Complete en duidelijke samenvatting van het vak grondrechten met alle verplichte literatuur, arresten, artikelen en hoorcolleges uitgewerkt per hoorcollege. Door deze samenvatting heb ik het vak afgesloten met een 9,5!!!
HOORCOLLEGE 1; grondrechtenbescherming en de nationale
rechtsorde
HOOFDSTUK 1; inleiding
Grondrechten kunnen worden omschreven als fundamentele rechtsnormen die de strekking hebben
het individu persoonlijke vrijmarginheid en een menswaardig bestaan te verzekeren en die de
handelingsvrijheid van met name de overheid beperken (afweermechanisme). Ze zijn een van de vier
beginsel van de democratische rechtsstaat. Ze beschermen minderheden tegen tirannie van de
meerderheid.
Grondrechten zijn niet hetzelfde als mensenrechten. Grondrechten zijn rechten van de mens en
burgerrechten (verbonden aan het staatsburgerschap). Rechten van de mens komen aan eenieder
toe terwijl, burgerrechten slechts toekomen aan de staatsburger van die staat.
Elementen van grondrechten:
‘A’ (iemand) heeft
een aanspraak (recht) op ‘X’
jegens ‘B’
berustend op ‘Y’ berustend op een juridische basis van aanspraken
af te dwingen voor ‘C’ je moet het recht kunnen afdwingen
Grondrechten zijn verbonden met de opkomst van de idee van de rechtsstaat. De rechtsstaat is
namelijk gestoeld op een viertal pijlers:
1. Legaliteit
2. Machtenscheiding
3. Rechtsbescherming door een onafhankelijke rechter
4. Grondrechten zonder grondrechten kan de wetgever nog kut wetgeving maken die de rechter
dan vervolgens gewoon door de wet te volgen kan toepassing. Met grondrechten kan dit dus niet
meer, een rechtstaat zonder grondrechten is onmogelijk.
Rechtsbronnen grondrechten:
Nationale juridische bronnen
o Grondwet hoofdstuk 1 maar je vind ook nadere uitwerkingen in andere wetten zoals
algemene wet gelijke behandeling (= gelijkheidsbeginsel)
o Nadere uitwerking van grondrechten in wetgeving bijv. algemene wet gelijke
behandeling
o Jurisprudentie
Europese Unie juridische bronnen
o Het Handvest van de grondrechten van de Europese unie
o Algemene beginselen van EU-recht
Internationale juridische bronnen
o EVRM
o IVBPR
o IVESCR
o Overige verdragen
o Jurisprudentie
Daarnaast nog in algemene rechtsbeginselen.
De grondrechten nemen in het Nederlands recht een steeds belangrijkere positie in. Dit komt
doordat:
, De werkingssfeer van grondrechten neemt toe omdat de grondrechten in aantal groeien en
de reikwijdte van al langer bestaande grondrechten wordt opgerekt.
o Verticaal traditionele functie
o Horizontaal moderne functie, tegenwoordig kennen grondrechten ook een
horizontale functie.
Aan beperkingen worden steeds hogere eisen gesteld
Grondrechten gaan ook steeds vaker een rol spelen tussen burgers onderling
Klassieke grondrechten worden niet meer louter gezien als onthoudingsplichten voor de
overheid. Onthouden kunnen namelijk verbonden zijn aan positieve verplichtingen.
Het internationale stelsel van grondrechtsbescherming heeft meer en meer invloed binnen
de nationale rechtsorde.
HOOFDSTUK 2; geschiedenis en achtergronden
2.3 Drie themata
2.3.1 Klassieke en sociale grondrechten
In deze cursus spreken we van grondrechten als verzamelterm ongeacht de vindplaats
(grondwet/verdragen etc.).
Er zijn 3 generaties grondrechten:
1. Klassieke grondrechten ook wel vrijheidsrechten, burgerrechten of afweerrechten
genoemd. Typisch in te roepen tegen de overheid, negatieve verplichting. De overheid moet
zich terughoudend opstellen. Overheidsonthouding. (art. 1 t/m 18 Gw en 8 t/m 11 EVRM)
Ze zijn als individueel recht geformuleerd.
Het onthouden kan maar op één manier.
In beginsel zijn dit ieder verbindende bepalingen.
