Veiligheidskunde – Basisboek Integrale Veiligheid
Hoofdstuk 1 – Veiligheid in perspectief
Veiligheid is verbonden met gevoelens en emoties over grote thema’s. Doodsoorzaken: uitwendige
en inwendige doodsoorzaken. Wat de uitwendige oorzaken gemeen hebben, is dat het overlijden
een direct gevolg is van een uitwendige oorzaak. Twee meest voorkomende doodsoorzaken zijn
kanker en hart- en vaatziekten. Integrale veiligheidskundigen houden zich over het geheel genomen
niet zozeer bezig met overlijdens door uitwendige oorzaken, zoals door ongevallen en geweld.
Moord en doodslag halen vaak de krant. Dan is er namelijk een oorzaak die bestreden moet worden
of een schuldige die verantwoording draagt. In dit gebied werk de integrale veiligheidskundige.
Oorzaken van ernstige letsels: letsels ontstaan als gevolg van een ongeval of doordat mensen zichzelf
of elkaar verwonden. Letsels ontstaan door externe oorzaken en kunnen voor een groot deel worden
voorkomen.
Reflectie: ten eerste kun je concluderen dat deze beroepsgroep op de verkeerde plek aan het werk
is. Ten tweede kan je conclusie zijn dat integrale veiligheidskundigen niet zozeer worden ingezet
vanwege te verwachten letsels en overlijdens maar eerder op grond van andere, bijvoorbeeld
emotionele overwegingen. Ten derde kun je concluderen dat integrale veiligheidskundigen hun werk
heel goed doen op de terreinen waar zij actief zijn, komen weinig letsels en overlijdens voor.
1. Veiligheid staat gedefinieerd als de effectieve bescherming van mensen tegen persoonlijk
leed, uitgezonderd leed door ziektes waarvan geen directe uitwendige oorzaak bekend is.
Leed is daarbij iedere aantasting van iemands lichamelijke of geestelijke integriteit. De
essentie van integrale veiligheidskunde is het leggen van verbindingen tussen betrokken
partijen en het bundelen van krachten rond een bepaalde aanpak.
2. De veiligheidskundige houdt zich vaak bezig met kwesties die meerdere slachtoffers tegelijk
(kunnen) maken. De bewindslieden lopen een persoonlijk risico als er iets fout gaat en
vervolgens blijkt dat preventiemaatregelen tekortschoten. Maatschappelijke
verontwaardiging is dan te verwachten.
3. Integrale aanpak en inzet vanuit verschillende actoren, die bestaat uit een groot aantal
maatregelen door een groot aantal partijen.
Ontwikkelingen: een verandering die al eeuwen voorgaat is de vernetwerking van de samenleving.
Mensen worden mobieler, staatsvorming, arbeidsdeling, verstedelijking en telecommunicatie en
digitalisering. De toegenomen mobiliteit als negatief effect heeft dat criminelen eenvoudig hun slag
kunnen slaan in voor hen ver weg gelegen buurten. De toegenomen mobiliteit is niet de enige
oorzaak van de stijgende criminaliteit. De verstedelijking en het daardoor verminderen van sociale
controle is een oorzaak. Digitalisering in de vorm van cybercrime of kwetsbaarheid van vitale
infrastructuren. Nieuwe communicatievormen zorgt voor vermenging van onderwereld en
bovenwereld. Migratie en economische ontwikkeling speelt ook een rol. Het is een feit dat de
recente immigratiestromen leiden tot nieuwe en soms verhitte discussies over grensbewaking, over
normen en waarden, over religies en over criminaliteit.
Een waarschuwing tegen de risicoregelreflex – de praktijk om na ieder probleem weer een nieuwe
regel of procedure te maken om daarmee risico’s uit de bannen – is dan ook terecht. De eerste vraag
bij een veiligheidsprobleem is logischerwijze steeds wat betrokkenen zelf kunnen oplossen. De vraag
wie een bijdrage kan leveren aan het oplossen van een veiligheidsprobleem is verbonden met de
vraag wie daaraan een bijdrage behoort te leveren, en dus de vraag wie welke verantwoordelijkheid
heeft.
,Hoofdstuk 3 – De ketenbenadering
Veiligheidsketen:
- Proactie is het wegnemen van structurele oorzaken van onveiligheid. Het gaat bijvoorbeeld
om de inrichting van de openbare ruimte.
- Preventie is het nemen van maatregelen om onveiligheid die zich kan voordoen te
voorkomen of vroegtijdig stoppen, en daarmee ongewenste gevolgen te beperken.
