Samenvatting per week:
Inleiding
onderwijswetenschappen
1
,Inhoud
Week 1: Onderwijswetenschappen en het referentiekader van de onderwijswetenschappen
Hoorcollege 1: Referentiekader voor de onderwijswetenschappen
Thema 1, Valcke
Week 2: Leren en instructie
Hoorcollege 2: Leren en instructie
Hoofdstuk 3.2 uit: De Bruyckere, P., Hulshof, C., & Missine, L. (2022). The psychology of great
teaching: (almost) everything teachers need to know. Sage Publications.
Ertmer, P. A., & Newby, T. J. (2013). Behaviorism, cognitivism, constructivism: Comparing critical
features from an instructional design perspective. Performance Improvement Quarterly, 26,
43-71. https://doi.org/10.1002/piq.21143
Week 3: De leraar
Hoorcollege 3: De leraar
Verloop N. (2009). De leraar. In N. Verloop & J. Lowyck (Eds.). Onderwijskunde een kennisbasis voor
professionals (pp. 194-248). Noordhoff Uitgevers.
Hoofdstuk 23 (Relationships matter) uit:
Kirschner, P. A., Hendrick, C., & Heal., J. (2022). How teaching happens: Seminal works in teaching
and teacher effectiveness and what they mean in practice. Routledge.
https://doi.org/10.4324/9781003228165-28
Week 4: De school als organisatie
Hoorcollege 4: schoolorganisatie
Creemers, B., & Sleegers, P. (2009). De school als organisatie. In N. Verloop & J. Lowyck (Eds.),
Onderwijskunde een kennisbasis voor professionals (pp. 112-148). Groningen, The
Netherlands: Noordhoff Uitgevers.
MacNeil, A. J., Prater, D. L., & Busch, S. (2009). The effect of school culture and climate on student
achievement. International Journal of Leadership in Education, 12, 73-84.
https://doi.org/10.1080/13603120701576241
Week 6: Curriculum
Hoorcollege 5: Curriculum
Thema 7, Valcke
Week 7: Overheid, beleid en maatschappij
Hoorcollege 7: Onderwijs: beleid en maatschappij
Van de Werfhorst, H. G., & Mijs, J. B. (2010). Achievement inequality and the institutional structure
of educational systems: A comparative perspective. Annual Review of Sociology, 36, 407-428.
https://doi.org/10.1146/annurev.soc.012809.102538
Week 8: Onderwijsonderzoek
Hoorcollege 8: Onderwijsonderzoek
Broekkamp, H., Vanderlinde, R., Van Hout-Wolters, B. H. A. M., & Van Braak, J. (2009). De relatie
tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk verkend in Nederland en Vlaanderen.
Pedagogische Studiën, 86, 313-320. https://pedagogischestudien.nl/search?
identifier=616447
Wiliam, D. (2019). Some reflections on the role of evidence in improving education. Educational
Research and Evaluation, 25, 127-139. https://doi.org/10.1080/13803611.2019.1617993 (te
downloaden via de universiteitsbibliotheek
2
,Week 1
Hoorcollege - 1 Referentiekader voor de onderwijswetenschappen
Valcke thema 1 - Onderwijskunde: een gestructureerd kijk op actoren, processen en
variabelen
Onderwijswetenschappen: “De wetenschap die zich richt op leren en instructie; binnen een grote
variatie aan formele en informele contexten, toepasbaar op alle leeftijdsgroepen.” Het is een breed
vakgebied met veel actoren, processen en variabelen die onderling verbonden zijn. Bij het
analyseren van onderwijssituaties spelen zowel interne (leerlingen, leerkrachten) als externe actoren
(ouders, politici) een rol en hun kenmerken en interacties zijn bepalend voor de kwaliteit van het
onderwijs. Het doel is om een overzichtelijk model te ontwikkelen waarin deze factoren worden
benoemd en in verband worden gebracht. Onderwijswetenschappen kijkt naar vraagstukken op
micro-, meso-, en macroniveau. Er bestaat ook een wisselwerking tussen deze niveaus.
