Leerboek forensische psychiatrie
Hoofdstuk 1 – Tbs: niet langer behandelen dan noodzakelijk, niet korter dan nodig
Tbs is per definitie voor onbepaalde tijd, want hoelang iemand gevaarlijk blijft is van tevoren niet vast
te stellen. Het combineert opsluiten (geen gevaar voor de maatschappij) met behandeling (stoornis
opheffen). Elke 1 of 2 jaar wordt deze door de strafrechter of OM verlengd/beëindigd. 3 vormen: tbs
met bevel tot verpleging, tbs met voorwaarden en (nieuw) gemaximeerde tbs -> maximaal 4 jaar,
wanneer geen sprake is geweest van fysiek geweld (niet populair).
De patiënt kan in de behandeling worden getrokken door bepaalde beloningen in de toekomst ->
verlof. Er moet niet gedrag worden aangeleerd, waarbij gelegenheid moet zijn voor de patiënt om dit
te proberen zonder anderen te schaden. Belangrijk is de vraag hoe opsluiten en behandeling
gecombineerd moet worden zonder de motivatie van de patiënt te verminderen.
Geschiedenis
Combinatievonnis: gevangenisstraf + tbs. dit combineert de Klassieke Richting (vrij, verantwoordelijk
mens -> straf) en Moderne Richting (door biologische, psychologische of sociale factoren
gedetermineerd mens -> tbs). klassieke Richting: ook eens met tbs want dit is voor psychisch
gestoorden die niet (geheel) verantwoordelijk zijn, en voor dat deel behandeld worden. Het wel
verantwoordelijke deel levert ze ook een deel gevangenisstraf op.
Voorwaarden voor oplegging
- Tijdens het delict sprake van stoornis of gebrekkige ontwikkeling
- Delict waarvoor minimaal 4 jaar gevangenisstraf staat of delict dat behoort tot lid I sub I
- De veiligheid van anderen in gevaar (verschil GGZ: hier ook opname bij gevaar voor zichzelf)
- Gelijktijdigheidsverband. Logischerwijs is er dan causaal verband tussen stoornis en delict en
ook tussen stoornis en gevaar
- Multidisciplinair advies. Vervalt bij weigering van medewerking. De wet forensische zorg
probeert meer informatie beschikbaar te krijgen voor dit advies (bijv. doorbreken
geheimhoudingsplicht).
- Maatregel moet proportioneel zijn in de ernst van het delict, de gestoordheid van de
verdachte en de opgelegde behandeling. Er moet worden gekozen voor de minst ingrijpende
middelen: ambulant heeft voorkeur boven klinisch. Daarnaast zijn er eisen voor
doelmatigheid en effectiviteit: middelen gericht op het bereiken van doelen, en die doelen
moeten worden behaald.
Psychisch gestoord
Vrijwel alle psychiatrische stoornissen vallen hieronder: ontwikkelingsstoornis (bij autisme),
verstandelijke handicap, gedragsstoornis, schizofrenie,, waanstoornis en bipolaire stoornis. Rapport
van twee deskundigen: psychiatrie werkt volgens de DSM, psychologie gebruikt lijsten -> vullen
elkaar aan. Ze schrijven ieder apart een rapport maar komen met een gezamenlijke conclusie.
Wanneer iemand minder keuzevrijheid heeft gehad door zijn stoornis, kan hij minder
verantwoordelijk worden gehouden. behandeling in de tbs zien er anders uit dan die in de GGZ, veel
tbs’ers hebben al eerder een GGZ behandeling gehad. De principes van stepped care worden
gebruikt: er wordt begonnen met de zwaarste variant van behandeling wanneer de dader die nodig
heeft. Wanneer deze behandeling zijn werk heeft gedaan, kan een variant met meer vrijheden
,worden gedaan. Pas bij een geslaagde behandeling mag worden aangenomen dat recidivegevaar
maximaal verminderd is.
Doel van tbs is niet genezen van een stoornis, maar het verminderen van gevaar. Geen verbetering
betekent geen verlof, wat betekent dat er een behandeldruk op de tbs’er wordt gelegd om mee te
werken. hiervoor is het nodig dat de tbs’er zich openstelt voor een nieuwe toekomst en inzicht geeft
in de beweegreden van zijn delicten. Om risicofactoren en de ernst ervan vast te stellen, wordt
risicotaxatie gedaan via een checklist. Er bestaan verschillende lijsten die specifiek zijn opgesteld voor
een bepaald type delict.
Delictanalyse: analyse van alle factoren die hebben geleid tot het delict, o.a. psychiatrische en
psychologische diagnostiek, relevante bevindingen van proces verbaal en de werkhypothese van hoe
het delict tot stand is gekomen. Uit de risicotaxatie worden factoren gehaald die een hoog/matig
risico vormen voor herhaalde delicten -> worden geoperationaliseerd tot behandelingsdoelen. Dit
wordt risicomanagement genoemd.
Behandeling
In de beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden staat terugkeer niet ten koste van alles
moet bereikt, dus zolang iemand gevaarlijk is, mag hij niet terug in de samenleving. Door nieuwe
inzichten in gedragskundige behandeling na de Tweede Wereldoorlog is dit belangrijker geworden in
de tbs -> medisch model. Hierna kwam de nadruk te liggen op de rechtsbescherming van de tbs’er:
hogere drempel voor opleggen tbs en bij de verlenging meer rechten. De laatste tien jaar ligt de
aandacht sterk op beveiliging, mede door geruchtmakende recidives van tbs’ers op verlof. Beveiligd
verlof vindt nu voor begeleid verlof plaats en er wordt veel getoetst voor een overgang tot
onbegeleid verlof.