- Preparatie wil zeggen dat men zich voorbereidt om effectief op te treden wanneer en
ondanks de proactie en preventie toch iets misgaat.
- Repressie (of respons) is het optreden om de onveilige situaties te beëindigen, hulp te
verlenen en de schade te beperken.
- Nazorg omvat de activiteiten die tot doel hebben om terug te keren naar een normale
situatie. Nazorg omvat vier elementen:
1. Het menselijke element bestaat uit opvang van slachtoffers en hulpverleners.
2. Het economische element omvat de schadereductie en bereddering.
3. Het juridisch element verwijst naar het verantwoordingstraject.
4. Het leerelement verwijst naar het evalueren van de gebeurtenissen.
Het volgende onderscheid tussen proactie en preventie: bij proactie is nog geen sprake van een bron
van onveiligheid, bij preventie is er wel een bron van onveiligheid en staat men voor de vraag of men
wil anticiperen op een bepaalde onveilige situatie.
Cirkel van Deming of PDCA-cirkel:
- Plan: beschrijven van de huidige situatie, veiligheidsanalyse uitvoeren, stellen van doelen,
ontwikkelen van beleid, plannen van activiteiten.
- Do: uitvoeren van de plannen en activiteiten, inzet van mensen en middelen.
- Check: meten, resultaten bestuderen en nagaan in welke mate de gestelde doelen zijn
bereikt.
- Act: zo nodig formuleren van verbeterpunten voor de volgende planfase of he borgen van
geslaagde werkwijzen.
Dat de twee modellen niet naadloos op elkaar passen, komt vooral doordat de benaderingen van
toepassing zijn op verschillende onderwerpen: de vier fasen in de cirkel van Deming zijn
managementactiviteiten voor kwaliteitsverbetering; de vijf fasen in de veiligheidsketen zijn
strategieën voor risicoreductie. Het is echter wel mogelijk om de Deming-cirkel toe te passen binnen
iedere fase van de veiligheidsketen. Binnen de preventiefase van de ketenbenadering wordt van
bijvoorbeeld aandacht besteed aan plannen. Uitvoeren, evalueren en bijstellen,
Cyclisch proces van risicoreductie: het is een continu proces. Dit stimuleert veiligheidskundigen om
te denken in processen in plaats van afzonderlijke situaties. Centraal staat daarbij het proces van
risicoreductie; het met de opeenvolgende schakels van de veiligheidsketen verkleinen van risico’s.
het is wel zaak om de risico’s te beheersen. Des te beter de preparatie, des te beter het optreden:
hoe beter het optreden, hoe minder ellende in de nazorg. Met de veiligheidsketen als uitgangspunt
krijgt veiligheid aandacht in alle fasen van beleid, vanaf het allereerste ontwikkelingsmoment tot de
nazorg.
, Samenwerken, multidisciplinair: al in de ontwerpfase moeten betrokken samenwerken aan
veiligheid. Dat kan latere financiële en politieke problemen voorkomen. Bij preventie wordt
samengewerkt tussen gemeente en bedrijven om in verband met een vergunningsaanvraag
preventieve maatregelen in te voeren. Bij preparatie zullen bijvoorbeeld hulpdiensten samen
oefenen. Bij repressie werken hulpdiensten, burgers, gemeenten en andere bij het incident
betrokken organisaties samen. Tijdens de nazorg werken hulpdiensten samen met
schadeherstelorganisaties. Bij samenwerken is het van belang om te weten wat ieders taken en
verantwoordelijkheden zijn en in te schatten welke belangen de verschillende partijen hebben. Via
risicocommunicatie kan worden geappelleerd aan de verantwoordelijkheid van burgers. Op die wijze
bereidt bijvoorbeeld de overheid burgers voor op calamiteiten en geeft ze aan wat burgers in
dergelijke gevallen geacht worden te doen.
De veiligheidsketen is een hulpmiddel voor het structuren van een integrale veiligheidsaanpak. Het
gebruik ervan biedt verschillende voordelen. Het model kan worden toegepast binnen elk
veiligheidsveld omdat het gebaseerd is op algemene principes van verbetermanagement, waarbij het
leren van opgedane ervaringen centraal staat.
De ketenbenadering is een cyclisch proces dat gericht is op risicoreductie. Het dwingt
veiligheidskundigen om na te denken over de aanpak van veiligheidsproblemen: niet alleen wanneer
problemen zich voordoen, maar ook proactief en preventief. Daarbij leid werken volgens de
ketenbenadering logischerwijs tot samenwerking en het bundelen van kennis. Het stimuleert om
vanuit meerdere disciplines naar veiligheidsproblemen te kijken.