. Desnoods gefaciliteerd moet worden om te voorkomen dat onnodig tijd
verloren gaat met steeds opnieuw dezelfde vragen stellen aan mensen om een beeld van problematiek
te krijgen. Regionale samenwerking tussen alle instanties is van belang. Als deze samenwerking goed
loopt, moet het ook mogelijk zijn om de benodigde, maar nog ontbrekende stukjes diagnostiek op
korte termijn in te kopen bij collega instellingen.
Door de transitie in de jeugdzorg moet de generalist op wijkniveau de kleinere problemen aanpakken
en op het juiste moment opschalen naar de forensische jeugdzorg. Misschien is een specialist in het
voorveld nodig: iemand die in staat is onbehandelbare te identificeren en adequate diagnostiek uitvoert
