Aansprakelijkheidsrecht
Samenvatting
Leereenheid 1: Plaatsbepaling en functies van het
aansprakelijkheidsrecht
Leerdoelen:
U kunt uitleggen wat de plaats van het aansprakelijkheidsrecht is in het
verbintenissenrecht;
U kunt toelichten wat het verschil is tussen contractuele en
buitencontractuele aansprakelijkheid;
U kunt de functies van het (buitencontractuele) aansprakelijkheidsrecht
beschrijven;
U kunt uitleggen wat wordt bedoeld met de begrippen ‘corrigerende
rechtvaardigheid’, ‘distributieve rechtvaardigheid’, preventieve werking en
genoegdoening.
U kunt uitleggen wat wordt bedoeld met de begrippen
schuldaansprakelijkheid, kwalitatieve aansprakelijkheid en
risicoaansprakelijkheid en deze begrippen van elkaar onderscheiden;
U kunt onderscheid maken tussen de vestiging en de omvang van
aansprakelijkheid.
Hoofdstuk 1
Nrs 1 – 12
Verbintenis = een rechtsplicht waarbij een subjectief vermogensrecht hoort. Bij
schade door toerekenbaar onrechtmatig handelen ontstaat volgens artikel 6:162
BW een verbintenis tot schadevergoeding, waarbij de dader verplicht is schade te
vergoeden (passieve zijde) en de benadeelde recht heeft op schadevergoeding
(actieve zijde). Dit recht is een vermogensrecht.
Rechtsplicht = breder dan "verbintenis". Het omvat ook verplichtingen zonder
vermogensrecht, zoals de plicht zich te onthouden van onrechtmatig handelen.
Nakoming van verbintenissen kan worden gevorderd volgens artikel 3:296 BW,
waaronder verplichtingen uit overeenkomst of wet. Ook kan men bij dreigend
onrechtmatig handelen een verbod of bevel vorderen om schade te voorkomen.
Sommige verplichtingen, zoals de plicht tot schadebeperking door de
benadeelde, kunnen niet direct worden afgedwongen, maar niet-nakoming kan
leiden tot vermindering van de schadevergoeding.
De verbintenissen uit de wet zijn vastgelegd in de artikelen 6:74 jo. 6:162 BW.
Deze verbintenissen, voornamelijk gericht op schadevergoeding, vallen onder de
algemene bepalingen van het verbintenissenrecht (art. 6:1-6:161 BW).
Uitzondering hierop is de verbintenis uit onverschuldigde betaling, die gericht is
op ongedaan making. De regels voor schadevergoeding, zoals schadebegrip,
causaliteit, eigen schuld en matiging, zijn te vinden in de artikelen 6:95 e.v. BW.
1
,Artikel 6:74 BW regelt de schadevergoeding bij niet-nakoming van een
verbintenis. De bepalingen over onrechtmatige daad in titel 6.3 BW bevatten
algemene regels voor aansprakelijkheid bij eigen onrechtmatig handelen, en
daarnaast kwalitatieve aansprakelijkheid voor personen, zaken, en producenten
van gebrekkige producten. Verdere afdelingen behandelen specifieke vormen
van onrechtmatig handelen, zoals oneerlijke handelspraktijken (art. 6:193a-
6:193j), schending van mededingingsrecht, misleidende reclame, en
aansprakelijkheid bij informatiediensten. De 'a-b-c'-nummering van sommige
afdelingen komt voort uit Europese regelgeving.
Titel 6.4 BW behandelt overige verbintenissen uit de wet, zoals aansprakelijkheid
uit zaakwaarneming (art. 6:198-6:202), onverschuldigde betaling (art. 6:203-
6:211) en ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:212). Daarnaast kunnen
verbintenissen tot schadevergoeding ook voortvloeien uit andere wetten, zoals
de aansprakelijkheid van gemotoriseerde verkeersdeelnemers jegens
ongemotoriseerd (artikel 185 WvW).
In de systematiek van de wet wordt onderscheid gemaakt tussen verbintenissen
uit overeenkomst en verbintenissen uit de wet. Een overeenkomst kan een
verbintenis rechtstreeks doen ontstaan, zoals een verzekering die de verzekeraar
verplicht schade te vergoeden. Wanneer deze verplichting niet wordt
nagekomen, ontstaat er een tweede verbintenis tot schadevergoeding op basis
van de wet (art. 6:74 BW), hoewel deze voortkomt uit de oorspronkelijke
overeenkomst.
Het niet-nakomen van een verbintenis kan soms ook als onrechtmatige daad
worden gezien, bijvoorbeeld als iemand opzettelijk schade toebrengt. De wet
voorziet echter in een aparte regeling voor de gevolgen van niet-nakoming,
waardoor verschillende rechtsgronden, zoals tekortkoming en onrechtmatige
daad, naast elkaar kunnen bestaan (samenloop). In sommige gevallen kan een
partij kiezen op welke rechtsgrond zij haar vordering baseert, tenzij de wet
anders voorschrijft.