Of de patiënt ingaat op het behandelaanbod is afhankelijk van zijn motivatie en van de mate waarin
het aanbod passend is bij diens leerstijl en omstandigheden. De onbepaalde duur is een stok achter
de deur. Behandeling gaat via state of art: vanuit een algemeen aanvaarde techniek, liefst evidence-
based. In de intramurale behandeling is sociotherapeutisch klimaat bepalend, extramuraal zijn dit
afnemend gecontroleerde interventies. Bij proefverlof houden zowel forensische zorg als de
reclassering toezicht.
Duur
Er zijn uitzonderingen op de onbepaalde duur van tbs. Zo kent tbs net als gevangenisstraf een
voorwaardelijke vorm. Bij het niet houden hieraan, wordt patiënt alsnog in tbs kliniek geplaatst. Deze
vorm van tbs duurt maximaal 9 jaar. Ook is er een vorm tbs van maximaal 4 jaar, voor delicten
zonder geweld -> gemaximeerde tbs. Bij verlenging van een normale tbs is rechtsbijstand verplicht en
mogen tbs’er en OM in beroep gaan. Bij de verlenging wordt de rechter geadviseerd door de
behandelende kliniek. Na 6 jaar ook een advies van een onafhankelijke gedragskundige nodig. Hoe
langer de tbs duurt, hoe belangrijker de vraag wordt of de vrijheidsbeneming nog wel proportioneel
is t.o.v. het delict.
Beëindiging van tbs kan alleen nadat een jaar voorwaardelijke beëindiging heeft plaatsgevonden.
Voor ongewenste vreemdelingen geldt dat wanneer zij naar een passende voorziening kunnen in het
land van herkomst, de minister van justitie de tbs kan beëindigen (ipv de rechter).
Rechtsbescherming
, Tbs’ers behouden zoveel mogelijk hun burgerrechten. Zo is er geen sprake van dwangbehandeling.
Dit mag alleen wanneer de patiënt hier eerder mee heeft ingestemd, wanneer zonder medicijnen de
behandeling onredelijk lang duurt of wanneer dit nodig is ter afwending van gevaar.
Er is verschil tussen verpleging en behandeling. Verpleging: beveiliging en verzorging, behandeling:
verminderen van gevaar ontstaand uit de stoornis. Het verlof is een belangrijk onderdeel van de
behandeling. Door het aanscherpen van het beleid, is het aantal verloven teruggelopen. Wanneer
behandeling niet werkt, kan worden overgegaan naar een longstay behandeling, waartegen in
beroep mag worden gegaan. De rechtsbescherming moet ervoor zorgen dat patiënten niet alleen
lang genoeg worden behandeld om de maatschappij te beschermen, maar ook niet langer dan
noodzakelijk is.
Hoofdstuk 8 – pedofilie, pedoseksualiteit en andere parafilieën
Zedendelinquenten veroorzaken veel onrust in de maatschappij en roepen walging en woede op.
Parafilieën
Seksueel gedrag kan strafbaar zijn (zoals exhibitionisme) of anders dan gemiddeld (zoals
transvestisme), dit kan met de tijd veranderen. Tegenwoordig wordt er in de DSM een verschil
gemaakt tussen voorkeur en gedrag gescheiden. Een pedofiel is niet strafbaar, tenzij hij zich ernaar
gedraagt. Parafilie is een van de norm afwijkende, intense en aanhoudende seksuele opwinding
gedurende minstens 6 maanden. Parafiele stoornis is wanneer hiernaar wordt gehandeld met een
niet-instemmende persoon, of iemand lijdt eronder, of de persoon erdoor wordt belemmerd in
sociaal of beroepsmatig functioneren. Indeling van parafilieën:
- Abnormale activiteitenvoorkeur
o Verkeringsstoornissen: verstoorde componenten van menselijk verkeringsgedrag
Voyeurisme: seksuele opwinding door bespieden van mensen
Exhibitionisme: lust om genitaliën te laten zien aan voorbijgangers
Frotteurisme: seksuele prikkeling door aanraken van iemand/tegenaan
drukken zonder toestemming
o Algolagnistische stoornissen: algos (pijn) en lagneia (lust)
Seksueel-masochismestoornis: opwinding door het ondergaan van pijn en
vernedering
Seksueel-sadismestoornis: opwinding door het zien lijden van het slachtoffer
door het toebrengen van pijn en vernedering
- Abnormale doelvoorkeuren
o Pedofiele stoornis
o Fetisjismestoornis: aan een specifiek voorwerp/lichaamsdeel wordt seksuele
prikkeling verbonden
o Transvestiestoornis: kleden in kleding van het andere geslacht en hier opgewonden
van raken
Parafilieën is vooral bij mannen -> mannen fantaseren meer en fantaseren in beelden.
Hyperseksualiteit: seksueel gedrag dat door de persoon als niet beheersbaar ervaren wordt en
moeilijkheden of verslechtering in het sociaal of beroepsmatig functioneren veroorzaakt. Kan
samengaan met parafiel en niet-parafiel seksueel gedrag. Vaak comorbiditeit met psychiatrische
stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen, en middelenmisbruik.