Lijnen zijn wisselwerking tussen niveaus.
Aggregatieniveaus: een eerste organisatiedimensie in het
onderwijskundig referentiekader
Onderwijskundige discussies kunnen variëren op verschillende niveaus en actoren (stakeholders)
kunnen standpunten beïnvloeden op basis van hun belang. Er zijn drie verschillende niveaus waarop
onderwijs gerelateerde discussies plaatsvinden:
1 Microniveau: individuele situaties en interactie tussen instructieverantwoordelijke (bv. docent)
en lerende.
2 Mesoniveau: Leren en onderwijs wordt bekeken vanuit perspectief school, team, instelling, etc.
3 Macroniveau: Leren en onderwijs wordt bekeken vanuit beleid, wetgeving, etc. onderwijs en
functie van onderwijs in samenleving.
3
, Elke stakeholder, zoals leerkrachten, ouders of politici, neemt een andere positie in afhankelijk van
het aggregatieniveau en de belangen die spelen. Daarnaast worden bepaalde variabelen en
processen, zoals leerprestaties of wetgeving, op deze niveaus behandeld. Deze benadering helpt om
een breder begrip te krijgen van de samenhang tussen de verschillende elementen die het onderwijs
beïnvloeden.
Andere organisatiedimensies in het onderwijskundig referentiekader
Een onderwijskundig referentiekader helpt om orde en structuur te brengen in complexe samenhang
van factoren die het onderwijs beïnvloeden. Belangrijke dimensies binnen dit referentiekader zijn:
1 Actor(en): Stakeholders zoals leerlingen,
leerkrachten, ouders, politici en organisaties die
invloed uitoefenen op het onderwijs, afhankelijk
van hun rol en context. Actoren hebben ook
bepaalde kenmerken die hun bijdragen aan het
leerproces beïnvloeden. Begeleiding van
actoren: verwijst naar formele of informele
voorzieningen die actoren ondersteunen In hun
rol/taak/betrokkenheid bij het primaire leer- en
instructieproces.
2 Processen: Aan verandering onderhevig. Lopen
over tijd, bijvoorbeeld leer- of instructieprocessen. Ene keer wel motivatie wel en andere niet.
Lesgeven.
3 Variabelen: kenmerken van actoren. Verschil tussen jongens en meisjes. Ervaren en onervaren
leerkrachten. Kunnen variabelen onderzoeken of ze effect hebben op effectiviteit onderwijs en
motivatie kinderen.
4 Aggregatieniveaus: Onderwijskundige processen worden geanalyseerd op drie niveaus:
Microniveau, Mesoniveau en Macroniveau:
5 Organisatie: Dit omvat praktische factoren zoals tijd, budget, infrastructuur, die de impact van
actoren en processen beïnvloeden.
6 Didactisch handelen: De concrete acties van leraren om leeractiviteiten te stimuleren, waaronder
doelstellingen, leerstof, werkvormen, media en toetsing.
7 Leeractiviteiten: Dit zijn de gewenste acties van leerlingen die aansluiten bij het didactisch
handelen.
8 Context: Externe invloeden zoals vakbonden en politiek die het onderwijs indirect beïnvloeden.
Alle dimensies hangen samen en worden op de drie niveaus (micro, meso, macro) geanalyseerd om
de onderwijskundige complexiteit beter te begrijpen.
Het referentiekader
Het onderwijskundig referentiekader dat de belangrijkste actoren, processen en variabelen ordent, is
niet zomaar een willekeurige invulling, maar een voorstel dat dient als een denkinstrument om het
brede veld van onderwijskunde te begrijpen en als een beslissingsmodel voor het ontwerpen van
onderwijs. Belangrijke punten:
Onderwijskunde bestaat uit veel subdisciplines, die elk een specifiek aspect van het
onderwijs bestuderen. Een overkoepelende blik is zeldzaam.
Het referentiekader biedt een structuur voor het begrijpen van de complexiteit van leren en
instructie en ondersteunt beslissingen bij het ontwerpen van onderwijs.
4