In de praktijk maakt het meestal niet uit welke grondslag wordt gekozen,
aangezien de schadevergoedingsregels voor beide situaties vergelijkbaar zijn
(art. 6:95 e.v. BW). Er kan echter een verschil zijn in de omvang van de
aansprakelijkheid, afhankelijk van de specifieke aard van de grondslag.
Bijvoorbeeld, de causale toerekening bij tekortkoming is vaak beperkt tot de
voorzienbare gevolgen, terwijl deze bij onrechtmatige daad ruimer kan zijn.
Bovendien kunnen vorderingen op grond van onverschuldigde betaling of
ongerechtvaardigde verrijking samenlopen met een vordering uit onrechtmatige
daad. Tenslotte, wanneer een verbintenis tot schadevergoeding uit
onrechtmatige daad niet wordt nagekomen, ontstaat een nieuwe verbintenis op
basis van de regeling inzake tekortkoming, waarbij de schuldenaar ook
aansprakelijk is voor de vertraging in de schadevergoeding, inclusief wettelijke
rente (art. 6:74 jo. art. 6:119 BW).
De rechtvaardiging voor het ontstaan van verbintenissen is gebaseerd op de wet
(art. 6:1 BW), wat een gesloten stelsel van bronnen van verbintenissen
impliceert. Dit betekent dat bronnen van verbintenissen expliciet in de wet zijn
genoemd, zoals art. 6:213 (verbintenis uit overeenkomst), art. 6:74 (verbintenis
wegens niet nakomen), art. 6:162 (verbintenis uit onrechtmatige daad) en art.
6:198 (zaakwaarneming).
2
, Art. 6:1 BW laat ook toe dat verbintenissen kunnen ontstaan zonder dat de bron
expliciet in de wet is genoemd (‘uit de wet voortvloeit'), mits dit past binnen het
wettelijke stelsel en aansluit bij geregelde gevallen. Het belang van deze opening
is beperkt en in het verleden is de vordering uit ongerechtvaardigde verrijking op
deze manier erkend, maar heeft nu een eigen plaats in de wet (art. 6:212).
Verbintenissen die ontstaan door een rechtshandeling zijn gerechtvaardigd
doordat partijen dit rechtsgevolg hebben beoogd en gewild (art. 3:33 e.v. BW).
Voor verbintenissen die rechtstreeks uit de wet ontstaan, is een specifieke
rechtvaardiging nodig. In het geval van onrechtmatige daad ligt de
rechtvaardiging voor de verbintenis tot schadevergoeding in de verplichting om
anderen niet onrechtmatig te benadelen. Indien iemand dit toch doet, treft hem
een verwijt (schuld) en dient hij de schade te vergoeden.
In een moderne maatschappij bestaan veel risico's waarvoor niet altijd iemand
schuld treft, maar waarvan de lasten niet redelijkerwijs door de benadeelde
kunnen worden gedragen. Het is dan redelijker om de schade af te wentelen op
degene die verantwoordelijk is voor het risico, zoals ouders, werkgevers,
bezitters en producenten. Verschillende principes, zoals het profijtbeginsel, de
gevaartheorie en wie de schade het beste kan dragen of verzekeren,
rechtvaardigen deze kwalitatieve aansprakelijkheden. Daarom is het ook redelijk
dat degene wiens zaken door een ander worden waargenomen daarvan de lasten
draagt, dat degene aan wie iets onverschuldigd is betaald dat moet teruggeven
en dat degene die ten koste van een ander ongerechtvaardigd is verrijkt, de
schade aan die ander vergoedt.
Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht kent het vertrekpunt: Ieder
draagt zijn eigen schade. Men kan zich wel tegen dergelijke risico’s indekken.
Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht biedt een uitzondering →
wanneer iemand anders op grond van een verbintenis uit de wet
verantwoordelijk kan worden gehouden voor het ontstaan van schade, kan die op
hem worden afgewenteld.
Afwenteling van schade via het aansprakelijkheidsrecht kent relatief hoge
drempels (een aansprakelijkheidsgrond, een aansprakelijke partij, bewijs van
aansprakelijkheid, van causaal verband, van schade etc.) maar leidt wel tot
volledige vergoeding. Het vertrekpunt kan normatief worden opgevat (ieder
behoort zijn eigen schade te dragen), maar ook meer neutraal of juridisch-
technisch (ieder draagt zijn eigen schade, tenzij hij erin slaagt om de schade op
een ander af te wentelen.
Het aansprakelijkheidsrecht is een onderdeel van het civiele recht dat zich richt
op het regelen van schadevergoedingsaanspraken. Dit recht bestaat uit twee
hoofdcategorieën: contractuele aansprakelijkheid, gebaseerd op contractuele
tekortkomingen (art. 6:74 e.v.) en buitencontractuele aansprakelijkheid, die
voortvloeit uit onrechtmatige daden (art. 6:162 e.v.) en kwalitatieve
aansprakelijkheden (art. 6:169 e.v.). Het aansprakelijkheidsrecht bepaalt wie
aansprakelijk is onder welke omstandigheden en welke aanspraken er gelden.
Doelen van het aansprakelijkheidsrecht
3