In beginsel afdwingbaar bij de rechter (hangt af van een ieder verbindendheid)
2. Sociale grondrechten ook wel socio-economische rechten genoemd. Deze zijn aan het
einde van de 19e eeuw tot stand gekomen omdat er beseft werd dat de overheid soms juist
moet handelen. Overheidsoptreden/prestatie verlangd, opdracht aan de overheid. Hier moet
de overheid juist handelen en presteren. Ze moeten zorg dragen, zorgplichten van de
overheid. (art. 19 t/m 23 Gw, ESH en IVESCR)
Ze zijn niet als individueel recht geformuleerd , ze dienen veelal het belang van de
bevolking als een geheel hier zijn wel uitzonderingen op
Het handelen kan van de overheid kan op veel verschillende manieren en er zijn vaak
discussies over wat het beste is.
Met het handelen zijn ook kosten gemoeid.
Er spelen dus allerlei beleidsmatige overwegingen en daarom zijn ze vaak niet als
ieder verbindende bepalingen geformuleerd hier zijn uitzonderingen op.
In beginsel niet afdwingbaar bij de rechter (hangt af van een ieder verbindendheid)
3. Solidarity rights ook wel groepsrechten genoemd. Veelal gericht op groepen en de
toekomst. Zoals zelfbeschikkingsrechten van volkeren, recht op ontwikkeling, recht op
cultuur en identiteit van (inheemse) volkeren. Het is een heel breed begrip.
In deze cursus ligt de nadruk op de klassieke en sociale grondrechten. Het onderscheid tussen deze
twee is niet altijd heel strikt. Soms moet de overheid bij klassieke grondrechten toch handelen (bijv.
bij het kiesrecht). Hetzelfde geldt voor sociale grondrechten waarbij de overheid juist soms niet moet
handelen. In sommige wetsbepalingen komen ze zelfs beide voor.
Steeds vaker kom je de stelling tegen dat grondrechten een drietal elementen in zich dragen:
To respect (onthouden), to protect (rechten waarborgen) and to fulfil (faciliteiten verschaffen).
,2.3.2 De universaliteit van grondrechten
Weinig echt universele grondrechten, niet iedereen komt dezelfde rechten toe (bijv.
folterrecht (marteling) is wel universeel). Werkelijke universele rechten zouden als ‘ius
cogens’ overal en onverkort dienen te gelden. Voor het overige is de erkenning van veel
grondrechten verbonden met het al dan niet bestaan van een politieke democratie, van een
individualistische cultuur en van een bepaalde graad van economische ontwikkeling.
Alle staten zijn gehouden de grondrechten zoveel mogelijk gelding te geven
Geleidelijk hoger eisen stellen aan grondrechtenbescherming
Grondrechten positiveren
Moeten rechten universeel zijn? Gelijkstelling van (niet-)confessioneel onderwijs?
2.3.3 Grondslagen: menselijke waardigheid en democratie
Menswaardigheid het is aangeboren. Er volgt immers uit dat ieder mens als zodanig
drager van grondrechten hoort te zijn. Daarom is het ook een uitstekend argument om de
universaliteit van grondrechten te verdedigen.
Maar welke grondrechten vallen er dan allemaal onder? Het blijkt dat menselijke
waardigheid veelal gekoppeld is aan bepaalde ideeën over de aard en het wezen van de
mens.
Hoofdstuk 3; dragers van grondrechten
3.2 Individuen
De meeste klassieke grondrechten komen aan ieder individu toe, dat blijkt vaak uit de formulering
(een ieder).
Buitenlanders zijn grondrechten gekoppeld aan de nationaliteit dan spreekt men wel van
burgerschapsrechten. In het EU-recht is er een verbod op discriminatie op grond van
nationaliteit dus alleen een Nederlander iets mag dan mag een Italiaan dat ook.
o Droits de l’homme komen aan een ieder toe
o Droits du citoyen alleen aan burger van de betreffende staat
Ambtenaren, militairen en gedetineerden deze categorie heet een bijzondere
rechtsbetrekking met de overheid. In 1983 heeft de grondwetgever vastgesteld dat alle
grondrechten wel degelijk aan deze personen toekomen, maar er zijn wel
beperkingsmogelijkheden.
Overigens zijn grondrechten voor gevangenen juist van groot belang omdat hun positie sterk
van de overheid afhankelijk is.
Kinderen kinderen zijn ook dragers van grondrechten, dat wordt bevestigd door het
bestaan van een apart VN-verdrag inzake de rechten van het kind. Daarin staan naast
gewone grondrechten ook rechten die kinderen moeten beschermen in hun afhankelijke
positie. Ook de grondrechten in andere mensenrechtenverdragen zijn in het algemeen van
toepassing op kinderen.
Het antwoord op de vraag of kinderen effectief beroep op een grondrecht kunnen doen is
afhankelijk van de leeftijd en het grondrecht.
Door ouderlijk gezag komen kinderen toch niet altijd dezelfde individuele vrijheid toe als
volwassenen.
Neem het kiesrecht; iedereen mag stemmen maar vervolgens zijn er beperkingen opgelegd
zoals de leeftijdsgrens.
Ongeborenen het ongeboren kind heeft in beginsel niet dezelfde rechten als de
natuurlijke persoon. De meeste grondrechten komen naar hun aard evenmin in aanmerking
voor toepassing op ongeborenen.
Wel komt bijv. toe; bescherming op recht van leven (art. 2 EVRM).
, In Europa is er geen overeenstemming (consensus) over het recht op leven van een
ongeboren kind en wanneer dat moet aanvangen daarom bepalen nationale autoriteiten dit.
Er zijn in Europa dan ook grote verschillen omtrent abortus.
Ook in Nederland bestaat er geen duidelijk over de grondrechtelijke positie van abortus.
Overledenen grondrechten zijn niet toegeschreven aan overledenen. Je zou wel kunnen
denken aan de onaantastbaarheid van de menselijke waardigheid of respectvolle bejegening
van het stoffelijke overschot.
Dus het individu is drager van grondrechten, al deze zijn mensen. Maar niet altijd ieder individu,
soms alleen Nederlanders, jongeren of overtreders.
3.3 Groepen en rechtspersonen
Groepen: bepaalde vrijheidsrechten zijn in het bijzonder van belang voor groepen van personen bijv.
vrijheid van vereniging, vrijheid van vergadering en vrijheid van betoging. Dat wilt niet zeggen dat
deze rechten niet ook in eerste plaats aan individuen toekomen MAAR vaak zijn er meerdere
personen nodig voor vergadering/vereniging en kan een dergelijke groep ook gezamenlijk een
beroep op het grondrecht doen.
Er is wel vereist bij het EHRM dat alle leden van de groep als slachtoffer van de beweerde schending
van één van de in het EHRM vastgelegde rechten zijn te beschouwen.
Rechtspersonen: ook rechtspersonen kunnen bepaalde grondrechten uitoefenen. Want:
1. Individuen verenigen zich in een rechtspersoon om hun grondrechten effectief te kunnen
uitoefenen bijv. bij vrijheid van vereniging of vrijheid van godsdienst.
2. De verspreiding van meningen en informatie wordt waardevol geacht of deze nu geschiedt
door individuen of rechtspersonen.
Sterker nog; individuele meningsvorming is vaak gebaseerd op media die vaak door
rechtspersonen wordt geëxploiteerd.
3. Grondrechten zijn niet alleen bedoeld voor de ontplooiing van natuurlijke personen maar
juist ook om de overheid binnen de perken te houden. Dat kan een extra reden zijn om
grondrechten ook aan rechtspersonen toe te kennen.
Dit alles wilt niet zeggen dat grondrechten onverkort aan rechtspersonen toekomen, de aard van het
grondrecht kan zich daartegen verzetten. Sommige zijn toegeschreven aan natuurlijke personen zoals
recht op leven, kiesrecht en verbod van foltering.
Bij andere grondrechten kan een ruime interpretatie ervoor zorgen dat er toch een toepassing
mogelijk is bijv. recht op respect voor woning wat ook voor bedrijfsruimte geldt.
3.4 Overheid
Grondrechten zijn van oudsher bedoeld om bescherming te bieden tegen de overheid. Het ligt
daarom niet voor de hand om publiekrechtelijke rechtspersonen een beroep op grondrechten toe te
kennen daarom zijn verzoekschriften van hen in beginsel niet-ontvankelijk.
Het hof maakt hier een kleine uitzondering op; te denken valt aan een overheidsbedrijf dat geen
publieke taak verricht en ook in andere opzichten vergelijkbaar is met een gewoon bedrijf, dat bijv.
een beroep wilt doen op een eerlijk proces.
Grondrechten zijn niet bedoeld om publiekrechtelijke rechtspersonen bescherming te bieden tegen
de burger.
Dieren hebben geen mensenrechten, ze zijn geen drager van grondrechten. Binnen de EU (art. 13 EU-
werkingsverdrag) is zijn dieren wezens met gevoel. Waarom hebben ze geen grondrechten?
Als je een recht hebt dan heb je ook een plicht en je kunt een dier niet aan plichten houden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper zoetimmermans. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
